İşgalden İhtilale Millî Mücadele Hareketinin Diplomatik Boyutu

Yıl 2019, Cilt-29 Sayı-Özel Sayı, 88 - 126, 31.12.2019

Tekin Önal

Öz

Osmanlı Devleti için Birinci Dünya Savaşı 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi ile bitmiş, ancak ülkenin birçok yerinde başlayan işgaller Türkler açısından yeni bir mücadele safhasını teşkil etmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışıyla fiilî olarak başlayan Millî Mücadele ile vatanın düşman işgalinden kurtarılması ve milletin istiklalinin sağlanması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda kongreler düzenlenmiş, Millî kuvvetler birleştirilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla mücadelenin tek elden yönetilmesi sağlanmıştır. Bu aşamada Heyet-i Temsiliye’nin teşkili ile milletin temsili meselesi kısmen ortadan kaldırılmış ve vatanın bütünlüğü için tüm imkânlar seferber edilmiştir. Mücadele sırasında kazanılan askerî başarıların siyasi başarılarla taçlandırılması ve vatanın sınırlarını belirleyen Misak-ı Millî’nin tanıtılması için yoğun çaba sarf edilmiştir. Doğu’da Ermenilere, Batı’da Yunan kuvvetlerine karşı kazanılan savaşlar ve TBMM hükümetinin başarılı diplomatik çabaları İtilaf Devletleri’ni 21 Şubat 1921’de Londra’da Sevr’in yumuşatılması için bir konferans toplamaya zorlamış, ancak konferans istenilen sonuca ulaşamadan dağılmıştır. Bu süreçte TBMM ve Misak-ı Millî’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti, 20 Ekim 1921’de imzalanan ve ön barış niteliğindeki Ankara İtilafnamesi ile Fransa olmuş, böylece düşman hattındaki çözülme derinleşerek devam etmiştir. Bu durum siyasi manada TBMM hükümetinin elini güçlendirirken, güney cephesindeki güçlerin batı cephesine nakledilmesi ve Fransa’dan alınan askerî ardımlar, düşman karşısında topyekûn savaş durumuna geçilmesini kolaylaştırmıştır. Bu çalışmayla, Mondros Mütarekesi’nden sonra Türk yurdunun işgali ile başlayan Millî Mücadele hareketinin diplomatik boyutu ve bu hareketin vatanı düşman işgalinden kurtarıp, artık Anadolu’da yeni bir devletin kurulduğunu tüm dünyaya ilan etmesine, yani ihtilalin tesciline kadar olan süreç ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mondros Mütarekesi, Millî Mücadele, Heyet-i Temsiliye, TBMM, Diplomasi

Diplomatic Dimension of National Struggle Movement from Occupation to Revolution

Öz

The First World War ended for the Ottoman Empire with the Armistice of Mudros signed on October 30, 1918, but the occupations that started in many parts of Turkey constituted a new stage of struggle for the Turks. The aim of the National struggle, which had actually started with the arrival of Mustafa Kemal Pasha in Samsun May 19, 1919, was to save the country from the occupation of the enemy and to ensure the independence of the nation. For this purpose, congresses were organized and national forces were united, and the national struggle was managed from a central power with the establishment of the Grand National Assembly of Turkey. At this stage, with the formation of the Representative Committee, the issue of representation of the nation was partially eliminated and all opportunities for the integrity of the country were mobilized. Vigorous efforts were made to crown the military achievements gained during the struggle with political achievements and to promote the National Pact which defined the borders of the homeland. The battles won against the Armenians in the East and the Greek forces in the West and the successful diplomatic efforts of the government of the Grand National Assembly of Turkey forced the Allied Powers to convene a conference for the alleviation of Sevres in London on February 21, 1921, but the conference was disintegrated before reaching the desired result. In this process, the first Allied State to recognize the Grand National Assembly of Turkey and the National Pact was France with the Ankara Treaty signed on October 20, 1921, which was a preliminary peace, and thus the dissolution of the enemy forces continued. While this situation strengthened the hand of the Grand National Assembly of Turkey government in political terms, the transfer of the forces from the southern front to the western front and the military aid received from France facilitated the transition to a total war situation against the enemy. In this study, the diplomatic dimension of the National Struggle movement which started with the occupation of the Turkish homeland after the Armistice of Mudros and the process of this movement starting from the liberation of the homeland from the enemy occupation to the declaration of the establishment of a new state in Anatolia to the whole world, namely the approval of the revolution, will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Armistice of Mudros, National Struggle, Representative Committee, Grand National Assembly of Turkey, Diplomacy

