1908-1920 Yılları Arasında Osmanlı Meclis-i Mebusanında Millet Tanımı Tartışmaları

Yıl 2024, , 125 - 167, 05.07.2024

Sadık Sarısaman , Yusuf Cihat Zorbacı

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1355066

Öz

Millet tanımı konusunda filozoflar, sosyologlar ve tarihçiler kendi anlayışları çerçevesinde görüşlerini ortaya koymuşlardır. Kimileri milleti meydana getiren ana unsurun soy olduğunu iddia etmiştir. Kimileri ise bunun tersi olarak ortak kültür oluşturma ve birlikte yaşama isteğinin millet haline gelmede belirleyici olduğunu savunmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde anayasal açıdan vatandaş Osmanlı olarak adlandırılsa da mecliste millet tanımı üzerine tartışmalar yaşanmıştır. Milletvekillerinin bir kısmı aidiyet duyduğu etnik kökeni ve dili korumak ve varlığını kabul ettirmek gayesiyle mecliste açıklamalarda bulunmuştur. Bir kısmı ise bu açıklamalar dolayısıyla oluşan millet, milliyet meselesine dair tartışmaların ayrışmaya neden olacağını öne sürmüştür. Gayrimüslim milletvekillerinin kendi aralarında Osmanlılığa bağlılık hususunda da tartıştıkları görülmektedir. Zaman zaman birbirlerini yeterince Osmanlı olmamakla veya Türkçeyi bilmemekle suçlamışlardır. Balkanların kaybedilmesinin ardından bir kısım Türk milletvekillerinin kendi etnik kimliklerine ve kültürlerine öncesine nazaran daha çok sahip çıktıkları ve ön plana çıkardıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmanın amacı Osmanlı meclisindeki millet tanımı tartışmalarını objektif ve bilimsel bir şekilde ortaya koymak ve değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Dil, Millet, Milletvekili, Osmanlı, Türk

Debates on the Definition of Nation in the Ottoman Chamber of Deputies between 1908 and 1920

Öz

Philosophers, sociologists and historians have expressed their views on the definition of “nation” within the framework of their own understandings. Some have claimed that the main element constituting a nation is ancestry. Others, however, argued that the desire to create a common culture and live together is also decisive in becoming a nation. In the last period of the Ottoman Empire, although citizens were constitutionally called Ottomans, there were debates in the parliament regarding the definition of nation. Some deputies made statements in order to protect their ethnic origin and language and to have their existence recognized. Some argued that these debates on nation and nationality could lead to separation. It is observed that non-Muslim deputies also debated among themselves about loyalty to Ottomanism, occasionally accusing each other of not being Ottoman enough or not knowing Turkish. After the loss of the Balkans, some Turkish deputies embraced their ethnic identity and culture more fervently and brought these issues to the forefront. The aim of this study is to objectively and scientifically reveal and evaluate the discussions on the definition of “nation” in the Ottoman Parliament.

