Dünyaya Yol Almak: Halide Edib’in Yazarlık Tecrübesine Dair Yeni Bulgular ve Edebiyat Sosyolojisi Perspektifinden Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 781 - 813, 29.12.2023

Şerif Eskin

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1348750

Öz

Bu makalede öncelikle, farklı arşivlerden edindiğim belgeler ve mektuplar ışığında Halide Edib’in yazarlık serüveni ve entelektüel biyografisi hakkında ulaştığım yeni bulguları paylaşacağım. Ardından sosyal sermaye, kültürel sermaye, edebî üretim, yayın piyasasının dinamikleri ve edebiyat ödüllerinin işlevleri gibi izlekler etrafında edebiyat sosyolojisi açısından bir tartışma yürüterek Halide Edib’in ulus-ötesi mecralarda yakaladığı başarı ile eriştiği tanınırlıkta sermaye yönetiminin ve sosyal ilişki ağlarının etkili olduğunu öne süreceğim. Çalışmada kullanılan belgeler ve mektupların büyük bir bölümü, Halide Edib’in Londra’daki yayıncısı George Allen & Unwin Ltd. şirketinden geriye kalan, bugün University of Reading’de muhafaza edilen arşivlerde tespit edildi. Diğer belgelere ve mektuplara ise T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivleri, T. C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivleri, T.C. Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Fransa Millî Arşivleri ve Halide Edib’in İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde korunan arşivi aracılığıyla ulaşıldı. George Allen & Unwin Ltd. koleksiyonu Halide Edib’in yazarlık serüvenine, eserlerinin dünya dillerine çeviri süreçlerine, farklı ülkelerde gördüğü ilgiye, kitaplarının satış oranlarına ve Sinekli Bakkal’ın ABD menşeli yapımcılar tarafından sinemaya uyarlanma teşebbüslerine dair önemli veriler barındırır. Ayrıca lektör raporları vasıtasıyla George Allen & Unwin yayınevinin Döner Ayna ve Âkile Hanım Sokağı romanlarını yayımlamayı niçin reddettiği açığa çıkar. Dolayısıyla bu bulgular dünya edebiyat ekosistemi hakkında çıkarımlar yapmamızı da sağlar. Diğer arşivlerdeki belgeler ise Halide Edib’in sosyal ilişki ağı, Londra’da düzenlenen Dünya İnançlar Kongresine (World Congress of Faiths, 1936) iştiraki, oryantalist muhayyilenin Avrupa kamuoyunda ürettiği Halide Edib imgesi, CHP Roman Mükâfatı jüri üyesi M. Fuad Köprülü’nün oylamadaki tercihi gibi hususlarda bulgular sunar.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib, George Allen & Unwin Ltd., Sinekli Bakkal, Edebiyat Yayıncılığı, Dünya Edebiyatı

Crossing Borders: New Findings on Halide Edib’s Writing Experience and a Literary-Sociological Analysis

Öz

In this article, I will primarily present new findings on Halide Edib’s writing experience and intellectual biography in light of the documents and letters I have obtained from different archives as a result of long research. I will then attempt to conduct a discussion in terms of literary sociology around such topics as social capital, cultural capital, literary production, the dynamics of the publishing market, and the functions of literary awards. Most of the documents and letters used in the study were discovered in the archives of Halide Edib’s London-based publisher, George Allen & Unwin Ltd., now stored at the University of Reading Special Collections. Other documents and letters were obtained from the State Archives of the Republic of Türkiye (BCA), the Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye (TCCA), the Diplomatic Archives of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Türkiye (TDA), the National Archives of France, and Halide Edib’s personal archive preserved at Istanbul University Faculty of Letters. The documents in the records of George Allen & Unwin Ltd. contain important data about Halide Edib’s journey as a writer, the translation of her works into different languages, the interest she attracted in several countries, the sales rates of her books, and the attempts to adapt The Clown and His Daughter into a movie by US-based producers. Additionally, we learn through reader’s reports why George Allen & Unwin refused to publish the translations of the novels Döner Ayna and Âkile Hanım Sokağı. These findings resultantly allow conclusions to be drawn about the world literary ecosystem. Documents in other archives provide findings regarding Halide Edib’s social network, her participation in the World Congress of Faiths in London in 1936, the image of Halide Edib as produced by the Orientalist imagination in the European public, and the voting preference of M. Fuad Köprülü, jury member for the Republican People’s Party’s Novel Award (CHP Roman Mükâfatı).

