Lyman Bartlett’ın Kayseri İstasyonu Raporu, 1877-1878

Yıl 2019, , 83 - 127, 31.12.2019

Çağdaş Lara Çelebi

https://doi.org/10.26650/YTA2019-673210

Öz

Bu çalışmanın amacı, Amerika Yabancı Ülkelerdeki Misyoner Komiserleri Üst Kurulu’nun (ABCFM) önde gelen misyonerlerinden Lyman Bartlett tarafından kaleme alınan 1877-1878 Kayseri Yıllık Raporu’nda öne çıkan önemli konuları değerlendirmektir. Diğer misyoner raporlarında olduğu gibi hem Kayseri’de hem de dış-istasyonlardaki misyoner okulları, bu okullarda okuyan öğrenciler, eğitim-öğretim, misyonerlerin yerli çalışanları gibi konuların detaylı ve kantitatif bilgini içermesinin yanı sıra, misyonerler tarafından yeni inşa edilen ibadethanenin mimari detayları, Yozgat kilisesindeki sıra dışı gelişmeler, Osmanlı-Rus Savaşı’nın (1877-1878) ülkenin ekonomik durumuna yansıması gibi konulardan bahsedilmiştir. Bunların dışında, modern Türkiye’nin başkenti olacak olan Ankara’daki Protestan cemaatinin kuruluşu ve bu oluşum ortaya çıkarken buradaki İngiliz Konsolosluğu’nun desteği, raporun öne çıkan konuları arasındadır. Değerlendirme ayrıca Bartlett’ın raporunda bahsedilen bazı olayların dönemin diğer misyoner kaynakları tarafından farklı şekilde yansıtıldığını gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

ABCFM, Protestan Misyonerler, Kayseri, Ankara, Yozgat

Lyman Barlett’s Kayseri Station Report, 1877-1878

Öz

The aim of this study is to evaluate the essential topics that came to fore in the 1877-1878 Kayseri Annual Report, which was written by one of the prominent missionaries of the American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), Lyman Bartlett. Apart from those subjects which other missionary reports had usually dwelled on (such as detailed and quantitative information about the missionary schools, the pupils who were attending these schools, education, missionaries’ native laborers both in Kayseri and its out-stations), subjects such as the architectural design of their recently built worship place, the extraordinary developments that took place in the Protestant church of Yozgat, and the country’s deteriorated economic situation caused by the Ottoman-Russian War of 1877-1878 were also pointed out. In addition to these, the formation of the Protestant congregation in Ankara (which would become modern Turkey’s capital city), and the British Consulate’s support came to the fore among the important topics mentioned. Evaluation also demonstrates that some events which were touched upon in Bartlett’s report were reflected in a different way in other missionary sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Law of Measures, 22 February 1962, Talat Aydemir, military intervention

Kaynakça

• Arığ, Ayten Sezer: “Dünden Bugüne İstanbul’daki Misyonerlik Faaliyetleri”, CTAD, Yıl: 8, Sayı: 15, Bahar 2012, ss. 105-119.
• Alan, Gülbadi: “Amerikan Board Misyonerlerinin Yozgat’taki Çalışmaları ve Bölge Halkı Üzerine Etkileri”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, Yozgat, Türkiye, 5-7 May 2016, Cilt: 2, ss. 57-82.
• Ayar, Talip: “Osmanlı’nın Son Dönemi Maçka’da Kiliselerin Tamiri ve Yeniden İnşası”, History Studies, Volume: 9, Issue: 1, March 2017, ss. 1-19.
• Aydın, Mithat: “Osmanlı Balkanlarında İngilizlerin Misyonerlik Faaliyetlerine Dair Bazı Belgeler (1862-1869)”, Belgi, Sayı: 10, Yaz 2015/III, ss. 1403-1443.
• Aydın, Mithat: “Sir Henry G. Elliot’un İstanbul Büyükelçiliği (18671877) Dönemindeki Bazı Büyük Siyasi Olaylara Bakış”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM 18.18, (2005), ss. 29-41.
• Aygün, Necmettin: “Akçaabat’ta Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Kilise ve Mektep İnşaatları”, Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu, 26-28 Nisan 2013, Haz. Veysel Usta, Necmettin Aygün, Fethi Gedikli, Mehmet Salih Atadinç, Trabzon, Akçaabat Belediyesi, 2014, ss. 1-46.
• Birsel, Haktan: “Fransız Misyonerler Tarafından İstanbul ve Levant Misyonunun Oluşturulması (Papaz J. Baptist Piolet’nin Mektubu)”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 9/4, Spring 2014, ss. 207-223.
• Bolat, Bengül-Ayaz, Ratib: “İngiliz Misyonerlik Faaliyetlerinin Osmanlı’nın Yıkılış Sürecine Etkileri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 61, Güz 2017, s. 1-45.
• Bozan, Oktay: “Osmanlı Döneminde Amerikan Misyonerlerinin Diyarbakır Vilayeti’ne Gelişi ve Faaliyetleri”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 13, Nisan 2015, ss. 333-361.
• Dalyan, Murat Gökhan: “Amerikan Misyonerlerinin Osmanlı Ermenilerinde Meydana Getirdiği Bölünme ve Çatışmalar: George B. Nutting-George H. White ve Adıyaman Ermenileri Örneği”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2010, Sayı: 21, ss. 81-97.
• Danacıoğlu Tamur, Esra: “Karşılaştırmalı Bir Perspektiften 19. Yüzyılda Çin ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Protestan Misyoner Faaliyetleri”, ÇITAD, V/12, (2006 Bahar), ss. 3-20.
• Erhan, Çağrı: “Ottoman Official Attitudes Towards American Missionaries”, International Conference on “The United States and the Middle East: Cultural Encounters”, Yale University, 7-8 December 2000, ss. 191-212.
• Erkan, Nevzat: “Üsküdar’da Gayrimüslim Mezarlıkları ve Mezarlık Tartışmaları”, History Studies, Vol. 5, Issue: 3, May 2013, ss. 49-57.
• Ertosun, Erkan: “Türkiye’de Siyasi Tarih Çalışmaları: Metodoloji Sorunu ve Bir Çözüm Önerisi Olarak Örnek Olay Çalışması”, Uluslararası İlişkiler, Cilt: 12, No: 48, ss. 117-133.
• Fendoğlu, Tahsin: “Amerika Birleşik Devletlerinin Misyonerleri ve Osmanlı Devleti”, Türkler, Haz. H. Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, Cilt: XIV, ss. 189-196.
• İsmail, Köse: “ABD’li Misyonerlerin 1830-1917 Yılları Arasında Osmanlı Topraklarındaki Faaliyetleri ve Bu Faaliyetlerin İki Ülke Diplomatik İlişkilerine Etkisine Genel Bir Bakış”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Ermeni Nüfusu ve Kilisesi, Misyonerlik, Türk Tarih Kurumu, Cilt: 8, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Kandemir, Ece: “Grosvenorlar ve Robert Koleji”, Bosphorus Chronicle Tarih Dergisi, İstanbul, Özel Amerikan Robert Lisesi, (May) 2016, No. 18, ss. 35-37.
• Karakoç, Ercan: “Osmanlı Hariciyesinde Bir Ermeni Nazır: Gabriyel Noradunkyan Efendi”, Uluslararası İlişkiler, Cilt: 7, Sayı: 25, Bahar 2010, ss. 157-177.
• Karakoç, E.-Civgin, S.: “The History of a Missionary Education Institution from Bahçecik Armenian Girls School to Scutari American School for Girls (1873-1939)”, 5. Yıldız Sosyal Bilimleri Kongresi , 13-15 Aralık 2018 Tam Metin Bildiri Kitabı, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası, 2018.
• Koyuncu, Aşkın: “Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 12, Sayı: 16, Bahar 2014, ss. 35-87.
• Küçük, Mehmet Alparslan: “Anadolu’da Protestan Ermeni Milleti’nin Oluşumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50:2, 2009, ss. 153- 186.
• Narin, Resul: “Amerikan Board’un Kadın Misyonerleri ve Adapazarı Ermeni Kız Okulu”, VAKANÜVİS Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches Prof. Dr. Azmi Özcan Öğrencileri Özel Sayısı/ Special Issue in Honor of Prof. Dr. Azmi Özcan By His Students, Yıl/Vol. 3.
• Öksüz, Melek: “Osmanlı Topraklarında Hukuki Statü Arayışı ve Varlık Mücadelesinde Amerikan Kurumları”, History Studies, Volume: 2/ 2010, ss. 147-187.
• Önal, Muhsin: “Amerikan Board Kayıtlarına Göre Bursa’da Papaz Dövüşü: Amerikalı Misyonerlerle Yerli Ruhban Sınıfının İktidar Mücadelesi (1832-1860)”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 14, Sayı: 25, 2013/2, ss. 307-326.
• Öztürk, Ayhan: “Amerikan Board’un Kuruluşu, Teşkilatlanması ev Osmanlı Devleti’nde Kurduğu Misyonlar”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 23, Yıl: 2007/2, ss. 6374.
