The Work of Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî of Sahhâf Ahmed Rüşdî

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 757 - 790, 27.12.2020

Seyit Yavuz

Öz

Classical literature, which has a deep past, accommodates many poetic and prosaic works that are written according to pre-identified patterns. The subject of this study, Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî, was written in the 17th century by Sahhâf Ahmed Rüşdî and is a prosaic work. There have been many commentators who wrote numerous exegeses about the poems of Urfî-i Şîrâzî. One of them is the exegesis of Sahhâf Ahmed Rüşdî. Exegesis means to open or to fissure according to the dictionary definition. However, terminologically, it means that those who have better understanding over the particular topic try to explain the ambiguous and hazy expressions, in other word, they explain it at great length. Sahhâf Ahmed Rüşdî also did the same while explaining the poems of Urfî. In this study, firstly, some biographical information is given about Sahhâf Ahmed Rüşdî and Kıblelizâde Mahmut, a copyist of Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî, then Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî is introduced in detail, and finally the methodology of commentary is explained. Two odes, some gazelles and stanzas of Urfi are mentioned, and some pages from the aforementioned work and some information about Kıblelizâde Mahmut is given in attachment 1 and 2 at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

Sahaf Ahmet Rüşdî, Urfî-i Şirazî, Exegesis, Exegesis Literature, Classic Turkish literature

Sahhâf Ahmed Rüşdî'nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî Adlı Eseri

Öz

Oldukça uzun bir geçmişe sahip olan Dîvân edebiyatı, sınırları belli kalıplarla çevrelenmiş, kendine has mazmunlar dünyasına sahip bir edebiyattır. Gerek manzum gerek mensur eserlerde bu tür mazmunlara rastlamak mümkündür. Bu çalışma çerçevesinde ele almaya çalıştığımız ve 17. yüzyılda Sahhâf Ahmed Rüşdî tarafından kaleme alınan Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî adlı eser de mensur bir şerh hüviyetindedir. Türk edebiyatında Urfî-i Şîrâzî’nin şiirleri üzerine birçok şârih tarafından şerhler yazılmıştır. Bu şerhlerden biri de Sahhâf Ahmed Rüşdî’nin şerhidir. Şerh kelimesi lugat anlamıyla bir şeyi açmak, kesmek/yarmak gibi anlamlar taşır. Istılahî olarak ise bir metni başkalarından daha iyi anladığı iddiasında bulunan kişilerin, o metinde bulunan bazı muğlak, müphem yada anlaşılması zor ifadeleri açması, deyim yerindeyse bu tür ifadelerin üstündeki örtüyü kaldırarak daha anlaşılır bir hâle getirmesidir. Sahhâf Ahmed Rüşdî de bu yönde giderek Urfî’nin şiirlerini şerh etmiştir. Bu çalışmada öncelikle Sahhâf Ahmed Rüşdî ve Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî’nin müstensihi Kıblelizâde Mahmut hakkında biyografik bilgiler verilmiş, ardından Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî adlı eser ayrıntılı bir şekilde tanıtılmış, daha sonra şârihin şerh metodu ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonuna mezkûr eserden alınan 2 kaside ve bazı gazel ve kıta şerhlerinin örnek metinleri konulmuş, Ek-1 ve Ek-2 bölümlerinde ise ayrıntılı bir şekilde ele alınan nüshanın bazı sayfaları ve Kıblelizâde Mahmut ile ilgili bazı arşiv belgeleri eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfî-i Şirazî, Şerh, Şerh Edebiyatı, Sahhâf Ahmed Rüşdî, Klasik Türk Edebiyatı

