Osmanlı Devleti’nin Seylan Adası ile İlişkilerine Methal

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 699 - 733, 27.12.2020

Ekrem Saltık

Öz

Geçmişte Serendib ve Seylan gibi farklı isimlerle anılan ve 20. yüzyılda Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti adını alan bir ada ülkesi olan Sri Lanka, tarih boyunca Batı Asya, Çin ve Uzakdoğu güzergâhındaki işlek deniz yollarında gerçekleştirilen uluslararası ticaretin önemli aktörlerinden biri olmuştur. Sosyoekonomik açıdan dünya tarihi kadar Osmanlı tarihi açısından da önemli olan köklü bir geçmiş ve ilginç bir ilişkiler ağına sahip olan Sri Lanka ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler, genel hatlarıyla 19. yüzyılın son çeyreğine tarihlendirilen ama adadaki Müslümanların bir kısmı açısından geçmişi çok daha eskilere uzanan kolektif bir sosyo-kültürel izlekten beslenmektedir. Bu küçük ada ülkesindeki siyasi ve ekonomik süreçler, Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyle kurduğu ilişkilerin de zemini olmuş, II. Abdülhamid’in kendinden önce zaten şehbenderlik bağlamında temasa geçilmiş olan Seylan Adası’na yapacağı yeni atamalarda, bölgenin sosyo-kültürel hiyerarşisine nüfuz edebilecek seçimler yapılmıştır. Söz konusu şehbenderlerin yereldeki çalışmaları, Güney Asya Müslümanlarının Osmanlı Devleti ile ilgili beklentilerinin doruğa ulaştığı 19. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle Seylan Müslümanlarının da Osmanlı Devleti’ne dair bir sempati duymasında katkı sağlayıcı olmuştur. Nitekim modern Sri Lanka’nın en kalabalık azınlıklardan biri olan Moor Müslümanlarının Osmanlı Devleti’ne karşı hâlen dâhi sürmekte olan sempatisinin bu dönemdeki çalışmalardan da beslendiğini söylemek mümkündür. Bu zeminde Osmanlı Devleti’nin Güney Asya Müslümanlarıyla ilgili politikalarının, Hint okyanusundaki farklı bir coğrafi kesitine yoğunlaşacak olan bu makale, özellikle II. Abdülhamid’in bölgeyle ilgili siyasetinin panislâmist karakteri bağlamında şimdiye kadar derinlemesine ele alınmamış bir coğrafi parçasını oluşturan Sri Lanka [Seylan] ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkileri ele alacaktır. Osmanlı Devleti’nin Seylan özelinde şehbender atayarak temsilcilik verdiği kişi ve ailelerin şehbenderlik süreçleri ve sonrasındaki siyasi kariyerleri, geçmişi Osmanlı Devleti’nin de öncesine uzanan “Türk sempatisi” ve ünsiyeti bağlamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Serendib, Osmanlı İmparatorluğu, Osmanlı Şehbenderleri, Macan Markar Efendi, Sri Lanka, Seylan, Lebbe, Moor Müslümanları, Panislamizm