Kaynakça

• BCA, 030.18.1.1/1.3.15
• BCA, 30.10/54.354.4
• BCA, 30.10/54.354.11
• BCA, 30.18.1.1/6.47.9
• BCA, 30.10/204.394.28
• BCA, 30.18.1.1/2.33.9
• BCA, 30.18.1.1/2.33.14
• BCA, 30.18.1.1/2.33.15
• BCA, 30.10/117.817.13
• Düstur, Üçüncü Tertip, 2. cilt,
• Milliyet Matbaası, İstanbul 1929.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 1. cilt, 17 Şubat 1336 (1920).
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. cilt, 24 Nisan 1920.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. cilt, 1 Mayıs 1920.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. cilt, 29 Mayıs 1920.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. cilt, 4 Şubat 1921.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. cilt, 17 Mart 1921.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 2. cilt, 12 Mayıs 1921.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 2. cilt, 5 Ağustos 1921.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 3. cilt, 6 Mayıs 1922.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1. cilt, 24 Nisan 1920.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2. cilt, 22 Mayıs 1920.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 3. cilt, 19 Ağustos 1920.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 23. cilt, 11 Ekim 1922.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 24. cilt, 1 Kasım 1922
• Ahmet İzzet Paşa. Feryadım. Yayına Hazırlayan Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar. 2. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Akyol, Taha ve Sefa Kaplan. Açık ve Gizli Oturumlarda Lozan Tartışmaları, TBMM’de Lozan Müzakereleri Tutanakları. İstanbul: Doğan Kitap, 2013.
• Ataöv, Türkkaya. “Filistin Sorununun Ardındaki Gerçek: İsrail’in Kuruluşuna Kadar”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 25/3 (1970): 29-66.
• Atatürk, Kemal. Nutuk. Yayına Hazırlayan Zeynep Korkmaz. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006. A
• tatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Yayına Hazırlayan Ali Sevim, İzzet Öztoprak, Akif Tural. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
• Bayar, Celal. Ben De Yazdım. Millî Mücadeleye Gidiş 1. İstanbul: Sabah Kitapları, 1997.
• Baykal, Bekir Sıtkı. Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler. Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1969.
• Baykal, Bekir Sıtkı. Heyet-i Temsiliye Kararları. Ankara: TTK Basımevi, 1974.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılâbı Tarihi. 3. Cilt, 4. Kısım. Ankara: TTK Yayınları, 1983.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türkiye Devleti’nin Dış Siyasası. Ankara: TTK Yayınları, 1973.
• Belen, Fahri. Türk Kurtuluş Savaşı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik. “Başkumandan Atatürk’ün Kısa Bir Portresi”, Belleten XX/80 (1956): 701-735.
• Bilsel, M. Cemil. Lozan. Cilt 1-2. İstanbul: Soysal Yayınları, 1998.
• Cebesoy, Ali Fuat. “Mustafa Kemal-Millî Lider”, Belleten XX/80 (1956): 549-555.
• Cebesoy, Ali Fuat. Millî Mücadele Hatıraları. İstanbul: Temel Yayını, 2000.
• Çavdaroğlu, Hüseyin Avni. Öncesi ve Sonrası İle Lozan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.
• Dilek, Mehmet Sait ve Evren Küçük, “San Remo Konferansı’nda İngiltere’nin Ermeni Politikası (18-26 Nisan 1920)”, Turkish Studies 7/3 (2012): 959-971.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. 1. cilt, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1953.
• Eyyüpoğlu, İsmail. “Mudanya Mütarekesi (Yapılan Teklifler, Görüşmeler Alınan Kararlar)”, (Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi), 1998.
• Ezherli, İhsan. Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1877-1920). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 1992.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, 1/1, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1952.
• Irmak, Sadi. Atatürk Devrimleri Tarihi. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1973.
• İğdemir, Uluğ. Heyet-i Temsiliye Tutanakları. 2. Baskı. Ankara: TTK Basımevi, 1989.
• İğdemir, Uluğ. Sivas Kongresi Tutanakları. Ankara: TTK Yayınları, 1986. İnan, Afet. “Türk İstiklâli ve Lozan Muahedesi”, Belleten 2/7-8 (1938): 277-307.
• İnönü, İsmet. “Devlet Kurucusu Atatürk”, Belleten XXXIII/129 (1969): 1-19.
• İnönü, İsmet. “İstiklal Savaşı ve Lozan”, Belleten XXXVIII/149 (1974): 1-30.
• İnönü, İsmet. Defterler (1919-1973). 1. cilt. Hazırlayan Ahmet Demirel. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• İnönü, İsmet. Lozan Barış Konferansı Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj, Anı ve Söyleşileri. Hazırlayan İlhan Turan. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 2010.
• Karabekir, Kâzım. İstiklâl Harbimiz. 1. Cilt. 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Karacan, Ali Naci. Lozan Konferansı ve İsmet Paşa. 3. Baskı. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Vatan Yolunda. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Karpat, Kemal H. Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, Çeviren Esin Soğancılar, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
• Kodaman, Bayram. Ermeni Macerası. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Köse, İsmail. “Paris Barış Konferansı Tutanakları ve Başkan Woodrow Wilson’un Türk Algısı”, History Studies 6/3 (2014): 217-238.
