Mizancı Murad’ın Unutulmuş Bir Eseri ve Edebiyat-ı Ahlâkiye Anlayışı Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 455 - 484, 31.12.2019

Esra Kürüm

Öz

Mîzancı Murad, Tanzimat Dönemi’nin en önemli fikir, devlet adamlarından biridir. Ülkenin içinde bulunduğu durum devrin bütün aydınları gibi onu da çareler düşünmeye ve önermeye toplum için çabalamaya itmiştir. Bunun için iktidarın engellemelerine rağmen uzun bir süre Mîzan gazetesini çıkarmış, burada yazılarını neşretmiştir. Bu yazılarda özellikle siyasi görüşlerini dile getirmiştir. Edebi görüşlerini dile getirdiği seri makalelerinde ise eser tenkidi yapmıştır. Edebiyatımızın dünü ve bugünü hakkındaki görüşlerini sıralamıştır. Bununla birlikte edebiyatın nasıl olması gerektiğini de Batı’dan örnekler vererek açıklamıştır. Ona göre edebiyat millî bir karakter taşımalıdır. Edebiyat-ı ahlâkiye adını verdiği bu anlayışa göre yazarlar toplumu iyiye yöneltecek ideal rol modeller yaratmalıdır. Mîzancı Murad’ın edebiyat anlayışının uygulaması olmak üzere kaleme aldığı tek telif tiyatro eseri bugüne kadar günümüz alfabesine uyarlanmamış ve üzerine neredeyse hiç çalışılmamış bir eser olan Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu adlı eseridir. Dört perdelik bir komedi olan bu eser, toplumsal bir konu olan evlilik konusunu ele almaktadır. Murad Bey, eserde kurguladığı ideal ve karşıt karakterler vasıtasıyla doğru ve yanlış denklemi üzerinden mesajını topluma ulaştırmaya çalışır. 

Anahtar Kelimeler

Mîzancı Murad, Mîzan, Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu, Edebiyat-ı Ahlâkiye, Edebiyat ve Toplum

A Forgotten Work of Mehmed Murad and on The Morality of Literature Approach

Öz

Mehmet Murad is one of the most important intellectual and statesman of Tanzimat Reform Era. The condition of the country pushed him to find and suggest solutions for the society, as it pushed the intellectuals of the area. For this, he published Mîzan newspaper for a long period of time, despite the preventions of the government and issued his writings. He mainly voiced his political opinions in these writings. In his serial articles in which he uttered his literary opinions, he made criticisms. He stated his opinions on the previous and current situation of Turkish literature. In addition to this, he explained how the literature should be by giving examples from Western literature. According to him, literature should carry a national identity. According to this approach which he named as morality of literature, writers should create ideal role models that would lead the society to decency. The name of the single-written drama which was written by Mehmed Murad for the application of literature approach was “Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu” was not adapted into our current alphabet and it was hardly ever examined. This work which is a four-act comedy discusses the subject of marriage which is a social subject. Mehmet Murad tries to convert his message to the society on the equation of right and wrong through ideal and protagonist characters that he fictionalized in the work. 

Anahtar Kelimeler

Mehmet Murad, Mîzan, Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu, Morality of Literature, Literature and Society

Kaynakça

• Emil, Birol. “Mîzancı Murad Bey’in Edebiyat Ve Tenkide Dair Görüşleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 19 (1971):119-143. Erişim 10 Mayıs 2019. http://journals.istanbul.edu.tr/iutded/article/viewFile/ 1023017660/1023016903
• Emil, Birol. Mîzancı Murad Bey Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Kitabevi, 2009.
• Ergişi, Ayşegül. Mîzan Gazetesi İnceleme, Tahlili Fihrist, Seçme Yazılar (Kahire Dönemi 159-184; ParisCenevre Dönemi 1-29; II. İstanbul Dönemi 1-135 Sayılar). Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, 2007.
• Karakuş, Gülbeyaz. Osmanlı Siyasi Düşüncesinde Yeni Üslup Arayışları Mîzan Gazetesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Ana Bilim Dalı, İslam Felsefesi Bölümü, 2007.
• Mîzancı, Mehmed Murad “Mebahis-i Edebiyye”, Mîzan, 5 Kasım 1886b.
• Mîzancı, Mehmed Murad. “Evrak-ı Havadis”. Mîzan, 2 Haziran/33, 1887.
• Mîzancı, Mehmed Murad. “İfade-i Mahsusa”, Turfanda mı Yoksa Turfa mı? İçinde, Hazırlayan Tacettin Şimşek. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999b.
• Mîzancı, Mehmed Murad. “Mebahis-i Edebiyye”, Mîzan, 4 Kasım 1886a.
• Mîzancı, Mehmed Murad. “Üdebamızın Numune-i İmtisalleri”, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III içinde, 377- 515, Hazırlayan M. Kaplan, İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979.
• Mîzancı, Mehmed Murad. Hürriyet Vadisinde Bir Pençe-i İstibdat, Hazırlayan Ahmed Nezih Galitekin. İstanbul: Nehir Yayınları, 1997.
• Mîzancı, Mehmed Murad. Meskenet Mazeret Teşkil Eder mi?, Hazırlayan Aladdin Fidancı. İstanbul: Şehir Yayınları, 2005.
• Mîzancı, Mehmed Murad. Tencere Yuvarlandı Kapağını Buldu. İstanbul: Dersaadet, 1908.
• Mîzancı, Mehmed Murad. Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, Hazırlayan Tacettin Şimşek. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999a.
• Mîzancı, Mehmed Murad. Turfanda mı Yoksa Turfa mı?. İstanbul: Sis Yayıncılık, 2013.
• Mîzancı, Mehmed. Mîzancı Murad Bey’in II. Meşrutiyet Dönemi Hatıraları. Hazırlayan Celile Eren Argıt. İstanbul: Marifet Yayınları, 1977.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Nas, Halef. “Mîzancı Murat ve İsmail Gaspıralı’nın Telif ve Tercüme Eserlere Dair Eleştirel Yaklaşımları”, Yeni Türk Edebiyatı Dergisi 12 (2015): 139-157.
• Polat, Ferihan ve Gündüz Derer. “Türk Siyasi Tarihinde Muhafazakâr Batılılaşma Yanlısı Bir Jöntürk: Mîzancı Murad”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43 (2016): 882-890.
• Rasim, Ahmed. Matbuat Hatıralarından Muharrir, Şair, Edib. Hazırlayan A. İhsan Kolcu. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. 2016.
• Saraçoğlu, Ahmet Cemaleddin. Unutulan Meşhurlarımızdan Mîzancı Murad. İstanbul: Şema Yayınları, 2005.
• Şirin, Zuhal. Mîzan Gazetesi İnceleme, Tahlili Fihrist, Seçme Yazılar (Birinci İstanbul Dönemi 1-159. Sayılar). Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1997.
• Tansel, Fevziye Abdullah. “Mîzancı Mehmed Murad Bey”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/3-4 (1952): 67-88.
• Uçman, Abdullah. “Mîzan”. İslam Ansiklopedisi. 30: 213-214. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınevi, 2009b.
• Uçman, Abdullah. “Mîzancı Murad”. İslam Ansiklopedisi. 30: 214-216. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınevi, 2009a.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2005.