Anahtar Kelimeler

Halide Edib, George Allen & Unwin Ltd., The Clown and His Daughter, Literary Publishing, World Literature

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri: Allen & Unwin; Archives Nationales; BCA; TCCA; TDA.
• Archives Nationales (France). Fon: Interieur. Fichier central de la Sûrete nationale : dossiers individuels de AAC a ALK (fin XIXe siecle-1940). Cote : 19940432/44.
• Halide Edib Adıvar Özel Dermesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Demirbaş Numaraları: H.E.A. 477; H.E.A. 478.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AURR 21/3/45.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 590/2.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 632/1.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 544/4.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 346/5.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AURR 16/7/20.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 399/6.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AURR 3/3/59.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AURR 17/2/55.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 448/3.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 211/4.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 256/2.
• Records of George Allen & Unwin Ltd.: University of Reading Special Collections. Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 831/1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivleri, EBİS Sıra No: 01011204, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 603127.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivleri, EBİS Sıra No: 01011204, Ek No: 2, Belge Kayıt No: 592503.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivleri, EBİS Sıra No: 01011204, Ek No: 3, Belge Kayıt No: 592505.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivleri (BCA), CHP Sanat Mükâfatı Roman kolu evrakı. 490.01.1417.687.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivleri (BCA), Emniyet Genel Müdürlüğü İstihbarat Daire Başkanlığı Evrakı. 121.10.0.0.1 - 2/4/5; 121.10.0.0.2 - 12.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 534.37254.149542-5.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 534.37254.149542-6.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 534.37254.149542-7.
• B. Kitaplar, Makaleler, Dergi ve Gazete Yazıları
• Adıvar, Halide Edib. Kenan Çobanları & Maske ve Ruh. İstanbul: Can Yayınları, 2018.
• Adıvar, Halide Edib. “Kitapçılığın İçyüzü”, Stanley Unwin, Kitapçılığın İçyüzü, çev. Leylâ Elburz. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1950 içinde, 5.
• Anonim. “Haremsdamen Korpral”, Aftonbladet, 23 Mayıs, 1936.
• Anonim. “Men and Women of All Faiths To Hold A Congress in London”, Evening Star, 29 Haziran, 1936.
• Bourdieu, Pierre ve Wacquant, Loıc. Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Bourdieu, Pierre. Sanatın Kuralları: Yazınsal Alanın Oluşumu ve Yapısı, çev. Necmettin Kamil Sevil, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Chandler, Andrew. “Deedes, Sir Wyndham Henry”, Oxford Dictionary of National Biography. Çevrimiçi: https://www.oxforddnb.com - 06.01.2011. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
• Çalışlar, İpek. Halide Edib: Biyografisine Sığmayan Kadın. İstanbul: Yapı Kredi, 2021. [Birinci baskı: İstanbul: Everest, 2010] r Çıkla, Selçuk. “1940’lı Yıllarda Düzenlenen Sanat Yarışmaları ve İnönü Sanat Armağanları”, İlmi Araştırmalar, No. 23 (2007): 29-46.
• Enginün, İnci. Halide Edib’in Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1978.
• Eskin, Şerif. “Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ne Katılım Sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyeti ve Halide Edib Adıvar”, Amme İdaresi Dergisi 55, no. 3 (2022): 59-87.
• Forbes, Rosita. “Young Turkish Woman”, The Sydney Morning Herald, 30 Nisan, 1936.
• French, Patrick. Younghusband: TheLast GreatImperial Adventurer. New York: Penguin - Vintage Books, 2016.
• Guedes, Fernando. International Publishers Association: The First Century. çev. Colm de Burca. Madrid: Federacion de Gremios de Editores de Espana, 1996.
• Haliloğlu, Nagihan. “Halide Edib Hampstead’de: İngilizlerin İşgalci ve Ev Sahibi Olarak Temsili”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 59, no. 1 (2019): 67-88.
• Jaffe, Richard M. “D. T. Suzuki and the Two Cranes: American Philanthropy and Suzuki’s Global Agenda”, D. T. Suzuki and the Modern Transformation of Buddhism içinde, Ed. John Breen, Sueki Fumihiko and Yamada Shöji Honolulu: University of Hawai’i Press, 2022.
• Karadoğan, Ali ve Öztürk, Semire Ruken. Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932-1988): Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme. Üç cilt. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, 2022.
• Löwenthal, Leo. Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum. çev. Beybin Kejanlıoğlu İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Macherey, Pierre. Edebi Üretim Teorisi, çev. Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Moriya, Tomoe. “D.T. Suzuki at the World Congress of Faiths in 1936: An Analysis of His Presentation at the Interfaith Conference.” Journal of Religion in Japan 10, no. 2/3 (2021): 135-160.
• Ryder, Brian. “The George Allen and Unwin Collection: Reading University Library”, Publishing History 47 (Jan 2000): 67-78.
• Sapiro, Gisele. Edebiyat Sosyolojisi, çev. Ertuğrul Cenk Gürcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2019.
• Sevük, İsmail Habib. “Büyük Roman Mükâfatının Hikâyesi”, Aydabir, No. 17 (Kasım 1953): 20.
• Swartz, David. Kültür ve İktidar: Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisi, çev. Elçin Gen İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Toros, Taha. “Roman Mükâfatı ve Abdülhak Şinasi Hisar’ın Alınganlığı”. Marmara Üniversitesi Taha Toros Arşivi.