Kşanti Kılguluk Nom Bitig’e Özgü İkilemeler

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 499 - 524, 31.12.2019

Mehmet Ölmez Simge Sevim

Öz

İkilemeler, Türkçenin her döneminde olduğu gibi Eski Uygurca döneminde de görülen önemli bir anlatım özelliğidir. Araştırmacılar tarafından birçok çalışmada farklı yönleri ile ele alınan ikilemeler, Türkoloji sahasında hâlâ çalışılması ve aydınlatılması gereken konularından biridir. Eski Uygurcada çok sık kullanılan ikilemelerin tespiti ise bu metinlerin anlaşılabilirliği ve tamiri açısından fazlasıyla önem teşkil etmektedir. Bu çalışmada Kşanti Kılguluk Nom Bitig adlı eserde görülen fakat diğer Uygurca ikileme çalışmalarında yer almayan örnekler tespit edilmiştir. İkilemeler bakımından zengin bir malzemeye sahip olan bu eser, Budist Uygur edebiyatına ait bir tövbe metnidir. Makalenin giriş bölümünde; bu eser üzerine yapılan çalışmalar hakkında kısa bir bilgi verilmiş, ayrıca ikileme örnekleri hakkında bazı özelliklere değinilmiştir. Örnekler Türkçe ve Almanca karşılıkları verilerek liste halinde düzenlenmiştir. Bundan başka ikilemelerin geçtiği bağlama yer verilmiş, kullanım sıklığı gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Kşanti Kılguluk Nom Bitig, ikilemeler, kelime koşmaları, Uygurca ikilemeler

Specific Hendiadyses in Ksanti Kilguluk Nom Bitig

Öz

Hendiadyses, seen in Old Uighur as in any other era of Turkic, are a great variance of expression. The topic of hendiadys, studied by researchers from various aspects, is still there waiting for to be examined and clarified. The hendiadyses used in Old Uighur need to be specified because of their great importance for understanding the texts written in the language. Examples that were not part of the other Uighur hendiadys studies, but seen in Kşanti Kılguluk Nom Bitig, are studied here. This work, Kşanti Kılguluk Nom Bitig, having great significance in terms of hendiadys use, is a repentance text of Buddhist Uighurs. In the introduction, a brief summary of the studies done on this work has been given. Furthermore, some points about hendiadys examples have been mentioned. Examples are listed with their Turkish and German meanings. Also, the context in which they were used and how frequently they were encountered is also given.

Anahtar Kelimeler

Old Uigur, hendiadyses, Ksanti Kılguluk Nom Bitig, word pairs, Uigur hendiadys

Kaynakça

• Ayazlı, Özlem. Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2016.
• Aydemir, Hakan. Untersuchung zum Wortschatz der alttürkischen Xuanzang-Biographie (mit besonderer Berücksichtigung von Buch IX). Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Universität Göttingen, 2013.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press, 1972.
• Çağatay, Saadet. “Uygurca’da Hendiadyoinler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yıllık Çalışmalar Dergisi 1/ 1940-1941 (1944): 97-144. (Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Ankara, 1978, 29-66’da tekrar yayımlanmıştır.)
• Elmalı, Murat. Daśakarmapathāvadānamālā, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin Tıpkıbaskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
• Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1991.
• Foy, Karl. “Studien zur Osmanischen Syntax, das Hendiadyoin und die Wortfolge “ana baba”, Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen içinde, II. Cilt, 2. bölüm, 105-136, Berlin, 1899.
• Hatiboğlu, Vecihe. Türk Dilinde İkileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
• Nadelyayev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev ve A. M. Şçerbak. Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad, 1969.
• Ölmez, Mehmet. Altun Yaruk III. Kitap (= 5. Bölüm). Ankara: TDAD 1, 1991. Ölmez, Mehmet. “Eski Uygurca odug sak İkilemesi Üzerine”, Türk Dilleri Araştırmaları, 8 (1998): 35-47.
• Ölmez, Mehmet. “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 65/ 2 (2017): 243-311.
• Ölmez, Mehmet. “ON OLD UYGUR Sıkıg ~ Sıkış AND Taŋıg ~ Taŋış”, Z. Gulácsi (ed.) Language, Society, and Religion in the World of the Turks Festschrift for Larry Clark at Seventy-Five içinde, 89-98. Turnhout: Brepols Publishers, 2018.
• Önen, Yaşar ve Cemil Ziya Şanbey. Almanca - Türkçe Sözlük (Cilt I-II). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1993.
• Pott, A. F., Doppelung (Reduplikation, Gemination) als eines der wichtigsten Bildungsmittel der Sprache: beleuchtet aus Sprachen aller Welttheile. Lemgo Germany: Im Verlage der Meyer’schen Hofbuchhandlung, 1862.
• Röhrborn, Klaus. Eine uigurische Totenmesse. Text, Übersetzung, Kommentar. Berlin: Akademie Verlag, 1971.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. 1-6. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1977-1998.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ I. Verben. Band 1: ab- ‒ äzüglä-. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2010.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a ‒ asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2015.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 2: aş ‒ äžük. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2017.
• Şen, Serkan. “Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler”. Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2002.
• Warnke, Ingrid. Eine buddhistische Lehrschrift über das Bekennen der Sünden, Fragmente der uigurischen Version des Cibei-daochang-chanfa. Doktora tezi, Berlin, Bilimler Akademisi, 1978.
• Warnke, Ingrid. “Fragmente des 25. und 26. Kapitels des Kšanti qïlγuluq nom bitig”, Altorientalische Forschungen, 10(1-2), (1983): 243-268.
• Wilkens, Jens. Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig (Cilt I-II). Turnhout, Belgium: Brepols Publishers, 2007.