Kaynakça

• Âbidin Paşa. Mesnevî Şerhi 1-2, (Sadeleştiren: Mahmet Sait Karaçorlu). İstanbul: İz Yay., 2007.
• Ahterî Mustafa Muslihiddin el-Karahisarî. Ahterî-yi Kebîr Hazırlayanlar: Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak. Ankara: TDK Yay., 2017.
• Andrews, Walter. Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. Çeviren: Tansel Güney. İstanbul: İletişim Yay., 2018.
• Aynur Hatice, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru ve Ali Emre Özyıldırım. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlı’da te’lif, tercüme ve şerh. İstanbul: Klasik Yay., 2014.
• Başçetin, Mustafa Yasin. Yanyalı Süleyman Efendi’nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî Adlı Eseri (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Şerh Sözlüğü). Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2019.
• Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfî Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yay., 2010.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi Yay., 2000.
• Çaldak, Süleyman. “Urfî-dânlar Arasında Urfî’nin Bir Beytinde Geçen ‘Abes’ Kelimesi Üzerine Tartışmalar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2005), Cilt 15, S. 1, 71-84.
• Dağlar, Abdülkadir. Şem’î Şemullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2009.
• Dağlar, Abdülkadir. “Vassâf Tarihi Şerhinden Hareketle Şerh Kaynakları Meselesi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic (2007), Volume 2/4 Fall.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Akaydın Kitabevi, 2008.
• Ekici, Hatice. Sahhâf Ahmed Rüşdî Dîvânı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, 2006.
• Gözitok, M. Âkif. Tellizâde Vehbî ve Urfî-i Şîrâzî Dîvânı Şerhi. Erzurum: Mim Yay., 2020.
• Gözitok, M. Âkif. Türk Edebiyatında Urfî-i Şîrâzî Şerhleri. Dîvân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (2017), 19: 77-122.
• Kanar, Mehmet. Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: SAY Yay., 2019. Kanar, Mehmet. Arapça-Türkçe Sözlük. Ankara: SAY Yay., 2012.
• Kara, Mustafa. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not. İstanbul: Dergâh Yay., 2014.
• Koçoğlu, Turgut. Şem’î Şemullâh Şerh-i Mesnevî (II. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2009.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yay., 2014.
• Mermer, Kenan. Klâsik Şerh Geleneğinde Üslûp Kasîde-i Bürde Örneği. İstanbul: İz Yay., 2018.
• Redhouse, Sir W. James. Turkish and English Lexicon New Edition. İstanbul: Çağrı Yay., 2011.
• Sağlam, Nuri. Ali Emîrî Efendi İle Fuad Köprülü Arasındaki Münakaşalar-II, İlmi Araştırmalar. (2001), 11: 89-98. Sahhâf Ahmed Rüşdî. Şerh-i Dîvân-ı Urfi-i Şîrâzî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Koleksiyonu, TY-3501, 1b-226a.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay., 2010.
• Şahin, Oğuzhan. Şem’î Şemullâh Şerh-i Mesnevî (III-IV. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2012.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38: 565-568. Ankara: TDV Yay., 2010. Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmanî. 3. Cilt. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay., 1996.
• Kortantamer, Tunca. Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi-VIII, (1994).
• Tanyıldız, Ahmet. İsmâil Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâtif ve Matmûratu’l-ma’ârif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2010.
• Yılmaz, Ozan. Urfi’nin Kasidelerine Yapılan Türkçe Şerhler. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2004.
• Yılmaz, Ozan. Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (2007), 5-9: 271-304.
• Yılmaz, Ozan. “Şârihin Kütüphanesinden: Bosnalı Ahmed Sûdî’nin Gülistân Şerhinde Kullandığı Kaynaklar”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (2018), Cilt 1, S. 1, 187-202.
• Yılter, Sait. Şem’î Şemullâh Şerh-i Mesnevî (VI. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2016.
• http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusdi-Sahhâf-eburresid-ahmed-rusdi Erişim 30 Nisan 2020.
• http://www.yazmalar.gov.tr//basit-arama?q=k%C4%B1blelizade+mahmud Erişim 30 Nisan 2020.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ali Emîrî Mustafa III, 368-29267.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Topkapı Sarayı Müzesi Evrakı No: 4912/1.