Mîrzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî’nin Ahmet Caferoğlu'na Gönderdiği Bir Mektup Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 791 - 810, 27.12.2020

Müslüm Yılmaz

Öz

Türkolojinin önde gelen isimlerinden olan Ahmet Caferoğlu, Azerbaycan topraklarından Anadolu'ya göç eden son devir Azeri şairleri hakkında önemli çalışmalar yapmıştır. Ahmet Caferoğlu'nu bu konuda çalışmaya sevk eden en büyük âmil, son devir Azeri şairleri hakkında geniş bir bilgi olmaması, kaynaklardaki bilgi çelişkisi ve aynı mahlası kullanan şairlerin şiirlerinin birbirine karışmış olmasıdır. Ahmet Caferoğlu’nun bu konudaki ilk eseri Mîr Seyyid Nigârî'nin genç yaşta vefat eden oğlu ve Sirâcî mahlası ile şiirler kaleme alan Sirâceddîn Efendi üzerinedir. Seyyid Nigârî'nin muhibleri arasında yer alan ve Sirâcî mahlasını kullanan Molla Osmân Sirâceddîn'in şiirlerinin kaynaklarda karıştırıldığını dile getiren Caferoğlu, yayımladığı bu çalışma ile başta Azerbaycan Türkleri ve Türkoloji alanında çalışanlar üzerinde büyük bir etki uyandırmıştır. Bu eserin neşrinden sonra konu üzerine çalışanlardan birçok mektup, eleştiri ve teşvik alan Ahmet Caferoğlu, bu alandaki eksiklikleri gidermek için Azerbaycan Yurt Bilgisi Dergisi'ni neşretmeye başlamıştır. Sirâcî adlı eserini neşrettikten sonra Ahmet Caferoğlu'na, Seyyid Nigârî'nin amcazâdesi Mîrzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî tarafından bu konu hakkında bir mektup yazılmıştır. Bu mektupta Seyyid Nigârî'nin çevresinde bir dönem bulunan Molla Osmân Sirâceddîn adındaki birinin Mîrzâde Seyyid Nigârî'nin oğlu Sirâceddîn Efendi'nin şiirlerini kendisine mâl ettiği ve Seyyid Nigârî'nin Nigâr-nâme adlı eserini bilerek tahrif ettiği hakkında bilgiler vermektedir. Bu makalede Ahmet Caferoğlu'nun İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü'ndeki şahsi arşivi arasında bulunan mektubun metni verildikten sonra Mîrzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî’nin iddiaları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sirâcî, Nigârî, Mîrzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî, Osmân Sirâceddîn, Şiir

On a Letter Mîrzade Mustafa Fahreddin Akabâlî sent to Ahmet Caferoglu

Öz

Ahmet Caferoglu, a name that is prominent in Turkology completed important works on the late period poets who migrated from their homeland, Azerbaijan, to Anatolia. The motive that drew Ahmet Caferoglu to work on this topic was that there is a lack of expansive knowledge in relation to poets from Azerbaijan, insufficient information in sources, and the confusion regarding poetry which belongs to different people who share the same pseudonym. The first of his works on this matter is based upon the poetry belonging to Mîr Seyyid Nigari’s son, who passed away at a very young age, who wrote poems under the pseudonym Siraci. Caferoglu who by publishing this work, brought to light that Molla Osmân Siraceddin’s poems are mixed up in sources, revived a huge impact on Azerbaijan Turks and those who work in the field of Turkology. After his work was published Ahmet Caferoglu received many letters, critique, and encouragement from others studying the subject and so he began to publish in the Azerbaijan Homeland Information Journal. Seyyid Nigari’s cousin Mîrzade Mustafa Fahreddin Akabâlî wrote a letter to Ahmet Caferoglu on the topic. With this letter it was learned that Molla Osmân Siraceddin had taken credit for Mîrzade Seyyid Nigari’s son Siraceddin Efendi’s poems and that he intentionally manipulated Seyyid Nigari’s work, Nigar-name. In this article, after presenting the text of the letter found in Ahmet Caferoglu’s personal archive at Istanbul University Research Institute of Turkology, an evaluation of Mîrza Mustafa Fahreddin’s allegations is made.