Introduction to the Relationship of the Ottoman Empire with Ceylon Island

Öz

Sri Lanka, an island country which has been known as Serendib and Ceylon in the past and which was named the Democratic Socialist Republic of Sri Lanka in the 20th century, has been one of the most important actors of international trade along the busy maritime routes of West Asia, China and the Far East throughout history. Relations between Sri Lanka and the Ottoman State, which has a deep-rooted history and an interesting network of relationships that are important in terms of Ottoman history as well as world history, date back to the last quarter of the 19th century in general, however, the history of some of the Muslims on the island has been enriched by a much older collective socio-cultural path. Political and economic processes on this small island country have been the basis for the relations of the Ottoman Empire with the region in the last quarter of the 19th century and the new appointments that Abdulhamid II would make to Ceylon Island, which had already been contacted in the context of consulship, would consist of choices that could penetrate the sociocultural hierarchy of the region. The local activities of the consuls contributed to the affinity of Ceylon Muslims for the Ottoman State in the second half of the 19th century, when the expectations of South Asian Muslims regarding the Ottoman State peaked. In fact, it can be argued that the affinity of Moor Muslims, one of the most populous minorities of modern Sri Lanka, that is still ongoing for the Ottoman State, has been fostered by the works carried out during this period. This article focuses on a different geographical section of the policies of the Ottoman State regarding South Asian Muslims in the Indian ocean, especially in the context of the Pan-Islamist character of the policy of Abdulhamid II in the region. In this context it will deal with the relations between Sri Lanka [Ceylon] and the Ottoman State, which constitute a geographical area that has not undergone an in-depth examination to date. The consulship processes and subsequent political careers of the individuals and families that the Ottoman State had appointed as representatives specific to Ceylon, will be discussed in the context of the affinity and friendship for Turks that is older than the Ottoman State.

Anahtar Kelimeler

Sri Lanka, Ottoman Empire, Ottoman Sehbenders, Macan Markar Effendi, Serendip, Ceylon, Lebbe, Moor Muslims, Pan-Islamism

