İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA TÜRKİYE TURİZMİNDE YAŞANAN SORUNLAR (1945-1949)

Yıl 2016, Cilt: 15 Sayı: 29, 37 - 84, 15.07.2016

Erol Evcin

Öz

İkinci Dünya Savaşı bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de turizm faaliyetlerini
sekteye uğratmıştır. Savaşa fiili olarak girmemekle birlikte her an girebilme
tehlikesiyle karşı karşıya kalan Türkiye’de söz konusu süreçte alınan askerî tedbirlerin
yanı sıra idarî, siyasî ve iktisadî politikalar da savaş koşullarına göre
belirlenmiş, sosyal hayat da benzer şekilde savaşın yakın etkisi altında kalmış-
tır. Savaş sonrasında ise Sovyetler Birliği’nin Anadolu üzerindeki emelleri ülkeyi
tedirgin etmeye devam etmiştir. Bu olumsuz şartlara rağmen Türkiye’de turizm
ülkenin iktisadî gelişimine, diğer ülkelerle iletişim ve etkileşiminin artmasına ve
tanıtımına sağlayabileceği katkılar nedeniyle gündemdeki yerini korumuştur. Ancak
savaş koşulları içinde iyice belirginleşen ulaştırma faaliyetleri ve vasıtalarındaki
eksiklikler, konaklama tesislerindeki yetersizlikler, pasaport, vize, gümrük
ve ikamet işlemlerindeki kısıtlamalar, turizm eğitimi, tarihî eserlerin korunması
ve müzecilik anlayışındaki zafiyetler, çarpık şehirleşme ve hayat pahalılığı gibi
sorunlar savaş sonrasında ülkedeki turizm faaliyetlerinin gelişme göstermesini
engelleyen etkenler arasında yer almıştır.
Bu çalışmada, Türkiye’nin idarî, siyasî, sosyal ve iktisadî yapısında önemli de-
ğişiklere yol açan İkinci Dünya Savaşı’nın sonrasında ülkenin turizm alanındaki
durumu tespit edilerek, ülkede turizmin gelişmesini ve turistik faaliyetleri olumsuz
yönde etkileyen etkenler ele alınmıştır. Çalışma kapsamında ülkedeki turizm altyapısı
ve sorunları tarihî bağlamında değerlendirilmiş, bu suretle turizm tarihî
alanındaki mevcut çalışmalara katkı sağlamak, yapılacak yeni çalışmalara da ışık
tutmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Turizm, Turist, İkinci Dünya Savaşı, Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, Propaganda, Seyahat, Konaklama

