Campenhausen’in Bucak Bölgesi Akkirman ve Bender Şehirlerinin Fizikî ve Sosyo-Kültürel Yapısına Yönelik Gözlemleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 1, 25 - 47, 28.07.2023

Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1175729

Öz

Etimolojik olarak Türkçe bir kelime olan bucak “uzak, köşe, uç, yer” gibi anlamlarına gelir. Bu adlandırma bir noktaya kadar Bucak bölgesinin sahip olduğu coğrafi yapı hakkında da bilgi sahibi olmamızı sağlar. Bucak hem 15. ve 19. yüzyıllar arasında Türk kavimlerinin yerleştiği bir yer olarak hem de Kırım’a giden yollar üzerinde bulunması nedeni ile Türk tarihinde sosyal, kültürel ve jeo-stratejik bakımdan önemli bir rol oynamıştır. Bucak’ın siyasî ve idarî bir bölge olarak ortaya çıkması Osmanlılar döneminde gerçekleşmiştir. II. Bayezid 1484’te, Tuna’nın kuzey kolu üzerinde kurulan ve Boğdan-Lehistan yollarını kontrol eden Kili Kalesi’ni ve Turla nehrinin Karadeniz’e döküldüğü yerde kurulan Akkirman’ı ele geçirmiştir. Ancak fethedilen bu iki kaleyi savunmak ve yolları güven altına almak için, bütün bölgeyi kontrol etmek zorunludur. Bu nedenle, Bucak, idarî, askerî ve ekonomik bir bölge olarak ortaya çıkmıştır. Bölgenin sahip olduğu jeo-stratejik ve ekonomik önem, yabancıların da burayı ziyaret etmelerine neden olmuştur. Osmanlı idaresi altında iken bölgeye gelen önemli isimlerden birisi Rusya hizmetinde asker olarak görev yapan Alman asıllı Baron Campenhausen’dir. Seyyahın bölgeye dair izlenimlerinin yer aldığı gezi notları, “Historical Account of Zaparog Cossacks and of Bessarabia, Moldavia, Wallachia and the Crimea” adı ile 1808 yılında İngilizce olarak yayımlanmıştır. Campenhausen’in eserinde Bucak bölgesinde Türklerin yaşadığı Akkirman ve Bender gibi yerlerin fiziki yapısı ile birlikte burada yaşayan Türklerin sosyal ve kültürel yaşamları hakkında da gözlem ve incelemeleri yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, Campenhausen’in verdiği bilgilerden yola çıkarak bölgenin Osmanlı idaresi altındaki durumunu, özel olarak da bölgenin önemli merkezleri olan Akkirman ve Bender’in fizikî ve sosyo-kültürel yapısını ele alarak değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Bucak, Akkirman ve Bender, Fizikî yapı, Sosyo- kültürel yaşam

An Evaluation of the Observations of von Campenhausen regarding the Socio-cultural Lives of Bucak Turks

Öz

The word bucak is etymologically a Turkish word with some meanings such as “distant, corner edge, and place”. To some extent, this appellation provides some information as to the geographical condition the Bucak region possesses. Bucak played a major role in Turkish history socially, culturally and geo-strategically due to the fact being both a place where Turkish tribes settled down between the 15th and 19th centuries and also a location that goes to Crimea. The emergence of Bucak as a political and administrative unit took place during the Ottoman period. In this sense, Bayezid II captured Kili Castle, established himself on the northern tributary of the Tuna River, and controlled the routes to Wallachia and Poland. He also captured Akkerman, situated on the point where the Turla River (Dinyester) empties into the Black Sea. The main reason why the Ottomans demanded Wallachia be captured was to take control of the Black Sea and provide security to the places in the eastern parts of Dobruja and the Balkans. However, controlling all the region was required to defend these two castles and secure the routes. As a result of these factors, Bucak appeared as an administrative, military, and economic region. The geo-strategic and economic importance the region possesses also caused foreigners to visit the region. One important person who came to the region during Ottomans rule was the German traveler, Baron von Campenhausen, who served as a soldier for Russia. Campenhausen’s travelogues regarding his observations in the region were published in English in London in 1808 with the title “Historical Account of Zaparog Cossacks and of Bessarabia, Moldavia, Wallachia and the Crimea”. In addition to the examinations and observations regarding the physical structure of places such as Akkerman, and Bender, he also made some observations related to the social and cultural lives of the Turks residing there. Using the information von Campenhausen provided, this study aims to generally handle and evaluate the condition of the region while under Ottoman reign and more specifically the physical and sociocultural structure of Akkerman, and Bender as the important centers of the region.

