Charity, Waqfs and Food in the Sixteenth Century of İstanbul

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 159 - 183, 23.06.2021

Ayşe Bölükbaşı

Öz

Sixteenth century Istanbul contained numerous imarets that fed significant population. Apart from the imarets, food was distributed through institutions such as dervish lodges, masjids, mektebs, madrasas and tombs. Of these, dervish lodges and mektebs in particular supplied food to the urban poor as well as to their own staff. Masjids had a role in meeting need for sustenance among the people living in their vicinity, while madrasas unlike other institutions, served food mostly to their staff. Among the aforementioned institutions, dervish lodges were the ones to which philanthropists allocated the most food. Dervish lodges were thus were the most important institution in food distribution after the imarets. The support of people called “mürîdîn and muhibbin” was particularly important in the distribution of food by the dervish lodges. Holy days and nights special significance as occasions for serving food in these lodges. Based on data in Tahrir Registers of Istanbul Waqfs dated 1546, this study discusses food waqfs, other than imarets. As this data shows, the philanthropists who donated food to the needy included people of modest means as well as those possessing enormous wealth.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Dervish lodge, Donation, Holy days and nights, Food appropriation

XVI. Yüzyıl İstanbul’unda Hayırseverlik, Vakıflar ve Yemek

Öz

XVI. yüzyılda İstanbul’da geniş kitleleri besleyen birçok imaret bulunmaktaydı. Ancak imaretler dışında zaviye, mescit, mektep, medrese, türbe gibi kurumlar aracığıyla da yemek dağıtılıyordu. Bunlardan özellikle zaviye ve mektepler kendi sakinlerinin yanında dışarıdan muhtaç insanların yemek ihtiyacını da karşılıyordu. Mescitler de yakın çevrelerindeki ahalinin yemek ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynuyordu. Medreseler ise diğerlerinden farklı olarak daha çok kendi mensuplarına yemek veriyordu. Bahsi geçen kurumlar arasında hayırseverlerin en çok yemek tahsisatı tayin ettiği müesseseler zaviyelerdi. Zaviyelerin yemek dağıtımında imaretlerin ardından en önemli kurum olduğunu söylemek mümkündür. Zaviyelerde yemek dağıtımına “mürîdîn ve muhibbin” adıyla anılan kişilerin desteği büyük önem taşımaktaydı. Zaviyelerde yemek ikramında mübarek gün ve gecelerin ayrı bir önemi vardı. Bu çalışmada 1546 tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’ndeki verilere dayalı olarak, XVI. yüzyıl İstanbul’unda imaretler dışındaki yemek vakıfları ele alınmıştır. İhtiyaç sahibi kişilere yemek verilmesi için bağış yapan hayırseverler arasında mütevazı imkânlara sahip kimseler olduğu gibi mali kudreti yüksek kişiler de vardı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Zaviye, Bağış, Mübarek gün ve geceler, Yemek tahsisatı

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan, Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2016. (elektronik versiyonu: http://lugatim.com/)
• Barkan, Ömer Lütfi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayını, 1970.
• Bozkurt, Nebi. “Kandil”. İslam Ansiklopedisi, 24: 300 – 301. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Bölükbaşı Ayşe Çıkla. “Erken Osmanlı Devlet’inde Kadınların Mimari Alandaki Hamiliği (1299-1512)”, Sanat Tarihi Yıllığı 19 (2007): 73 – 90.
• Bölükbaşı, Ayşe. “Osmanlı Tekkelerinde Beslenme XVI. Yüzyılda İstanbul’daki Halveti Tekkeleri Örneği”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 3/1 (2018): 83 – 112.
• Bölükbaşı, Ayşe. “XVI. Yüzyılda İstanbul’daki Halveti Tekkeleri”. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2015.
• Budak, Ayşe. “İmaret Kavramı Üzerinden Erken Osmanlı Ters T Planlı Zaviyeleri ile Aşhanelerin İlişkisi: Osmanlı Aşhanelerinin Kökenine Dair Düşünceler”, METU JFA 33/1 (2016): 21 – 36.
• Emecen, Feridun. “Şehzade’nin Mutfağı, III. Mehmet’in Şehzadelik Dönemi’nde Manisa Sarayı’na Ait bir Mutfak Masraf Defteri”, Soframız Nur Hanemiz Mamur Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak içinde, 107 – 144. Ankara: Alfa Yayıncılık, 2016.
• Ertuğ, Zeynep Tarım. “İmaret”. İslam Ansiklopedisi. 22: 219 – 220. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Eyice Semavi. “Tarihde Küçükçekmece”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 6-7 (1978): 69 – 70.
• Eyice Semavi. “İstanbul’un Ortadan Kalkan Bazı Tarihi Eserleri III”, Tarih Enstitüsü Dergisi 10-11 (1981): 195 – 238.
• Singer, Amy. “Imarets”, The Ottoman World içinde, 72 – 85. London: Routledge, 2012. Tanman, M. Baha. “Abdüsselam Tekkesi”. İslam Ansiklopedisi. 1: 302 – 303. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Tanman, M. Baha. “Abdüsselâm Camii ve Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1: 55. İstanbul: Tarih Vakfı, 1993.
• Tanman, M. Baha. “Emir Buhari Tekkesi”, İslam Ansiklopedisi. 9: 126 – 128. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakıf Yayınları, 1995.
• Tanman, M. Baha. “Kitchens of Ottoman Tekkes as Reflections of Imarets in Sufi Architecture”, Feeding People Feeding Power, Imarets in the Ottoman Empire içinde, 211 – 239. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007.
• Turan Ebru. “The Marriage of İbrahim Pasha (CA 1495-1536) The Rise of Sultan Süleyman’s Favourite to the Grand Vizirate and the Politics of the Elites in The Early Sixteenth Century Ottoman Empire”, Turcica 41 (2009): 3 – 36.
• Yerasimos, Stephanos. “Feeding the Hungry, Clothing the Naked: Food and Clothing Endowments in Sixteenth Century İstanbul”, Feeding People, Feeding Power Imarets in the Ottoman Empire içinde, 241 – 249. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007.
• Uluçay, Çağatay. “Bayezid II. in Ailesi”, Tarih Dergisi 10 (1959): 104 – 124.