“Schwank” Edebiyat Kavramı için Türkçe Öneri: Neşeli Öykü

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 333 - 351, 28.06.2024

Munise Aksöz

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1424935

Öz

Türk edebiyatında yapılan bilimsel çalışmalardaki zorluklardan biri Batı edebiyatında var olan bazı tür ve biçem isimlerinin ya da karşılıklarının Türk edebiyatında olmaması ya da başka türlerin içinde yer almalarıdır. Bunlardan biri de Almancada “Schwank” diye adlandırılan ve Türkçe karşılığı olmadığından fıkra ya da hikâye diye adlandırılan türdür. Bu kavramı çalışmanın çıkış noktası yapan “Nasrettin hoca fıkraları ya da hikâyeleri” olmuştur. Çünkü yabancı kaynaklara bakıldığında Nasrettin hoca anlatılarının “Schwank” türü altında sınıflandırılmış olduğu görülmüştür. Bu nedenle “Schwank” türünün özellikleri merak edilmiş, onu fıkra ve hikâyeden ayırt edici özellikleri irdelenmiştir. Çünkü Türkçe karşılık olarak verilen her iki tür de kendi içinde birbirinden oldukça farklı özellikler taşımaktadır. Bu iki türün genel özelliklerine de bakıldığında “Schwank” türü ile örtüşmedikleri ortaya çıkmıştır. Örneğin öykülerin figür sayısı, ele aldıkları olaylar, başının ve sonunun bitiş şekli, ortaya çıkma nedenleri gibi özellikler farklılık göstermektedir. Fıkranın ise mümkün olduğu kadar kısa ve öz bir olay çerçevesi vardır. Güldürme amaçlıdır ve anormal olan fıkrada ele alınmaktadır. Oysa “Schwank” türünde daha çok insan hayatında olabilecek olaylar ele alınır. Genelde bu anlatılarda iki kişi ya da iki grup yer alır ve bunlar birbirine karşıtlık teşkil eder. Çalışmada özellikle “fıkra” ve “Schwank” edebiyat türü kavramları irdelenmiş ve “Schwank” türü için Türkçe “neşeli öykü” kavramı öneri olarak sunulmuştur. Ayrıca çalışmanın sonuç kısmında neşeli öykü için bir sözlük maddesi önerisinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Schwank, neşeli öykü, fıkra, edebiyat

Turkish Name Suggestion for the Literary Genre “Schwank”: Cheerful Story

Öz

One of the difficulties in academic studies of Turkish literature is that some genre and style names or their equivalents that appear in Western literature do not exist in Turkish literature or are included in other genres. One of them is the genre called “Schwank” in German, which is called a joke or story because there is no Turkish equivalent. It was “Nasrettin Hodja’s jokes or storeys” that made this concept the starting point of the study. When looking through foreign sources, it becomes clear that Nasreddin Hodja storeys can be assigned to the “Schwank” genre. For this reason, the characteristics of the “Schwank” genre were investigated and its distinguishing features from jokes and storeys were examined. Because both types given as Turkish equivalents have very different properties. Examining the general characteristics of these two species shows that they do not overlap with the “Schwank” species. For example, storeys differ in their characteristics, such as the number of characters, the events they cover, the manner in which they begin and end, and the reasons for their creation. A joke, on the other hand, has the shortest and most succinct frame of the event. It is used for laughter, and the unusual is addressed in jokes. However, the “Schwank” genre usually deals with events that can happen in people’s lives. Generally, these narratives involve two people or two groups facing each other. This study particularly examined the concepts of the literary genres “joke” and “Schwank” and presented the Turkish concept of the “cheerful story” as a suggestion for the genre “schwank”. In addition, a dictionary article on the genre of light-hearted storeys is presented at the conclusion of the study.