Anahtar Kelimeler

Von Campenhausen, Bucak Turks, Akkerrman and Bender, Physical Structure, Socio-cultural Structure

Kaynakça

• Alpargu, Mehmet, “Nogaylar”, Doğu Avrupa Türk Tarihi içinde, ed. Osman Karatay-Serkan Acar, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013. google scholar
• Alpargu, Mehmet, Nogaylar, İstanbul: Değişim Yayınları, 2007. google scholar
• Arslan, Aslı Sağıroğlu, “Taşlar Konuşur’: Türk Mezar Taşlarının Biçim Dili”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/3 (2017): 1923-1937. google scholar
• Arslan, Aslı Sağıroğlu, “Kayseri Mezar taşlarında Kadın İmgesi”, 2.Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak “Kadın” içinde, Edebiyat, Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın Sempozyumu, 1 (2010): 65-73. google scholar
• Aybet, Gülgün Üçel, “Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları, İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2003. google scholar
• Başer, Alper, “Bucak Tatarları (1550-1700)”, Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2010. google scholar
• Baykara, Tuncer, “Asya Türk Kültürünün Bir Unsuru Olarak Mezar Taşları”. Vakıf Haftası Dergisi, 10, (1993):127-131. google scholar
• Beldiceanu, Nicora, “1484 Osmanlı Seferi Askeri Hazırlıkları ve Kronolojisi”, Belleten, XLVII/186, (1983):587-598. google scholar
• Bilge, Mustafa, “Akkirman”, D.İ. A, C.II:269-271, İstanbul, 1989. google scholar
• Bülbül, İsmail, “Yedisan-Bucak Nogaylarının 1756 ve 1758 İsyanları”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1, (2016):75-113. google scholar
• Campenhausen, Baron Von, Historical Account of Zaparog Cossacks and of Bessarabia, Moldavia, Wallachia and the Crimea, London: Richard Philips, 1808. google scholar
• Campenhausen-Loddiger, Ernst Baron, Geschichte des Geschlechts der von Campenhausen. (Als Manuskript für die Familienmitglieder gedruckt), Riga: Druck von W.F. Hacker, 1908. google scholar
• Conrad, Felix, “Türk Tehlikesi Söyleminden Egzotizm ve Oryantalizme: İslamiyet Avrupa’nın Bir Antitezi mi?” çev. Mustafa Çakır, Türk Yurdu, 33/10, (2013):253-269. google scholar
• Çal, Halit, “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar”. IV. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri (28-30 Mayıs 1999), Eyüp Belediyesi Yayınları, İstanbul 2000. google scholar
• Çal, Halit, “Türklerde Mezar Taşları”, Aile Yazıları 8 içinde, Ankara: TC. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayını, 2015. google scholar
• Darkot, Besim, “Akkerman”, İA, C.I, İstanbul, 1993. google scholar
• Emecen, Feridun, “Osmanlıların Vahşi Sınırları: XVI. Yüzyıl Arşiv Kayıtlarından Evliya Çelebi’ye Akkirman-Bender-Özü Kesimi”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, 44, (2015): 215-229. google scholar
• Ersoy, Bozkurt, “Akkerman Kalesi, Osmanlı Hamamı”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları içinde, İzmir: Ege Üniversitesi, 2012. google scholar
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, 5. Kitap, 2.bs. İstanbul: YKY, 2016. google scholar
• Eyice, Semavi, “Bender Kalesi, TDVİA, İstanbul, 1992. google scholar
• Gemil, Tahsin, “The Issue Of Tatars Ethnogesis”, Tatarı Îstorie Şı În Lume, The Tatars in the History and in the World içinde, Bucureşti, 2003. google scholar
• Golden, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Ankara: Karam Yayınları, 2002. google scholar
• Gökbel, Ahmet, Kıpçak Türkleri, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000. google scholar
• Guboğlu, Mihail, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi (1538 M.945. 945H)”, Belleten, L/198, (1987): 727-805. google scholar
