İNGİLİZLERİN HİNDİSTAN’LA OLAN HABERLEŞMEYİ HIZLANDIRMA ÇABALARI

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 25-26, 99 - 124, 15.04.2016

Uğur Akbulut

Öz

Hindistan eski çağlardan beri sahip olduğu kıymetli ve egzotik ürünleri batıya
naklederek zenginlik sembolü olmuştu. Avrupalıların hayallerini süsleyen Hindistan’a
ilk olarak Portekizliler ulaşmış ve onları diğer Avrupalılar takip etmiştir.
XVII. yüzyıldan itibaren Hindistan’la ticarete başlayan İngilizler, XVIII. yüzyılın
son çeyreğine gelindiğinde bu ülkeyi büyük oranda egemenlikleri altına almışlardı.
Londra ile Hindistan arasında haberleşmenin önemini bilen İngilizler, bunun
için çeşitli yollara başvurmuşlardır. Ancak XIX. yüzyılın ortalarında önce İran’la
girişilen savaş, ardından da Hindistan’da başlayan büyük isyan, İngilizleri Hindistan’la
daha hızlı haberleşecekleri bir teknoloji arayışına sevk etti. Bu dönemde
gittikçe yaygınlık kazanan telgraf, gerek Avrupa’da ve gerekse Hindistan’da kullanılmaya
başlanmıştı. İngiltere’yi Hindistan’a telgrafla bağlamanın en kestirme
yolu İstanbul’a kadar gelmiş olan hattı Basra’ya uzatmak ve buraya kadar getirilecek
olan Hindistan hattına bağlamaktı. Bunun için Osmanlı Devleti nezdinde
gerekli teşebbüslerde bulunularak inşaata başlanmış ve 1865 yılında İngiltere ile
Hindistan arasında doğrudan haberleşme imkânına kavuşulmuştur. Üsküdar’dan
başlayarak Basra Körfezi’ne ulaşan bu hat aynı zamanda Anadolu’yu telgrafa
kavuşturmuş olması bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Hindistan, İngilizler, Telgraf, Haberleşme, Basra Körfezi

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hatt-ı Hümayun Tasnifi (HH) 1172/46413
• İrade, Hariciye (İ.HR.) 12/597; 157/8385; 209/12065; 211/12220; 333/21455
• İrade, Dâhiliye, (İ.DH.) 463/30880
• İrade, Meclis-i Mahsus (İ. MMS.) 8/333
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.) 74/13
• II. Kitap ve Makaleler
• Ağır, Abdullah Mesut: Memlûklarda Ticaret, Konya, Çizgi Ki- tabevi, 2015.
• Ainsworth, W.F.: A Personel Narrative of the Euphrates Expe- dition, I, London, Kegan Paul, Trench & Co., 1888.
• Akbulut, Uğur: “Suriye’ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010, s. 1-11.
• Allison, Robert J.: Amerikan Devrimi Kısa Bir Tarihçe, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, 2012.
• Altun, Esin: Doğu Anadolu Bölgesine İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversi- tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011.
• Altundağ, Şinasi: Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Me- selesi 1831-1841, I. Kısım, Ankara, TTK, 1988.
• Arnold, David: Coğrafi Keşifler Tarihi, çev. Osman Bahadır, İs- tanbul, Alan Yayıncılık, 1995.
• Bayur, Y. Hikmet: Hindistan Tarihi, III, Ankara, TTK, 1997.
• Chesney, Francis Rawdon: Narrative of the Euphrates Expedi- tion, London, Longmans Green and Co., 1868.
• Cornwall, James Marshall: “Three Soldier Geographers”, The Geographical Journal, 131/3, 1965, s.357-365.
• Danvers, Frederick Charles: The Portuguese in India Being A History of the Rise and Decline of Their Eastern Empire, I, Lon- don, W. H. Allen & Co., 1894.
• Davies, Norman: Avrupa Tarihi, çev. Burcu Çığman vd., Anka- ra, İmge Kitabevi, 2006.
• Davison, Roderic H.: “Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telg- rafın Girişi” çev. Durdu Mehmet Burak, OTAM, 14, 2003, s.347- 386.
• Deane, Phyllis: İlk Sanayi İnkılâbı, çev. Tevfik Güran, Ankara, TTK, 1994.
• Demir, Tanju: Türkiye’de Telgraf ve Telefon Teşkilatının Ta- rihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara, PTT Genel Müdürlüğü, 2005.
• Ekinci, İlhan: Fırat ve Dicle’de Osmanlı-İngiliz Rekabeti (Ha- midiye Vapur İdaresi), Ankara, Asil Yayın Dağıtım, 2007.
• Eraslan, Cezmi: “Irak’ta Türk-İngiliz Rekabeti (1876-1915)”, İs- tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 35, 1984- 1994, s. 223-251.
• Fahmy, Khaled: Paşanın Adamları: Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır, çev. Deniz Zarakolu, İstanbul, İstan- bul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Ferguson, Niall: İmparatorluk, Britanya’nın Modern Dünya- yı Biçimlendirmesi, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Güner, Selda: “Mısır’da Âsi Bir Memlük: Bulutkapan Ali Bey (El-Kebîr) (1768/69-1773)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Ta- rih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53/1, 2013, s.155-181.
• Harris, Christina Phelps: “The Persian Gulf Submarine Telegraph of 1864”, The Geographical Journal, 135/2, 1969, s.169-170.
• Heaton, Herbert: Avrupa İktisat Tarihi, I, çev. Mehmet Ali Kı- lıçbay, Osman Aydoğmuş, Ankara, Teori Yayınları, 1985.
• Hegel, G.W.F.: Tarih Felsefesi, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul, İdea Yayınevi, 2006.
• Heyd, W.,: Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, Ankara, TTK 2000.
• Hobsbawm, Eric J.: Sanayi ve İmparatorluk, çev. Abdullah Er- soy, Ankara, Dost Kitabevi, 2008.
• Hoskins, H. L.,: British Routes to India, London, Frank Cass&- Co. Ltd., 1966.
• Kaçar, Mustafa: “Osmanlı Telgraf İşletmesi”, Çağını Yakala- yan Osmanlı, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Mustafa Kaçar, İstanbul 1995, s.45-120.
• Karadeniz, Yılmaz: İran Tarihi (1700-1925), İstanbul, Selenge Yayınları, 2012.
• Turan Keskin, Dicle ve Fırat Nehirleri Üzerinde Yapılan Tica- ret (1838-1914), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2012.
• Kimche, David: “The Opening of the Red Sea to European Ships in the Late Eighteenth Century”, Middle Eastern Studies, 8/1, 1972, s. 63-71.
• Kramers, J.H.: İslam Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Tica- ret, çev. Ömer Rıza, İstanbul, Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, 1934.
• Kulke, Herman - Dietmar Rothermund, Hindistan Tarihi, çev. Müfit Günay, Ankara, İmge Kitabevi, 2001.
• Life of the Late General F. R. Chesney, ed. Stanley Lane-Poole, London, W.H. Allen & Co., 1885.
• Luraghi, Raimondo: Sömürgecilik Tarihi, çev. Halim İnal, İstan- bul, E Yayınları, 1975.
• Markham, Clements R.: A General Sketch of the History of Persia, London, Longmans Green and. Co., 1874.
• Mehmed Âlî: Telgrafçılık, İstanbul, Matbaa-i Osmaniyye 1311.
• Önalp, Ertuğrul: Osmanlının Güney Seferleri: 16. Yüzyılda Hint Okyanusunda Türk Portekiz Mücadelesi, Ankara, Berikan Yayınevi, 2010.
• Özbaran, Salih: Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, İstan- bul, Kitap, İstanbul 2013.
• Özcan, Azmi: “1857 Büyük Hind Ayaklanması ve Osmanlı Dev- leti”, İslam Tetkikleri Dergisi, 9, 1995, s.269-280.
• Saleh, Zaki: Mesopotamia (Iraq) 1600-1914, Baghdat, Al-Ma’a- ref Press, 1957.
• Schivelbusch, Wolfgang: Keyif Verici Maddelerin Tarihi: Cen- net, Tat ve Mantık, çev. Zehra Aksu Yılmazer, Ankara, Genesis Ki- tap, 2012.
• Stein, Burton: Hindistan Tarihi, çev. Müfit Günay, İstanbul, İn- kılâp Kitabevi, 2015.
• Sykes, P. M.: A History of Persia, II, London, MacMillan and Co. Limited, 1915.
• Tanrıkut, Asaf: Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilât ve Mevzuatı, Ankara, Posta Dairesi Başkanlığı, 1968.
• Tızlak, Fahrettin: “İngiltere’nin Fırat Nehri’nde Vapur İşletme Girişimi Hakkında Yeni Bilgiler (1834-1836)”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 1991, s. 293-301.
• Uluerler, Sıtkı: “Herat Meselesi ve İran-İngiliz Savaşının (1856- 1857) Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Turkish Studies, 10/1, 2015, s.803-824.
• Utku, Nihal Şahin: Çöl, Gemi ve Tacir: Kızıldeniz, İstanbul, Kla- sik Yayınları, 2012.
• Wiesner-Hanks, Merry E.: Erken Modern Dönemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çalışkan, İstanbul, Türkiye İş Bankası Ya- yınları, 2011.