Kaynakça

• Abdul Azeez, I.L.M., “A Criticism of Mr. Ramanathan’s ‘Etnology of the Moors of Ceylon’, The Sri Lanka Reader: History, Culture, Politics, ed., John Holt, Durham: Duke University Press, 2011, p.424-429.
• Akpınar, Mahmut, “XIX. Yüzyılda Batıyla İlişkilerde Osmanlı Şehbenderlikleri”, Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41/2, (2017), s.127-144.
• Barber, Robert K. & Merton, Elinor: The Travels and Adventures of Serendipity: A Study in Sociological Semantics and the Sociology of Science, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2006.
• Bell, H. C. Purvis, The Máldive Islands: An Account of the Physical Features, Climate, History, New Delhi: Asian Educational Services, 2004.
• Brohier, Richard Leslie, Seeing Ceylon, Colombo: Sooriya Publishers, 2000.
• Capper, John, Old Ceylon: Sketches of Ceylon Life in the Olden Time, Colombo: Ceylon Times Press, 1877.
• Crowe, Philip K., Diversions of a Diplomat in Ceylon, Princeton: D. Van Nostrand Company, 1956.
• Elliott, C. Brooke, The Real Ceylon, New Delhi: Asian Educational Services, 1995.
• Eraslan, Cezmi, II. Abdülhamid ve İslam Birliği: Osmanlı Devleti'nin İslam Siyaseti: 1856-1908, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1992.
• Eronat, Canan Yücel, Ertuğrul Süvarisi Ali Bey'den Ayşe Hanım'a Mektuplar, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Göksoy, İ. Hakkı, “Sri Lanka”, İslâm Ansiklopedisi (DİA), (Ankara: TDV, 2009), 37, s.425-428.
• Gugler, Thomas K., “Buddhist Zion: Sri Lanka’s Sinhalisation Politics toward its Muslim Minority”, South Asia Chronicle, 3, (2013), p.161-182.
• Haksever, Ahmed Cahit & Kızıltepe, Hakan, “Günümüz Batı Toplumunda Faaliyet Gösteren Sufi Teşekküller: Bawa Muhaiyaddeen Örneği ve Öğretisinin Temelleri”, Akademiar Dergisi, 1, (2016), s.109-131.
• Haniffa, Farzana & Rauf, Ayesha, A Pıoneer of Muslim Women’s Emancipation in Sri Lanka, Colombo: Social Scientists’ Association, 2014.
• Hussein, Asiff, Sarandib: An Ethnological Study of the Muslims of Sri Lanka, Depanama: Neptune Publications, 2011.
• Ismail Effendi, Mohamed Sameer bin, Personages of the Past: Moors, Malays, and Other Muslims of the Past of Sri Lanka, Colombo: Moors' Islamic Cultural Home, 1982.
• İbni Battûta Tancî, İbni Battûta Seyehatnamesi, II, haz., A. Sait Yakut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• İybar, Tahsin, Sibirya’dan Serendib’e, Ankara: Ulus Basımevi, 1950.
• Jaleel, Talib, Notes on Entering Deen Completely: Islam as its Folowers Known it, Tirana: EDC Foundation, 2015.
• Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, ed., Honorary Secretary, Colombo: George J. A. Skeen 1894, 11/41.
• Khan, Ali Asghar, “Hint Müslümanlarının Türk Kurtuluş Hareketine Mali Yardımı (1919-1923)”, çev. Ahmet Özgiray, Tarih Araştırmaları Dergisi, 8, (1993), s.203-217.
• Marco Polo, The Travels of Marco Polo, (int.) John Masefield, London: J.M. Dent & Sons Limited, 1908.
• Munck, Victor C. de, “Sufi and Reformist Designs: Muslim Identity in Sri Lanka”, Buddhist Fundamentalism and Minority Identities in Sri Lanka, ed., Tessa J. Bartholomeusz & Chandra R. De Silva, Albany: State University of New York Press, 1998, p.110-132.
• Ökten, Nazlı, “Otuz Yurdun Kadınları”, Toplum ve Tarih, 37/219, (Mart 2002), s.55-59.
• Özaydın, Zuhal, “The Indian Muslim Red Crescent Society’s Aid to the Otoman State During the Balkan War in 1912”, Journal of the Internatonal Society for the History of Islamic Medicine (ISHIM), 2/4, (2003), p.12-18.
• Özcan, Azmi, Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), 2. Baskı, Ankara: İSAM Yayınları, 1997.
• Özçelik, Selahattin, “Seylan ve Tamiller Hakkında Tarihî Bir Vesika”, Türk Kültürü, (Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, 1987), S.296, s.757-762.
• Özçelik, Selahattin, Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Millîye Cemiyeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Özdal, Ahmet N., “Müslüman Seyyah ve Coğrafyacıların Gözünden Seylan Adası’nda Doğal Hayat ve Kültürel Yaşam (8.-14. Yüzyıllar)”, History Studies, 10/2, (Mart 2018), s.129-139.
• Parameswaran, Nandan, Early Tamils of Lanka, Malaysia: DMJ Printers, 1999.
• Pope, G. Uglow, A Text-Book of Indian History, London: J. Gladding&Son, 1871.
• Sameer, Fazli, Muslim Personalities in Sri Lanka: Then and Now, Colombo: Moors’ Islamic Cultural Home, 2009.
• Sarıkaya, Muammer, “Binbirgece Masalları”, Kaşgar Dergisi, (Doğu Edebiyatı Özel Sayısı), 2003, 32, s.210-220.
• Schmidt, Jan, Through the Legation Window, 1876-1926: Four Essays on Dutch, Dutch-Indian and Ottoman History, Istanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul, 1992.
• Shukri, M.A.M. (ed.), Muslims of Sri Lanka: Avenues to Antiquity, (Beruwala: Jamiah Naleemia Institute, 1986.
• Thawfeeg, M. M., “The Fight for the Fez”, The Sri Lanka Reader, History, Culture, Politics, ed., John Clifford Holt, Druham an London: Duke University Press, 2011, p.441-445.
• The Travels of İbn Batûta, Translated: Samuel Lee, London: J. Murray, 1829.
• Uçar, Ahmet, Unutulmayan Miras: Güney Afrika’da Osmanlılar, 2. Baskı, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Wickramasinghe, Nira, Sri Lanka in the Modern Age: A History, Oxford University Press, 2015.
• Zulkiple A. Ghani & Jazeel, M. I. Mohammad, “History, Distribution and Affiliation of Mosque in Muslim Minority of Sri Lanka”, International Journal of Humanities and Social Science, 3/12, (2013), p.182-192.