Anahtar Kelimeler

Language, Nation, Deputy, Ottoman, Turkish

Kaynakça

• Düstur google scholar
• Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (MAZC) google scholar
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC) google scholar
• İkdam google scholar
• Takvim-i Vekayi google scholar
• Adıyeke, Ayşe Nükhet: Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000. google scholar
• Ahmad, Feroz, Rustow, Dankwart Alexander: “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 4-5, 2012, s. 246-284. google scholar
• Alkan, Necmettin: “1908 Jön Türk İhtilalinin Başlamasında Reval Buluşmasının Önemi”, Toplumsal Tarih, S. 175, 2008, s. 48-52. google scholar
• Arsal, Sadri Maksudi: Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1975. google scholar
• Arslan, Zehra: “Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihat ve Terakki Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 11, 2010, s. 57-72. google scholar
• Aydın, Rıfat: “Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1, 2018, s. 229-256. google scholar
• Birinci, Ali: Hürriyet ve İtilaf Fırkası II. Meşrutiyet Devri’nde İttihat ve Terakkiye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1990. google scholar
• Budak, Mustafa: İdealden Gerçeğe Misak-ı Milliden Lozan’a Dış Politika, Küre Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Büyükbaş, Nazım: “Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve İslam Hukuk Usulü ile İlgili Görüşleri, EKEV Akademi Dergisi, S. 66, 2016, s. 483-500. google scholar
• Calhoun, Craig: Milliyetçilik, çev.: Bilgen Sütçüoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
• Connor, Walker: Ethnonationalism: The Quest for Understanding, Princeton University Press, New Jersey, 1994. google scholar
• Çolak Mustafa, Daşdemir Hasan: “II. Meşrutiyet Dönemi Mebusan Meclisi’nde Tokat Mebusları ve İcraatları”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel Hayat Sempozyumu (18-20 Ekim 2018)”, C. 2, ed.: Hanefi Vural vd, Tokat, 2018, s. 522-543. google scholar
• Demir, Fevzi: Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclisi Mebusan Seçimleri, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2007. google scholar
• Dördüncü, Muharrem: “Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Avrupa Seyahati”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 1, 2015, s. 79-97. google scholar
• Efiloğlu, Ahmet: “Osmanlı Meclisinde Rum Göçü ve Rum Tehciri Tartışmaları”, History Studies, C. 4, S. 1, 2012, s. 171-195. google scholar
• Elmacı, Mehmet Emin: “II. Meşrutiyet Döneminde 1909 Cemiyetler Kanunu Çerçevesinde Birlikte Yaşama Sanatı ve Ermeniler”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C. 2, der.: M. Metin Hülagü, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan, Süleyman Demirci, Erciyes Üniversitesi Yayını, Kayseri, 2007, s. 533-549. google scholar
• Erol, Yasemin Zahide: “Osmanlı Devleti’nde Tahsili Emval Nizamnameleri ve Tahsilat Usulü”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 41, S. 71, 2002, s. 429-449. google scholar
• Ersal, Aytekin: Türkiye’de Ulus Devlet ve Ziya Gökalp, Mümtaz Turhan, Erol Güngör, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2012. google scholar
• Ezherli, İhsan: Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 1992. google scholar
• Findley, Carter Vaughn: Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform: Babıali (1789-1922), çev.: Latif Boyacı-İzzet Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul, 1994. google scholar
• Fraser, T.G., Mango, Andrew-Mcnamara, Robert: Modern Ortadoğu’nun Kuruluşu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011. google scholar
• Gedikli, Fethi: “1910 Tarihli Keskin Rum Cemiyeti ve Cinsiyet ve Kavmiyet Esas ve Unvanlarıyla Dernek Kurma Yasağı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 8, 2009, s. 23-46. google scholar
• Gellner, Ernest: Uluslar ve Ulusçuluk, çev.: Günay Göksu Özdoğan-Büşra Ersanlı, Hil Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Gökalp, Emre: “Milliyetçilik: Kuramsal Bir Değerlendirme”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 1, 2007, s. 279-298. google scholar
• Gökalp, Ziya: Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1996. google scholar
• Güllü, Ramazan Erhan: “Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Tek Gayrimüslim Mebusu Mişon Ventura ve Siyasi Faaliyetleri”, T.B.M.M’nin Açılışının 100. Yılı Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Demokrasi Uluslararası Sempozyumu, C. 2. der.: Nilgün İnce, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2021, s. 1055-1084. google scholar
• Gülsoy, Ufuk-Ochsenwald, William: “Hicaz Demiryolu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul, 1998, s. 441-445. google scholar
• Gülsoy, Ufuk: Hicaz Demiryolu, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, İstanbul, 1994. google scholar
• Güngör, Erol: Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2008. google scholar
• Güngör, Erol: Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1996. google scholar
• Gürün, Kamuran: Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983. google scholar
• Halıcı, Şaduman: “Osmanlı Basınına Yansıyan Şekliyle 1914 Meclisi Mebusan Seçimlerinde Ermeniler”, Tarih Dergisi, S. 62, 2015, s. 127-180. google scholar
• Hanioğlu, Şükrü: “Osmanlıcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 1389-1393. google scholar