• Kurat, Yuluğ Tekin, “Mustafa Kemal’s İnstructions (An İntercepted and Decyphered Telgram) to Bekir Sami in London-A Reassessment of the London Conference (21 February-12 March 1921) and its İmmediat Consequences”, Belleten XLVIII/189-190 (1984): 55-88.
• Küçük, Cevdet. “Misâk-i Millî”, İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 173-175.
• Küçük, Cevdet. “Şark Meselesi Hakkında Önemli Bir Vesika”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 32 (1979): 607-638. Millî Egemenlik Belgeleri. Ankara: TBMM Basımevi, 2015.
• Mumcu, Ahmet. “Misâk-ı Millî ve Anayasamız”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 1/3 (1985): 813-830.
• Narinç, Ökkeş. “Birinci Dünya Savaşı’nda Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Arasında Kurulan Güdümlü İttifak’ın Sona Ermesi”, Mondros Mütarekesi’nin 100. Yılı: I. Dünya Savaşı’nın Sonu, Mütarekeler ve Barış Andlaşmaları içinde, 1-2:207-226. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2019.
• Narinç, Ökkeş. “1919-1920 Yıllarında Müfettişlik Müessesesi”, Asia Minor Studies Dergisi 1/1 (2013): 77-93.
• Nur, Rıza. Lozan Hatıratı. 3. Baskı İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1992. Özalp, Kâzım. Millî Mücadele. 1. Cilt. 4. Baskı. Ankara: TTK Yayınları, 1998.
• Özgül, Cemil. Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1989.
• Öztoprak, İzzet. “Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakeratı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi XI/33 (1995): 565-612.
• Selek, Sebahattin. Anadolu İhtilali. 1. cilt. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2010.
• Selek, Sebahattin. İsmet İnönü, Hatıralar. 1. cilt. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1985.
• Sonyel, Salâhi R. “İngiliz Yüksek Komiseri Sir Horace Rumbold’un Türk Ulusal Akımına Karşı Tutumu (1920-1923)”, Belleten LVII/221 (1994): 159-184.
• Sonyel, Salâhi R. “Lozan’da Türk Diplomasisi (Eylül 1922-Ağustos 1923)”, Belleten XXXVIII/149 (1974): 41-116.
• Sonyel, Salâhi R. Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı. 1. cilt. Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Sonyel, Salâhi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika. 1. cilt. 2.Baskı. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Sonyel, Salâhi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika. 2. cilt. 2. Baskı. Ankara: TTK Yayınları, 1991.
• Soysal, İsmail. Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları. 1. cilt. (1920-1945). Ankara: TTK Yayınları, 1983.
• Şahin, İsmail, Cemile Şahin ve İsmail Şükür. “Ortadoğu’da Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu: Sykes-Picot Antlaşması”, The Journal of Academic Social Science Studies 38 (2015): 241-262.
• Şimşir, Bilal N. Malta Sürgünleri. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1985.
• Tansel, Selâhattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. 1. cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1977.
• Tansel, Selâhattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. 2. cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1978.
• Tansel, Selâhattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. 3. cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1978.
• Tansel, Selâhattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. 4. cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1978.
• Tunaya, Tarık Zafer. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri”, İ.H.F.M. 23/3-4: 227-247.
• Turan, Mustafa. Siyasi ve Hukuki Açıdan Millî Mücadele (30 Ekim 1918-24 Temmuz 1923). 2. Baskı. Ankara: Berikan Yayınevi, 2014.
• Turan, Şerafettin. İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği. 2. Baskı. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2003.
• Türk İstiklal Harbi. Batı Cephesi, 2. cilt. 1. Kısım. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
• Türk İstiklal Harbi. Batı Cephesi, 2. cilt. 2. Kısım. 3. Baskı. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1999.
• Türk İstiklal Harbi. Batı Cephesi, 2. cilt. 3. Kısım. 3. Baskı. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1999.
• Türk İstiklal Harbi. Batı Cephesi, 2. cilt. 5. Kısım. 2. Kitap. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1973.
• Türk İstiklal Harbi. Doğu Cephesi (1919-1921), 3. cilt. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1995.
• Türk İstiklal Harbi. Güney Cephesi, 4. cilt. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2009.
• Türk İstiklal Harbi. Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, 1. cilt. 3. Baskı. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1999.
• Türkgeldi, Ali. Moudros (Mondros) ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi. Ankara: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1948.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. İlk Meclis. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 1999.
• Yalçın, Durmuş vd. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 1. cilt. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 2005.
• Yavuz, Bige. “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi VIII/23 (1992): 273-308.
• Yavuz, Bige. Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri. Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Zurcher, Erik Jan. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1992.
• 100. Yılında 1919 Arşivimizden Belgeler. Ankara: Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşiv Dairesi Başkanlığı, 2019.