Recaizade Mahmut Ekrem’in Sadullah Paşa’ya Yazdığı Mektuplar ve Edebiyat Tarihi Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 505 - 530, 27.12.2020

Şerif Eskin

Öz

Bu çalışmada, Recaizade Mahmut Ekrem’in Sadullah Paşa’ya yazdığı ve bugüne dek kaynaklarda yer almayan kimi mektuplar yayımlanıp edebiyat tarihi açısından değerlendirilecektir. Genel olarak bakıldığında, mektupların muhtevalarının kişisel konulardan ibaret olmadığı, yazışmalarda edebî modernleşme hakkında bir müzakerenin yürütüldüğü, edebiyat tarihinin başlıca tartışma konuları üzerine mülâhazalarda bulunulduğu görülecektir. Bu bakımdan incelenecek mektuplar belgesel değere sahiptir. Sadullah Paşa’nın yayımlanmamış şiirleri, yazıları ve çevirileri kaybolduğu için onun edebî kimliği ve etki alanı hakkındaki bilgiler sınırlı düzeyde kalmıştı. Dolayısıyla bu mektuplardaki veriler onun günümüze yansıyan portresini bir parça daha aydınlatacaktır. Ayrıca başka önemli yazarlar üzerinde etkili olduğu bilinen Sadullah Paşa’nın Recaizade Mahmut Ekrem ile olan diyalogu ve etkileşimi de bu mektuplar sayesinde tespit edilip değerlendirilmiş olacaktır. Recaizade Mahmut Ekrem’in kitaplarına girmemiş bir şiiri de söz konusu mektuplar vesilesiyle ortaya çıkarılmıştır. İki isim arasındaki fikir alışverişinde Recaizade, edebiyatta modernleşmenin önündeki en önemli engelleri; Osmanlı kültür dünyasında edebî eleştirinin yokluğu, şiir dilinin nesir dilindeki gelişmelerden geri kalması, aruz vezninin Türkçenin doğasına aykırı olması, kadim Osmanlı edebiyatı üzerine yeterince araştırma yapılmaması olarak sıralar. Sadullah Paşa ise Türk boylarının medeniyet yoluna girdikten sonra Arap ve Acem şairleri taklit ederek Türk edebiyatını geliştirdiklerini ancak bunu yaparken Türk şiirinin “hâssa-i kavmiyyesini” muhafaza edemediklerini ileri sürer.

Anahtar Kelimeler

Sadullah Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem, şiir, eleştiri, edebiyatta modernleşme

Teşekkür

Çalışmanın hazırlık sürecinde yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Ali Akyıldız, Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk, Doç. Dr. Berat Açıl, Murat Serdar Saykal ve Abdullah Okal’a teşekkür ederim.

Recaizade Mahmut Ekrem’s Letters to Sadullah Pasha and an Examination in the Context of Literary History

Öz

In this study, some of Recaizade Mahmut Ekrem’s letters to Sadullah Pasha that have not been included in the sources until today will be published and evaluated in the context of literary history. In a general overview, it is seen that the content of these letters is not limited to personal matters, they conduct a negotiation on literary modernization, and there are some considerations on the main matters of debate on the history of literature. Concordantly, these letters in question have a documental value. As Sadullah Pasha’s unpublished poems, writings and translations are lost, information about his literary personality and scope remained limited. Therefore, the data in these letters will shed further light on his portrait today. Moreover, the dialogue and interaction between Recaizade Mahmut Ekrem and Sadullah Pasha, whose influence on other important writers is known, are identified and evaluated via these letters. One of Recaizade Mahmut Ekrem’s poems that is not included in his books was also revealed owing to these letters. In the exchange of ideas between these two figures, Recaizade specifies that the most important obstacles to modernization in literature are the absence of literary criticism in the Ottoman cultural world, the lagging of language of poetry behind the developments in the language of prose, the contradiction between the aruz prosody and the nature of Turkish language, and inadequate research conducted on ancient Ottoman literature. On the other hand, Sadullah Pasha suggests that Turkic tribes improved Turkish literature by imitating Arabian and Persian poets on the way to civilization, but could not preserve the “national characteristic” of Turkish poetry in the meanwhile.

Anahtar Kelimeler

Sadullah Pasha, Recaizade Mahmut Ekrem, poetry, literary criticism, literary modernization

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 1408.0016 H-18.08.1296.
• İstanbul Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi, “Recaizâde Mahmud Ekrem tarafından Viyana’da resmi bir kuruma gönderilen mektup”, Erişim: 01.06.2020 http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/19805
• Açıl, Berat. “Akl-ı Selimden Zevk-i Selime: ‘Edebiyat’ Kelimesinin İlk Kullanımı ve Anlamı”, İnsan ve Toplum, 5/10 (2016) s. 151-166.
• Ahmet Mithat Efendi, Avrupa’da Bir Cevelan, haz., N. Arzu Pala, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Akyıldız, Ali. Sürgün Sefir Sadullah Paşa, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Ayaşlı, Münevver. İşittiklerim, Gördüklerim, Bildiklerim, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri: Belâgat, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Enginün, İnci. Abdülhak Hâmid’in Hatıraları, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1994.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• İbrahim Şinasi Efendi, “Münacaat”, Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 1: Şiir, haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
• Mehmed Galib Bey, Sadullah Paşa Yahud Mezardan Nidâ, haz. Nazir Akalın, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Okay, Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
• Recaizâde Mahmut Ekrem, “Mukaddime”, Hazîne-i Evrak, 1, (1 Mayıs 1297 [13 Mayıs 1881].
• Recaizâde Mahmut Ekrem, Talim-i Edebiyat, İstanbul: Mihran Matbaası: 1299 [1882].
• Recaizâde Mahmut Ekrem, Takrizat, İstanbul: yy., 1314.
• Recaizâde Mahmut Ekrem, Nâçiz, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1302.
• Recâizade Mahmut Ekrem, Şiirler, haz. Hakan Sazyek, Esra Sazyek, Betül Solmaz, Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 2019.
• Tansel, Fevziye Abdullah. Namık Kemal’in Hususi Mektupları: İstanbul Avrupa ve Magosa Mektupları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1967.
• Yetiş, Kâzım. Talim-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyatı Sahasında Getirdiği Yenilikler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1996.
• Yücel, Hasan Âli. Edebiyat Tarihimizden, İstanbul: İletişim Yayınları, 1989.