• Hanioğlu, Şükrü: “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 1394-1399. google scholar
• Hobsbawm, Eric John: Milletler ve Milliyetçilik, çev.: Osman Akınhay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Kadıoğlu, Ayşe: “Devletini Arayan Millet: Almanya Örneği”, Toplum ve Bilim, S. 62, 1993, s. 95-111. google scholar
• Kadıoğlu, Ayşe: “Milletini Arayan Devlet: Türk Milliyetçiliğinin Açmazları”, Türkiye Günlüğü, S. 75, 2003, s. 137-152. google scholar
• Karaca, Taha Niyazi: Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2004. google scholar
• Karakaş, Mehmet: Türk Ulusçuluğunun İnşası, Elips Kitap, Ankara, 2007. google scholar
• Karpat, Kemal Haşim: Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
• Kayabaş, Ebru: Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde Cemiyetler Hukukunun Gelişimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008. google scholar
• Kedourie, Elie: Avrupa’da Milliyetçilik, çev.: Haluk Timurtaş, Köprü Kitapları, İstanbul, 2017. google scholar
• Kenanoğlu, Mustafa Macit: Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
• Kerimoğlu, Hasan Taner: “Kilise ve Mektepler Kanunu Örneğinde II. Meşrutiyet Dönemi’nde İttihatçı-Rum İlişkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 14, 2007, s. 3-25. google scholar Kevorkian, Raymond: The Armenian Genocide A Complete History, I.B. Tauris& Co Ltd, New York, 2011. google scholar
• Koraltürk, Murat: Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
• Lewis, Bernard: Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev.: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991. google scholar
• Mıhçı, Sebahaddin: “İstatistiklerle Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 4, 2010, s. 185-202. google scholar
• Olgun, Kenan: “Osmanlı Meclisi Mebusan Binası Çırağan Sarayı’nın Yanması ve Yankıları”, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.13, 2007, s. 115-124. google scholar
• Olgun, Kenan: 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın Faliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki Yeri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2008. google scholar
• Ortaylı, İlber: Ottoman Studies, Kronik Books, İstanbul, 2020. google scholar
• Özbozdağlı, Özer: “Yunanistan’ın Girit’i İlhak Çabalarına Osmanlı Makedonyası’nda Tepkiler (1909-1911)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 37, S. 2, 2002, s. 577-610. google scholar
• Renan, Ernest: Ulus Nedir?, çev.: Gökçe Yavaş, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2016. google scholar
• Sancaktar, M. Fatih: Hiss-i Milliden Harb-i İktisadiye Yunan Boykotu (1909-1911), Akademi Titiz Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
• Sancaktar, Mehmet Fatih: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasa, Seçim ve Meclis Tecrübesi (1876-1923), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2021. google scholar
• Sarınay, Yusuf, Karacakaya, Recep: 1909 Adana Ermeni Olayları, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2012. google scholar
• Sarınay, Yusuf: “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 14, S. 40, 1998, s. 208-244. google scholar
• Smith, Anthony D.: Milli Kimlik, çev.: Bahadır Sina Şener, İletişim Yayınları. İstanbul, 1994. google scholar
• Şakir, Ziya: Mahmut Şevket Paşa, Muallim Fuat Gücüneyer Anadolu Türk Kitap Deposu, 1944. google scholar
• Şimşir, Bilal: Kürtçülük 1787-1923, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2010. google scholar
• Timur, Taner: Osmanlı Kimliği, İmge Kitabevi, Ankara, 2000. google scholar
• Timur, Taner: Osmanlı Toplumsal Düzeni, İmge Kitabevi, Ankara, 1994. google scholar
• Toprak, Serap: “Megali İdea’ya Bir Örnek: Girit”, Journal of the Human and Social Science Researches, C. 1, S. 1, 2012, s. 118-142. google scholar
• Toprak, Zafer: “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 205-208. google scholar
• Toprak, Zafer: Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, Ankara, 2012. google scholar
• Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasi Partiler, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. google scholar
• Turhan, Mümtaz: Kültür Değişmeleri: Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1997. google scholar
• Ülken, Hilmi Ziya: Millet ve Tarih Şuuru, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2008. google scholar
• Ünlü, Mucize, Yadi, Ahmet, “II. Abdülhamid Döneminde Ulahların İstihdamına Dair”, History Studies, C. 10, S. 10, 2018. s. 267-268. google scholar
• Vasilikiotou, Maria: “Savaşta ve Barışta Bir Yunan Gemisi: Averof-Yunan Kaynakları Üzerinden Bir Analiz”, Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 3, 2021, s. 55-88. google scholar
• Weber, Max: Sosyoloji Yazıları, çev.: Taha Parla, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996. google scholar
• Yetim, Fahri: “II. Meşrutiyet Döneminde Türkçülüğe Geçişte Kapsayıcı Formül: “Millet-i Hâkime” Düşüncesi ve Etkileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 18, 2008, s. 71-84. google scholar
• Yıldız, Ahmet: Ne Mutlu Türküm Diyebilene Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İletişim Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Yılgür, Egemen: “Tek Parti Döneminde “Kıpti” Nüfusun İskanı ve Vatandaşlığa Kabulü Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 12, 2015, s. 32-45. google scholar
• Zürcher, Erik Jan: Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev.: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar