İran ve Anadolu Sahasında Erselannâmeler

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 87 - 121, 23.06.2021

Nabi Azeroğlu

Öz

İran ve Anadolu sahası ortak kültürel mirası ürünlerinden olan Erselannâmeler, el yazma ve taş basımı nüshalarının yanı sıra günümüz İran Türklerinin sözlü geleneğinde yaşamaktadır. Danişmendnâme, Battalnâme ve Şikâri Destanı ile konu ve motif benzerliğiyle öne çıkan Erselannâme aynı geleneğin devamı niteliğinde sayılabilir. İran sahasında birkaç el yazma ve taş basım nüshası bulunan destanın Anadolu sahasında günümüze dek bilinen tek nüshası İstanbul Atatürk Kitaplığında bulunmaktadır. 407 sayfadan oluşan hacimli taş basım eser musavver olup 27 resim içermektedir. Manzum ve mensur iç içe yazılan eserde Farsça ve Türkçe aruz vezninde şiirlerin yanı sıra Farsça Arapça mulamma şiir örneği de bulunmaktadır. Destanda Türkçe ve Farsça toplam 132 beyit şiir bulunmaktadır. Bu sayıdan 67 beyit Farsça ve 65 beyit şiir Türkçedir. Farsça şiirler aruz vezninde yazılırken Türkçe şiirler aruz ve hece ölçüsünde yazılmıştır. Edebȋ sanatların kullanıldığı süslü nesir örneklerinden olan Erselannâme’nin İstanbul nüshası, Arap alfabesiyle Azerbaycan Türkçesinde yazılsa da Farsça ve Arapça terkiplerin kullanıldığı eser akıcı ve sürükleyici bir üsluba mâliktir. Farsça yazılan Erselannâmelerin İran kütüphanelerinde el yazma ve taş basım nüshaları Kum ve Tahran kütüphanelerinde tespit edilmiştir. Kaçar döneminde Nakib-ül’ Memalik tarafından yazılan Erselannâmeler İstanbul ve Tebriz’de bulunan Türkçe versiyonlarının yanı sıra Kum ve Tahran kütüphanelerinde taşbasım nüshalara sahiptir. Günümüz İran Türkleri sözlü geleneğinde bulunan “Emir Erselan-ı Rûmi Dastanı” bu destanın âşık anlatımı versiyonudur. İran’da destancı âşıkların repertuvarında bulunan Erselannâme’nin en kapsamlı varyantı 1978-1979 yılları arasında Tebriz-Karadağ âşık muhitinden olan Ȃşık Abdülali Nûrȋ tarafından kasetler üzerine kayda alınmıştır. Sözlü Erselannâme yazılı versiyonundan daha kapsamlı olup 400 dörtlük hece vezninde şiir içermektedir. Çalışmamızda İran ve Anadolu sahasında yazılı ve sözlü Erselannâmeleri tanıttıktan sonra bu eserin Farsça ve Türkçe yazılı nüshaları konusunda bilgi vereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Sözlü edebiyat,, Yazılı edebiyat,, Erselannameler, Erselanname İstanbul nüshası

Erselannames in Iran and Anatolia Field

Öz

As a literary work, Erselannames is a common cultural heritage of Iran and Anatolia found in both manuscripts and stone printed copies. Today, versions of it also seen in the oral traditions of the Iranian Turks. The epic shares similar themes and subjects with Danishmendnâme, Battalnâme and Şikâri Epic. Indeed, it can be considered a continuation of the same tradition in terms of motifs. There are manuscripts and lithographs of Erselannames in Iran. The only known copy in the Anatolian area to date is in the Istanbul Atatürk Library. The volume of work consisting of a stone edition contains 407 pages and 27 illustrations. The poems of Erselannames, which are written in verse and prose, are in Persian and Turkish. Erselannames also contains an example of Persian Arabic mulamma couplet poetry (E.İ. 380/7-8). Poems predominate in the epic’s emotional telling; in total, the work has more than 132 poem forms in Turkish and Persian. While the Persian poems are written in prosody meter, the Turkish poems are based on numbers of prosodic units and syllables. The Istanbul copy of Erselannames was written in Azerbaijani Turkish with the Arabic alphabet. As an example of decorated prose in the literary arts, the work contains both Persian and Arabic compositions. Although the language is heavy, its style is fluent. Libraries in Iran have manuscripts of Erselannames written in Persian as well as stone printed copies. For instance, copies have been identified in the libraries of Kum and Tehran. The Persian version of Erselannames, during the period of the Qajars, differs from the Turkish version. Today, the most comprehensive variant of the Erselannames is a verbal form of the epic called “Emir Erselan-ı Rûmi Dastan,” found in the Iranian Turks’ minstrel tradition. It was tape recorded by Ashik Abdulali Nuri, who was from Tabriz-Karadag, in 1978 and 1979. It is more comprehensive than the written version and contains more than 400 quatrains and syllable poems. This study first describes the written and oral versions of Erselannames found in Iran and Anatolia, then compares the written versions in Persian and Turkish.