Anahtar Kelimeler

Schwank, cheerful story, joke, literature

Kaynakça

• Akalın, Sami. “Fıkra”. Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 110. İstanbul: (-)1984. google scholar
• Best. Otto. “Schwank”. Handbuch Literarischer Fachbegriffe, 490-491. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuchverlag GmbH, 1994. google scholar
• Çotuksöken Yusuf. “fıkra”. Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 72. İstanbul: Cem Yayınları, 1992. google scholar
• Drodoswaki G. “Schwank”. Duden. Das Herkunftswörterbuch 656. Mannheim: Bibliographisches Institut & F.A. Brockhaus AG. 1989. google scholar
• Ekiz, Osman Nuri. “fıkra” Ansiklopedik Edebiyat Bilgileri Sözlüğü, 84. İstanbul: Zümrüt yayın ve Dağıtım, 1984. google scholar
• Gencan, Tahir Nejat, Haydar Ediskun, Baha Dürder, ve Enver Naci Gökşen. “fıkra” Yazın Terimleri Sözlüğü, 62. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. google scholar
• Grother, Heinz. Anekdote. Stuttgart: Metzlerische Verlagsbuchhandlung, 1984. google scholar
• Habsicht, Werner, Lange Wolfgang Dieter. Der Literatur Brockhaus. 7:208-209. Mannheim: Bibliographisches Institut & F.A. Brockhaus AG, 1995. google scholar
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. “fıkra”. Edebiyat Terimleri Klavuzu, 121. İstanbul: İnkilap ve Aka Basımevi. 1975. google scholar
• Karataş, Turan.” Fıkra” Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 144. İstanbul YediGece Kitapları, 2001. google scholar
• Kılıçoğlu Safa, Nezihe Araz ve Hakkı Devrim. “fıkra”. Meydan Larousse. 4: 631. İstanbul: Meydan Gazetecilik ve neşriyat Ltd. Şti., 1990. google scholar
• Lixfeld, Hannjost. Witz. Stuttgart: Philipp Reclam jun. GmbH & Co,1978. google scholar
• Mackensen, Lutz. “Schwank”. Ursprung der Wörter. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 348. Wiesbaden: VMA Verlag, -. google scholar
• Milliyet. “fıkra”. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. 8: 4073. İstanbul: Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş., (-). google scholar
• Milliyet , “fıkra”. Edebiyat Ansiklopedisi. 108-109. (-): Milliyet Tesisleri, 1991. google scholar
• Özkırımlı, Attila. “fıkra”. Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 65. İstanbul: Altın Kitapları yayınları, 1991. google scholar
• Özkırımlı, Attila. “kıssa”. Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 105. İstanbul: Altın Kitapları yayınları, 1991. google scholar
• Petsch, Robert. “Schwank”. Wesen undFormen derErzahlkunst, 125-137. Halla/Saale: Max Niemeyer Verlag, 1942. google scholar
• Püsküllüoğlu, Ali, “fıkra” Edebiyat Sözlüğü, 59. İstanbul: Özgür Yayınları, 1996. google scholar
• Rohner, Ludwig. Theorie der Kurzgeschichte. Wiesbaden: Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion, 1976. google scholar
• Rosenfeld Helmut. Legende. Stuttgart. J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1961. google scholar
• Schafer, Walter. Anekdote-Antianekdote, Stuttgart: Ernst Klett Verlag, 1972. google scholar
• Schweikle, Günther, ve Irmgard Schweikle. “Schwank”. Metzler Literatur Lexikon, 502. Stuttgart: J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1990. google scholar
• StraŞner Erich. Schwank. Stuttgart. J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung und Carl Ernst poeschel Verlag GmbH, 1978. google scholar
• Trager Claus. “Schwank” Wörterbuch der Literaturwissenschaft, 570-571. Leipzig: VEB Bibliographisches Institut, 1989. google scholar
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (1932). “Hikmet” (2022). https://sozluk.gov.tr/. Erişim Tarihi: 8.11.2023. google scholar
• Weber, Volker. Anektode, Tübingen: Stauffenburg, 1993. google scholar
• Wilpert, Gero. “Schwank”. Sachwörterbuch der Literatur, 994-996. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 1989. google scholar
• Yıldırım-Aksöz, Munise. “kısa öykü”. Kısa Anlatı Türleri ve Öğretimi, 119-126. Konya: Çizgi Yayınevi, 2012. google scholar
• Yıldırım-Aksöz, Munise. “menkıbe”. Kısa Anlatı Türleri ve Öğretimi. 103-105. Konya: Çizgi Yayınevi, 2012. google scholar
• Yıldırım-Aksöz, Munise. Produktionsorientierter Lehrverfahren des Romans und des Schwanks. Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları, 2016. google scholar