Anahtar Kelimeler

Mîrzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî, Sirâcî, Nigârî, Osmân Siraceddin, Poem

Kaynakça

• Ağabali, Mîrzâde Mustafa Fahreddin. Huma-yı Arş Karabağlı Şeyh Mîr Hamza Nigârî’nin Menakıbnamesi. Haz. Mehmet Rıhtım, Kars: Kafkas Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2015.
• Akabalı, Mustafa Fahreddin. Hazreti Ömer Diyor ki. Ankara: Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A. Ş., 1953.
• Akabâlî, Mîrzâde Seyyid Mustafa Fahreddin. Anka-yı Kaf-ı Lahut Kelim-i Sina-yı Ceberut: Ali Göründü Gözüme. Haz. M. Bahaeddin Doğramacı, İstanbul: Gaye Yeşiltepe, Seçil Ofset 2012.
• Akabâlî, Mîrzâde Mustafa Fahreddin, Huma-yı Arş, Süleymaniye Kütüphanesi Mikrofilm 3683.
• Bal, Ali; “Sadi Karabâğî Hayatı, Edebî Kişiliği Dîvânı ve İncelemesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, Afyon 2012.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizayon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, (c. XIII, 1942), 56-79.
• Barmanbay, Afina. “Sarı Âşık ve Mîr Seyyid Akabâlî Nesli”, Türkiyat Mecmuası 27/1, (2017), 33-45,
• Bushkovitch, Paul. Rusya’nın Kısa Tarihi, çev. Mehmet Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Caferoğlu, Ahmet. “Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi İzleri I”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/9, 291-305, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1932.
• Caferoğlu, Ahmet. “Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi İzleri II”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/10, 339-348, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1932.
• Caferoğlu, Ahmet. “Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi İzleri III”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/11, 361-371, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1932.
• Caferoğlu, Ahmet. “Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi İzleri IV”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/12, 426-434, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1933.
• Caferoğlu, Ahmet. “XVII. Asır Azeri Şairi Melek Bey Avcı”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/15, 114-121, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1933
• Caferoğlu, Ahmet. “Sirâcî”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/9, 193-197, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1933.
• Caferoğlu, Ahmet. “XVII. Asır Azeri Şairi Melek Bey Avcı”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/2, 3-16, İstanbul Burhaneddin Matbaası 1933.
• Caferoğlu, Ahmet. XIX. Asır Azeri Şairi Sirâcî, İstanbul: İstanbul Burhaneddin Matbaası, 1932.
• Doğramacı, Baha. Niyazi-yi Mısri Hayatı ve Eserleri, Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1988.
• Doğramacı, Baha. Osmân Kemali Efendi, Divan-ı Kemali’den Aşk Sızıntıları, Topl. Baha Doğramacı, İstanbul: İstanbul Sinan Matbaası, 1957.
• Firdevsî. Şehnâme, çev. Necati Lugal, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• Hosking, Geoffrey. Rusya ve Ruslar Erken Dönemden 21. Yüzyıla, çev. Kezban Acar, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Kurat, Akdes Nimet. Başlangıçtan 1917’ye Kadar Rusya Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Osmân Siraceddin. Mecmua-yı Hayâl-i Bâl, Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1305.
• Önal, Kamil. “Ahmet Caferoğlu’nun Eserleri”, “Ahmet Caferoğlu’nun Çalışma Sahaları”, Doğumunun 120. Yılında Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu Hatıra Kitabı içinde, edi. Fikret Turan, Özcan Tabaklar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2019, 27-50; 94-136.
• Rıasanovsky; Nicholas V. - Stienberg, Mark D. Rusya Tarihi, çev. Figen Dereli, İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2011.
• Rıhtım, Mehmet. “Fahreddin Ağabali’nin “Huma-yı Arş” Adlı Eserinde Mîr Hamza Nigârî ile Alakalı Bilgi ve Belgeler” I. Uluslararası Hamza Nigârî Sempozyumu, Kafkas Üniversitesi Kafkas Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2013, 167-174.
• Seyyid Nigârî, Nigâr-nâme, 06 Mil Yz A 4158 v. 136b.
• Seyyid Nigârî. Nigâr-nâme, Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1305.
• Süleymaniye Kütüphanesi Süheyl Ünver Dosya 225/1-225/2.
• Taşlıova, M. Mete. “Mîr Hamza Nigârî’nin Nigârnâme Mesnevisi”. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 1999.