Kırım Tatar Türkçesinde Eski Türkçe ile Ortaklaşan Hayvan Adları Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 395 - 409, 27.12.2020

Selin Bayrak

Öz

Dillerin temel söz varlıklarını; organ adları, akrabalık adları gibi söz grupları oluştururken, bitki adları, hayvan adları gibi söz grupları da toplumların kültürlerini gözler önüne seren söz gruplarındandır. Özellikle yıllarca konar göçer yaşamış bir millet olan Türklerde hayvan adları geniş bir yer tutmaktadır. Türkler hayatları boyunca hayvanlarla iç içe yaşamış; onların etinden, sütünden beslenme ihtiyacını gidermiş, onları ulaşım ihtiyaçlarını gidermede kullanmış, gerektiği zaman derilerinden de faydalanarak hayatlarında vazgeçilmez bir hale getirmiştir. Çalışmada Kırım Tatar Türkçesindeki hayvan adları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Değerlendirmenin etimolojik kısmı Clauson’un “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish” adlı sözlüğünden hareketle yapılmıştır. Bu doğrultuda Kırım Tatar Türkçesinde yer alan hayvan adlarının bir kısmı –ses değişimleri olsa da-, Eski Türkçeden günümüze intikal etmiştir. Eski Türkçeden günümüze aktarılan bu hayvan adlarının varlığı, Kırım Tatar Türkçesinin ne denli eskicil özellikler barındırdığını göstermekle birlikte kelime hazinesi hakkında da fikir vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırım Tatar Türkçesi, Eski Türkçe, Hayvan Adları

On Mutual Animal Names Between Crimean Tatar Turkish and Old Turkic

Öz

Basic vocabularies consist of some word groups like organ names, and relative names in any language. Word groups like plant names and animal names reflect cultures of societies. Animal names have a wide coverage especially for Turkic people who lived a nomadic life for centuries. Animals were so essential that Turkic people lived with animals throughout their lives, fed on the milk and meat of animals, met their transportation needs, and benefitted from animals’ leather. In this paper, animal names of Crimean Tatar Turkish were analysed. The etymological section of the work was written using “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish” published by Clauson in 1972. In spite of sound changes, some part of the animal names in Crimean Tatar Turkish are still being used since the Old Turkic period. Animal words, which showed up in the Old Turkic period and are used today, show us how Crimean Tatar words have old characteristics. It also gives an idea about Crimean Tatar vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Crimean Tatar Turkish, Old Turkic, animal names

Kaynakça

• Ağca, Ferruh. Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı (Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Dil Araştırmaları Dizisi No: 16, Ankara, 2019.
• Arat, Reşit Rahmeti. Eski Türk Şiiri. (3.baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. (2. baskı), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Atalay, Besim. Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi (I-IV). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1985.
• Ayazlı, Özlem. Altun Yaruk Sudur VI. Kitap (Karşılaştırmalı Metin Yayını). Türk Dil Kurumu: 1051, Ankara, 2012.
• Aydın, Erhan. Uygur Kağanlığı Yazıtları. Kömen Yayınları, Konya, 2011.
• Bakırcı, Nedim. Kırım Tatar Masalları. Kömen yayınları, Konya, 2010.
• Barutçu, Sema. Uygurca Sadāprarudita ve Dharmodgata Bodhisattva Hikâyesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1987.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 1968.
• Can, Feray. VIII- XIII. Yüzyıllar Arası Türkçe Eserlerde Hayvan Adları. (danışman: Doç. Dr. Abdullah Kök), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth- Century Turkish. Oxford, 1972.
• Çetin, Engin. Altun Yaruk Yedinci Kitap (Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin). Karahan Kitabevi, Adana, 2012.
• Doğan, Levent. Türk Kültüründe Hayvanlar ve Hayvan İsimleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz/2 2002 S.12/2, s.615-659, 2002.
• Efe, Kürşat. Tarihî Türk Lehçelerinde Hayvan İsimler. (danışman: Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Efe, Kürşat. Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bitki ve Hayvan İsimleri. (danışman: Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Ergene, Oğuz. Türkiye Türkçesi Ağızlarında Hayvan Adlandırmalarına İlişkin Belirleyiciler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/12 Fall 2014.
• Gabain, A. Von. Eski Türkçenin Grameri. (çev. M. Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• Hazai, G., Zieme, P. Fragmente der Uigurischen Version des“Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu. Nebst einem Anhang von T. Inokucki, Berlin: (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin.Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. 3, Berliner Turfantexte; I), 1971.
• Kakuk, Zsuzsa. Kırım Tatar Şarkıları. TDK yay:564, Ankara, 1993.
• Kaya, Ceval. Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Koçoğlu, Vildan. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish (EDPT)’in Söz Dizini. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, C. VI, S.1, s. 111-149, İzmir, 2006.
• Kök, Abdullah. Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.
• Muzafarov, Refik- Muzafarov, Nüzhet. Kırım-Tatar Türkçesi- Türkiye Türkçesi- Rusça Sözlük. (çev. Nariman Seyityahya (Seytyagyayev), TDK yayınları, Ankara, 2018.
• Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Tekin, Şinasi. Maitrisimit nom bitig, die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhasika-Schule, I. Teil: Transliteration,Übersetzung, Anmerkungen; II. Teil: Analytischer und rückläufiger Index. Berlin: Akademie Verlag (Berliner Turfantexte; IX), 1980/2.
• Tekin, Talat. Orhon Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
• Tekin, Talat. Irk Bitig. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
• Tezcan, Semih. Das Uigurische Ìnsadi-Sūtra. Berlin: (Deutsche Akademie der DDR. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. 6, Berliner Turfantexte; 3), 1974.
• Tokyürek, Hacer. Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları. TÜBAR, XXXIII, 221-281, 2013.
• Vilkens, Jens. Das Buch von der Sündentilgung Teil 2, Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Berlin: Akademie-Verlag, (Berliner Turfantexte; XXV), 2007.
• Zieme, Peter. Manichaisch-Türkische texte. Berlin: Akademie-Verlag, (Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. BerlinerTurfantexte; V), 1975.