• Guboğlu, Mihail, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi ve Zaferi”, Belleten, L /198, (1986): 727-805. google scholar
• Hazard, Paul, Batı Düşüncesindeki Büyük Değişme, çev. Erol Güngör, İstanbul: Tur Yayınları 1981. google scholar
• Hidayetoğlu, Mehmet Lütfi, “Geleneksel Türk Evi Donatı Elemanlarının Restorasyonu ve Çağdaş Yapılarda Yeniden Kullanımı: Bir Şerbetlik Örneği”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28, (2013): 291-301. google scholar
• Iorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.II, çev. Nilüfer Epçeli, İstabul: Yeditepe Yayınları, 2005. google scholar
• Iorga, Nicolae; A History OfRoumania. Land, People, Civilisation, çev. Joseph Mc Cabe, London 1925. google scholar
• Işık, Mustafa, “XVI. Yüzyılda Akkirman Sancağı”, Karadeniz Araştırmaları, 18, (2008): 19-37. google scholar
• İshakov, M. Damir, “The Tatar Ethnic Community”, çev. M. E. Sharp, Anthroplogy & Archeology ofEurasia, 43/2, (2004): 8-1. google scholar
• Kafalı, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976. google scholar
• Kamalov, İlyas, Altın Orda ve Rusya, Rusya Üzerinde Türk Tatar Etkisi, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2009. google scholar
• Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, C.II, Çev. Özdemir Çobanoğlu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979. google scholar
• Karpat, Kemal, “Bucak”, DİA, C. 6, İstanbul, 1992. google scholar
• Karpat, Kemal, “Eflak”, DİA, C. 10, İstanbul, 1994. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet, IV.-XVIII. Yüzyıllar Arasında Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Toplulukları, Ankara: Murat Kitabevi, 1992. google scholar
• Milyukova, A.İ., “İskitler ve Sarmatlar”, çev. İsenbike Togan, Erken İç Asya Tarihi içinde, der. Denis Sinor, İstanbul: İletişim Yay., 2000. google scholar
• Pritsak, Omeljan, “Polovetsler ve Ruslar”, çev. Eşref Bengi Özbilen, Türk Dünyası Araştırmaları, 184, (1995): 153-154. google scholar
• Pritsak, Omeljan, “Türk-Slav Ortak Yaşamı: Güneydoğu Avrupa’nın Türk Göçebeleri”, Türkler, C. 2 içinde, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. google scholar
• Rasonyi, Laszlo, “Tuna Havzasında Kumanlar”, Doğu Avrupa’da Türklük içinde, Yay. haz.., Yusuf Gedikli, İstanbul: Selenge Yayınları, 2006. google scholar
• Spinei, Victor, Moldavia In the 11th-14th Centuries, çev. Liliana Tedoreanu and İona Sturza, Romanya: Bibliotheca Historica Romaniae Monographs XX, 1986. google scholar
• Tansel, Selahattin, Sultan II. Bayezıt’ın Siyasi Hayatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi,1966. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II, Ankara: TTK Yayınları, 2006. google scholar
• Ülküsal, Müstecap, Dobruca ve Türkler, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1966. google scholar
• Valensi, Lucette, “The Making of a Political Paradigm: The Ottoman State and Oriental Despotism”, The Transmission of Culture in Early Modern Europe içinde, University of Pennsylvania Press, 1990. google scholar
• Vasary, İstvan, “The Role Of The Turcic Peoples In The Ethnic History Of Eastern Europe”, Turks, Tatars And Russians In The 13th-16th Centuries içinde, Burlington, Ekim 2007. google scholar
• Vasary, İstvan, Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlarda Doğulu Askerler (1185-1365), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008. google scholar
• Yıldırım, Kemal-Hidayetoğlu, Lütfi, Mehmet “Türk Yaşam Kültürünün Geleneksel Türk Evlerindeki Yansımaları” 4th International Turkish Culture and Art Congress/Art Activity (Egypt, 02-07 November 2009), ss.114-120. google scholar