Anahtar Kelimeler

Oral Literature, Written literature, Erselannames, Erselannames Istanbul copy

Kaynakça

• Erselanname, (818.993603 ARS 1346) numaralı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Elyazma.
• Kobotarian, Nabi. Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Karahan.Yayınları, 2013.
• Kobotarian, Nabi. İran Azerbaycanı Âşık Destanları I, Şikâri Destanı, Ankara: TDK Yayınları. 2013.
• Kobotarian, Nabi. Tebriz Âşıklık Geleneğinde Destan Söyleme, (Yayımlanmamış Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, 2015), 910 sayfa. http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/yordambt/yordam.php?undefined Aralanname, Erişim 01 Ocak 2020.
• ۱۳ http://dl.nlai.ir/UI/Search/BasicSearch.aspx?PageNo=1 Erişim 22 Ocak 2020.
• ۱۵ شعبان ۱۳۴۲ قمری )قرن ۱۴ - ) (داستان امیر ارسلان رومی قاجاریه صفر ۱۱۹۳ قمری )قرن ۱۲ http://malekmuseum.org/artifact/1393.04.06421%2F داستانهای+تاریخی+فارسی-داستان+امیر+ارسلان+رومی/ 005 Erişim 22 Ocak 2020.
• حكايت شيرين عبارت شاهزاده صاحبقران خسرو گيتي نشان فرزند ارجمند ملك شاه رومي ارسلان ]چاپ سنگي [ ; امير ارسلان ; امير ارسلان بن ملكشاه رومي ; شيرويه ; امير ارسلان رومي http://dl.nlai.ir/UI/0feb88943b874811aaabbf1939c3981b/LRRView.aspx?History=true Erişim 10 Ocak 2020.
• ک لی ات ه ف ت ج ل دی ا م یر ار سلان ا بن م ل کش اه روم ی ک ا ت ب س ید عب اس ول د س یدم ح م د آق ا س ی دص ا لح ی بی ده ن د خوا ن ساری م لق ب به ضی اآا ل کت اب تاریخ انتشار : ۱۳۵۳ ق http://dl.nlai.ir/UI/738de364-4b0c-4c2f-9a06-a47ce947c0ea/Catalogue.aspx?History=true Erişim 5 Mayıs 2020.
• İran İslamȋ Şurâ Meclisi Kütüphanesinde Taşbasım: کتابخانه موزه و مراکز اسناد مجلس شورای اسلامی https://dlib.ical. ir/faces/search/bibliographic/biblioFullView.jspx?_afPfm=x06betz6o Erişim 10 Ocak 2020.
• İran İslamȋ Şurâ Meclisi Kütüphanesinde El yazma: کتابخانه موزه و مراکز اسناد مجلس شورای اسلامی https://dlib.ical. ir/faces/search/bibliographic/biblioFullView.jspx?_afPfm=x06betz6q Erişim 5 Mayıs 2020.
• https://turuz.com/storage/Folklore/2013/153-(01)_-_Azashiq_-_Amir_Arsalan_-_Ashiq_Abdilali_Nuri_-_IXX_- Toplayan_-_Nabi_Kobotarian_Tebriz-Turuz_2013.mp3 Erişim 22 Ocak 2020.
• https://turuz.com/storage/Folklore/2013/153-(02)_-_Azashiq_-_Amir_Arsalan_-_Ashiq_Abdilali_Nuri_-_IXX_- Toplayan_-_Nabi_Kobotarian_Tebriz-Turuz_2013.mp3 Erişim 5 Mayıs 2020.
• www.fa.wikipedia.org/wiki ملکجمشید Erişim 22 Ocak 2020. fa.wikipedia.org/wiki/ نقالی_ایرانی Erişim 5 Mayıs 2020.