• Sarıyıldız, Gülden: “Osmanlı Devleti’nde Protestan Ermeni Milleti ve Kilisesi’nin Tanınması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 2, 2002, ss. 249-267.
• Selvi, H.-Demirkol, K.: “Osmanlı Devleti’nde Amerika Birleşik Devletleri Vatandaşlarının Hukuku ve Karşılaşılan Bazı Problemler”, History Studies, Cilt: IV, Özel Sayı, 2012, ss. 327- 349.
• Sezer, Ayten: “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Ekim 1999, ss. 169183.
• Taşkın, Faruk: “Amerikan Board Misyonerlerinin Türkiye’deki Sağlık Faaliyetleri (1833-1923)”, Avrasya İncelemeleri DergisiJournal of Eurrasian Inquires, VI/2, 2017, ss. 149-176.
• Taşkın, Faruk: “Antep’te Bir Misyoner Hekim: Dr. Fred D. Shepard (1855-1915)”, Lokman Hekim Journal, 1 (3), 2011, ss. 22-27.
• Töreli, T.-Çoban Döşkaya, F.: “Amerikan Board Misyoneri Olive L. Parmelee Andrus ve Mardin”, Geçmişten Günümüze Tarihten İzler, Haz. Karacoşkun Doğan ve Köse Osman, Ankara, Berikan, 2018, ss. 201-248.
• Türkan, Ahmet: “İstanbul Ermenilerinin Dini, Toplumsal ve Kurumsal Problemleri: Mezarlıklar Sorunu (19. yy.)”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (21), ss. 29-56.
• Uyanık, Ercan: “II. Abdülhamit ile Amerikan Protestan Misyonerlerinin Eğitim Mücadelesi: Amerika’ya’ Kaçırılan Nusayri Kızları”, Kebikeç Dergisi, 2014, ss. 35-56.
• Yetkiner, Cemal: “After Merchants, Before Ambassadors: Protestant Missionaries and Early American Experience in the Ottoman Empire, 1820-1860”, American-Turkish Encounters: Politics and Culture, 1830-1989, Haz. Esenbel Selçuk, Criss Bilge Nur, Greenwood Tony, Mazzari Louise, Newcastle, Cambridge Scholars Publishing, 2011, ss. 8-34.
• Yılmaz, Özgür: “XIX. Yüzyılda Misyonerlik Faaliyetleri Çerçevesinde Trabzon Ermenilerine Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 21, 2007, ss. 192-201.
• Yücel, İdris: “Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 14, Güz 2011, ss. 65-86.
• __________: “Yakın Şark’ta Batı Nüfuzu Üzerine Bir Değerlendirme: Anadolu’daki Amerikan Misyon Hastaneleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2011 Güz (15), ss. 229-251.
• Artinian, Vartan: Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu 1839-1863, İstanbul, Aras Yayınları, 2004.
• Çelebi, Çağdaş Lara: Ottomanism and Inter-Communal Relations, The Sanjac of Kayseri in the Decade of 1870-1880, Saarbrücken, Lap Lambert Academic Publishing, 2011.
• Davison, Roderic H.: Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923, The Impact of the West, Austin, University of Texas, 1990.
• Davison, Roderic H.: Reforms in the Ottoman Empire, 1856-1876, New Jersey, Princeton University Press, 1963.
• Karacakaya, Recep: Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), İstanbul, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, 2001.
• Kütükoğlu, Mübahat S.: Tarih Araştırmalarında Usûl, İstanbul, Kubbealtı, 1998.
• Öğün, Tuncay: Doğu’nun Mirlerine Son Veda: Cizreli İzzeddin Şir Bey ve İsyanı, İstanbul, Yeditepe, 2010.
• Somel, Selçuk Akşin: Historical Dictionary of the Ottoman Empire, Lanham, The Scarecrow Press, 2003.
• Tejirian, E. H.- Spector S. R.: Conflict, Conquest and Conversion, Two Thousand Years of Christian Missions in the Middle East, New York, Columbia University Report, 2012. Ayaz, Ratip: “İngiliz Misyonerliğinin Kurumsal Yapısı ve Osmanlı Coğrafyasındaki Faaliyetleri (1838-1918)”, Kırşehir, Ahi Evran Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Demir, Cenk: “Amerikan Board’un İzmir’deki Faaliyetleri ve İzmir Uluslararası Kolej”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri, Erciyes Üniversitesi, 2014.
• Doğan, Mehmet Ali: “Amerikan Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), and ‘Nominal Christians’: Elias Riggs (18101901) and American Missionary Activities in the Ottoman Empire”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of Utah, 2013.
• Gül, Serkan: “The French Catholic Missionaries in Lebanon Between 1860 and 1914”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Middle East Technical University, 2015.
• Güneş, Firdevs: “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bedirhan Aşireti”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, Erciyes Üniversitesi, 2015.
• Topçu, Filiz: “Türk Eğitim Sisteminin Tarihsel Gelişimi ile Yabancı Okullarının Bu Sistem Üzerindeki Etkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Beykent Üniversitesi, 2007,
• Zengül, Erdem: “Ankara’daki Protestan Misyonerliği”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Lyman Bartlett,”
• American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16694, http://www.dlir.org/archive/items/ show/16694, Erişim Tarih: 26 Eylül 2019.
• Türkiye Ermenileri Patrikliği Resmi Web Sayfası, “Patriklerimiz”, http://www.turkiyeermenileripatrikligi.org/site/patriklerimiz-patriklik-makami/, Erişim Tarihi: 30 Eylül 2019.