Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Haberleşme Kurumuna Dair Değerlendirmeler

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 25-26, 1 - 25, 15.04.2016

Tanju Demir

Öz

Gazetelerde “Avrupa’da Büyük Harp” sürmanşetlerinin görülmesiyle birlikte Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı dönemi şartlarının ağır yükü altına girmiştir. Devletin savaşa dâhil olmasıyla daha da ağırlaşan savaş koşulları Osmanlı’nın savaş içinde en çok ihtiyaç duyacağı haberleşme alanında da kendisini hissettirmekteydi. Bu yıkıcı dönem, Osmanlı haberleşme kurumunun 1840 yılından itibaren içinde bulunduğu yenileşme ve çağdaşlaşma sürecini de sekteye uğratmıştır. Fedakârlıklarıyla anılması gereken Posta, Telgraf ve Telefon (PTT) idaresi ve memurlarının gerek cephelerde, gerekse şehirlerde yoğun gayretleri sayesinde, savaş boyunca haberleşmenin çökmesi engellenmiştir

Anahtar Kelimeler

Posta hizmeti, postane, haberleşme, telgraf, telefon, sansür, Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR.HMŞ. İŞO) 62/1-3; 89/4; 89/5.
• Zabıt Cerideleri ve Düsturlar Meclis-i Meb’usân Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre:3, İçtima Senesi:1; İnikat:17, Ankara, 1991. Devre:3, İçtima Senesi: 3, İnikat:48 (4 Mart 1333), Ankara, 1991. Devre 3, İçtima Senesi: 4, İnikat: 60 (2 Mart 1334), Celse:1, Ankara, 1991. Düstur, Tertib-i sânî, Cilt: 7.
• Ahenk
• İkdam
• Kadınlar Dünyası
• Memleket
• Müsavat
• Posta ve Telgraf Nezareti Mecmuası (PTM)
• Sabah
• Şuray-ı Ümmet
• Takvim-i Vekâyi
• Tanin
• Tasvir-i Efkâr
• Tercümân-ı Hakikat
• Yeni Gazete
• Ahrens, Werner: “Türkiye’de Alman Askerî Heyeti Sahra Postaları”, çev. Behçet
• Çırağan, Yeni Koleksiyon, Sayı:14, Temmuz, 1980, s. 7-11. Alexander, Zvi: The Ottoman Field Post Offices: Palestine 1914-1918 (Osmanlı Sahra Postaları: Filistin 1914-1918), çev. Kemal
• Giray, Jeff Ertughrul, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Alşan, Reşat: “Cumhuriyetin Kuruluşu ve İlk Onbeş Yılında PTT İşletmesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.IV, Mart 1990, Sayı:17, s.411-419.
• Bayur, Yusuf Hikmet: Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: 3, Kısım 1, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1957.
• _________________ Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: II, Kısım: 1, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1983.
• Çırağan, Behçet: “Türkiye’de Uçak Postaları: Lefke-Bilecik-Eskişehir”, Yeni Koleksiyon, Sayı:10-11, Mart-Nisan 1980, s.11-13.
• Demir, Tanju: Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara, PTT Yayınları, 2006.
• Durukal, Hüsnü Sadık: “Birinci Dünya Harbinde Geciken Postalara Dair Bir Rapor”, Güvercin, Sayı: 9 (Temmuz 1957), s.1-5.
• Kaplan, Leyla: Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilâtlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 1992.
• Karakışla, Yavuz Selim: “Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniye’si ve Osmanlı Kadın Telefon Memureleri 1-2”, Tarih ve Toplum, Sayı: 212-213 (Ağustos-Eylül 2001).
• Keleşyılmaz, Vahdet: “Birinci Dünya Savaşında Ulusal Güvenlik ve Dil Bilir Eleman İhtiyacı”, Askerî Tarih Bülteni, Yıl: 25, Şubat 2000, Sayı:48, s.143-156.
• Koçak, Ahmet: “Savaşın Gölgesinde Yazılan Hikâyeler: Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Savaşın Yansımaları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl:13, Bahar 2015, Sayı:18, s.637-656.
• Kurnaz, Şefika: Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, İstanbul, MEB Yayınları, 1997.
• Mehmed Ali: “Cihan Harbinde Postalar”, Posta ve Telgraf Nezareti Mecmuası, No: 196, (Ağustos 1333), s.3-11.
• Phillips, William A.: “Should The Goverrnment Own The Telegraph?”, The North American Review, Vol. CXLIII., New York, 1886.
• Pulhan, Ali Nusret: Türk Pulları Kataloğu, İstanbul, Pulhan Matbaası, 1976.
• Ruşen Zeki: “Bizde Hareket-i Nisvan”, Nevsal-i Milli, İstanbul, 1330, s. 230-241.
• Tanrıkut, Asaf: Türkiye’de Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi Teşkilâtı ve Mevzuatı, Ankara, Efem Matbaacılık, 1984.
• Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasi Partiler, Cilt:1, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1998.