I. Dünya Savaşı Yıllarında Balkan Muhacirlerinden Alınan Hisse-i Teavün Vergisi

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 485 - 498, 31.12.2019

Nuray Özdemir

Öz

Balkanlardan Osmanlı topraklarına yerleşen muhacirlere yeni bir hayat kurabilmeleri için askeri ve mali konularda çeşitli muafiyetler tanınmıştır. Muhacirler göç ve iskân tarihinden itibaren altı yıl askerlikten, iki yıl da aşar, temettü, ağnam gibi vergilerden muaf tutulmuşlardır. Ancak I. Dünya Savaşı’nın yol açtığı ekonomik güçlükler uygulamada bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Örneğin aşar vergisinden muaf tutulan muhacirlerden bazıları yerleşik halkın ürününü de kendi mahsulü gibi göstererek haksız kazanç elde etmişlerdir. Bunun üzerine Hükümet, iskân edilmiş ve zirai üretim yapan muhacirlerin mahsullerinden aşar oranında “Hisse-i Teavün” (Yardım Hissesi) adıyla 17 Haziran 1915’te yeni bir vergi alma yoluna gitmiştir. Böylece hem aşar vergisinin toplanmasında yaşanan suiistimallerin ortadan kaldırılması hem de durumu iyi olan muhacirlerden alınacak vergi ile yine zor durumda olanlara yardım edilmesi amaçlanmıştır. Uygulamada da toplanan verginin muhacirlerin ihtiyaçları için kullanılmasına büyük özen gösterilmiştir. Verginin takip ve tahsili yerel yöneticilerin yanı sıra İskan-ı Muhacirin Komisyonları’nın denetiminde gerçekleşmiştir. Muhacir komisyonlarına ait ambarlarda toplanan buğday, arpa, yulaf gibi tahıllar tohumluk ve yemeklik olarak muhacirlere dağıtılmıştır. Yaklaşık iki yıllık bir uygulamadan sonra Hisse-i Teavün Vergisi kaldırılmıştır. Muhtaç muhacirlere ileride karşılılığı alınmak üzere devletin kendi hazinesinden tohumluk verilmesi uygun görülmüştür. Bu çalışmada I. Dünya Savaşı’nın yol açtığı ekonomik güçlükler karşısında Hükümet’in daha önce vergiden muaf tuttuğu muhacirlerden aşar oranında aldığı “Hisse-i Teavün” vergisi ve muhacirlerin iaşesi meselesi incelenmiştir. Muhacirlerden yardım payı adı altında alınan verginin yine onların ihtiyaçları için kullanılmasının I. Dünya Savaşı yıllarındaki önemi üzerinde durulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, muhacir, hisse-i teavün, vergi, aşar

Hisse-i Teavün Tax Collected From Balkan Migrants During World War I

Öz

The immigrants who moved to Ottoman land from the Balkans were provided with various exemptions in military and financial aspects so that they could start new lives. The immigrants were exempted from military duty for six years from the date of immigration and inhabitation and from various taxes such as tithe, dividend and cattle tax for two years. However, the economic difficulties caused by World War I generated some problems in practice. For instance, some of the immigrants who were exempted from tithe tax registered the products of the local public as their own crop and received unfair profits. Then, on 17 June 1915, the Government resorted to collecting a new tax called “Hisse-i Teavün” tax (mutual aid share) from the tithe ratios of the crops from immigrant settlers who did agricultural production. In this way, misconducts experienced in collecting tithe tax would be eliminated and the tax collected from the well-off immigrants would be used to help the needy. Extreme attention was paid to utilize the collected tax for the needs of the immigrants. Follow up and collection of the tax was implemented under the supervision of İskan-ı Muhacirin (Immigration Settlement) Commissions in addition to local administrators. Gains such as wheat, barley and oat that were collected in the warehouses that belonged to thtithe, dividend and cattle tax for two years. However, the economic difficulties caused by World War I generated some problems in practice. For instance, some of the immigrants who were exempted from tithe tax registered the products of the local public as their own crop and received unfair profits. Then, on 17 June 1915, the Government resorted to collecting a new tax called “Hisse-i Teavün” tax (mutual aid share) from the tithe ratios of the crops from immigrant settlers who did agricultural production. In this way, misconducts experienced in collecting tithe tax would be eliminated and the tax collected from the well-off immigrants would be used to help the needy. Extreme attention was paid to utilize the collected tax for the needs of the immigrants. Follow up and collection of the tax was implemented under the supervision of İskan-ı Muhacirin (Immigration Settlement) Commissions in addition to local administrators. Gains such as wheat, barley and oat that were collected in the warehouses that belonged to the commissions were distributed to the immigrants for food and seed. After about a two-year practice, this tax was abolished. It was found more appropriate to provide the poor immigrants with the seed from government treasury to be paid later. This study examined the subsistence of the immigrants and “Hisse-i Teavün” collected based on the ratio of tithe from the immigrants who were previously exempted from tax by the Government as a result of the economic difficulties caused by World War I. In the light of the Prime Ministry Ottoman Archive documents, the study focused on the importance of using the tax collected as mutual aid share to be utilized for the needs of the immigrants during World War I period. e commissions were distributed to the immigrants for food and seed. After about a two-year practice, this tax was abolished. It was found more appropriate to provide the poor immigrants with the seed from government treasury to be paid later. This study examined the subsistence of the immigrants and “Hisse-i Teavün” collected based on the ratio of tithe from the immigrants who were previously exempted from tax by the Government as a result of the economic difficulties caused by World War I. In the light of the Prime Ministry Ottoman Archive documents, the study focused on the importance of using the tax collected as mutual aid share to be utilized for the needs of the immigrants during World War I period. 

Anahtar Kelimeler

World War I, immigrant, hisse-i teavün, tax, tithe

Kaynakça

• “İskan-ı Muhacirin Nizamnamesi, 30 Nisan 1329”, Sicilli Kavanini (324-336), Cihan Kütüphanesi Yayını. (Basım yeri ve yılı belirtilmemiş)
• Ağanoğlu, Yıldırım. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makus Talihi Göç. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2011.
• Arslan, Sezer. Balkan Savaşları Sonrası Rumeli’den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti’nde İskânları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2008.
• Dündar, Fuat. İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918).İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Eldem, Vedat. Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Halaçoğlu, Ahmet. Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913). Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• İpek, Nedim. İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Trabzon: Serander Yayınları, 2006.
• İpek, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Kaya, Mehmet.“Balkan Savaşları Sırasında Anadolu’ya Göçler ve Karşılaşılan Sorunlar”, History Studies, 5/6, Special Issue on Balkan Wars, (2013), 1-16.
• Öztel, Muharrem. II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Shaw, Stanford J. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş. Çeviren Beyza Sümer Aydaş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Taşbaş, Erdal. Osmanlı Topraklarına Yapılan Göçler ve Muhacirin-i İslamiye Komisyonu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2011.
• Arşivler
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Süreli Yayınlar Takvim-i Vakayi Tanin Tasvir-i Efkâr