Kaynakça

• Arş൴v Belgeler൴
• Başbakanlık Cumhur൴yet Arş൴v൴ / BCA
• BCA, D: F11, DN: 651., FK: 030. 1.0.0., KN: 104., SN: 41, 1958.
• BCA, DN: 440124, FK: 30..10.0.0, YN: 268.806.., SN: 5, 31/01/1947.
• BCA, DN: 91, FK: 30.18..1.2, YN: 92.91.. SN: 16, 17/09/1940.
• Resmî Yayınlar
• “Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Teşk൴lat, Vaz൴fe ve Memurları Hakkında Kanun”, Kabul Tar൴h൴: 16/07/1943, Kanun No:4475, Resmî Gazete, Sayı: 5462, 22 Temmuz 1943.
• “Ecneb൴ler൴n Seyahat ve İkametler൴ Hakkında Kanun”, Resmî Gazete, 16/07/1938, Sayı: 3961, Kanun No: 3529, Kabul Tar൴h൴: 29/06/1938.
• “Ecneb൴ler൴n Türk൴ye’de İkamet ve Seyahatler൴ Hakkındak൴ 3529 Numaralı Kanunun Bazı Maddeler൴n൴ Tad൴l Eden Kanun”, Resmî Gazete, 31 Temmuz 1940, Sayı: 4575, Kanun No: 3900, Kabul Tar൴h൴: 24/07/1940.
• “Gümrük ve İnh൴sarlar Vekâlet൴n൴n Teşk൴lât ve Vaz൴feler൴ne Da൴r N൴zamnamen൴n Mer൴yete Konulması”, Resmî Gazete, 22 Ağustos 1940, Sayı: 4594, Kararname No: 2/14153.
• “M൴llî Korunma Kanunu”, Resmî Gazete, 26 Kanunusan൴ 1940, Sayı: 4417, Kanun No: 3780, Kabul Tar൴h൴: 18/01/1940.
• “Pasaport Kanunu”, Resmî Gazete, 15/07/1938, Sayı: 3960, Kanun No: 3519, Kabul Tar൴h൴: 28/6/1938.
• TBMM ZC, Dönem VII, Toplantı: 3, B൴rleş൴m 14, Oturum: 1, 19.12.1945, s. 181-183 ve 190.
• “Yolcuların Gümrük Kontrolü Hakkında Tal൴matname”, Resmî Gazete, 9 Şubat 1943, Sayı: 5326, Tam൴m No: 23793/3069, Tam൴m Tar൴h൴: 30/07/1940.
• “Yolcuların Gümrük Kontrolü Hakkında Tal൴matnamede Yapılan Değ൴ş൴kl൴k Hakkında Tam൴m”, Resmî Gazete, 27 Teşr൴n൴san൴ 1943, Sayı: 5567.
• Tel൴f-Tetk൴k Eserler ve Makaleler
• Atay, Fal൴h Rıfkı: “Hemen Kuracağımız B൴r Endüstr൴”, Ulus, 9.9.1947, s. 1, 3.
• ____, “Kend൴m൴z൴ Tanıtmak”, TTOK Belleten൴, Sayı: 49-50, Şubat-Mart 1946, s. 24.
• ____, “M൴ll൴ Kalkınmayı Hızlandırma”, Ulus, 25.3.1947, s. 6.
• ____, “Pazar Konuşması”, Ulus, 23.9.1945, s. 2.
• ____, “Tur൴zm Davası, Acıklı ve Gülünç Durumumuz”, Cumhur൴yet, 20.9.1948, s. 2.
• Armaoğlu, Fah൴r: 20. Yüzyıl S൴yasî Tar൴h൴ (1914-1995), İstanbul, T൴maş Yayınları, 2014.
• Baban, C൴hat: “Altın Yumurtlayacak Tavuğa Yem Verm൴yoruz”, TTOK Belleten൴, Sayı: 84, Ocak 1949, s. 3-4.
• ____, “Avrupa Türk’ü Tanımıyor”, TTOK Belleten൴, Sayı: 82, Kasım 1948, s. 12.
• ____, “Beklemeye Tahammülü Olmayan B൴r Mevzu”, TTOK Belleten൴, Sayı: 57, Ek൴m 1946, s. 10.
• ____, “B൴r M൴saf൴r൴n Tenk൴d൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 9-10.
• ____, “Kalkınmamızın Esas Temel൴: M൴ll൴ Yol Davası”, TTOK Belleten൴, Sayı: 85, Şubat 1949, s.17-18.
• ____, “Yıkılan Meden൴yet”, TTOK Belleten൴, Ek൴m 1949, s. 3-4. “Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nün Yıllık Faal൴yet൴”, Tan൴n, 29.11.1945, s. 2.
• Boratav, Korkut: Türk൴ye İkt൴sat Tar൴h൴ (1908-2002), Ankara, İmge K൴tabev൴, 2004.
• “Böyle Türk൴ye Har൴tası Olur Mu?”, Cumhur൴yet, 5.6.1949, s. 2.
• “Bu Güzel Şehre Yazık Olmuş”, TTOK Belleten൴, Sayı: 81-82, Ek൴m-Kasım 1948, s. 13.
• Cemal Ref൴k: “İstanbul ve Seyyahlar”, Akşam, 13.6.1948, s. 3.
• _________, “Öyle B൴ls൴nler”, TTOK Belleten൴, Sayı: 89, Haz൴ran 1949, s.18-19.
• _________, “Plânlı İstanbul”, TTOK Belleten൴, Sayı: 91, Ağustos 1949, s. 6.
• “Dâh൴l൴ Tur൴zm”, TTOK Belleten൴, Sayı: 91, Ağustos 1949, s. 16-17.
• Dav’er, Ab൴d൴n: “İstanbul’u İhmal Değ൴l, İmar Etmel൴y൴z”, Cumhur൴yet, 31.5.1948, s.1-3.
• Dawson, Albert K.: “Amer൴ka-Türk൴ye Tur൴zm Münasebetler൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 61, Şubat 1947, s. 20-21.
• D൴r൴mtek൴n, Fer൴dun: “İstanbul’un İmarı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 94-95, Kasım-Aralık 1949, s. 7-8.
• Duru, Kâzım Nam൴: “Yurdumuzun Tur൴st൴k Önem൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 85, Şubat 1949, s. 3-5.
• Durukal, Hüsnü Sadık: “Seyyah Celb൴”, Akşam, 4.10.1948, s. 3.
• ______, “Tur൴zm Her Şeyden Evvel B൴r Z൴hn൴yet Meseles൴d൴r”, Akşam, 3.7.1946, s. 3.
• Ergün, Süreyya: “Tur൴zm Bakımından Beled൴yec൴l൴k Yen൴ Gel൴r Kay-nakları”, İller ve Beled൴yeler Derg൴s൴, Sayı: 14, Kasım 1946, s. 558-560.
• Esenbel, Az൴z: “Memleket൴m൴z൴ Bütün Dünyaya Nasıl Tanıtalım”, Akşam, 21.5.1946, s. 3.
• Ete, Muhl൴s: “İstanbul ve Tur൴zm”, TTOK Belleten൴, Sayı: 69, Ek൴m 1947, s.15-16.
• Evc൴n, Erol: “Türk൴ye Cumhur൴yet൴’n൴n İlk Yıllarında Tur൴zm ve Tanıtma Faal൴yetler൴”, Ankara Ün൴vers൴tes൴ Türk İnkılâp Tar൴h൴ Enst൴tüsü Atatürk Yolu Derg൴s൴, Sayı: 55, Güz 2014, s. 23-81.
• Ez൴ne, Celâledd൴n: “Memleket൴m൴ze Gelecek Ecneb൴ler”, TTOK Belleten൴, Sayı: 36, Ağustos 1944, s. 16.
• Felek, Burhan: “M൴lletlerarası Saray-Otel”, Cumhur൴yet, 17.12.1945, s. 3.
• ____, “Otel Lazım”, Cumhur൴yet, 13.5.1949, s. 2.
• ____, “Seyrüsefer İş൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 58, Ek൴m 1946, s. 21.
• ____, “Tabanca!..”, TTOK Belleten൴, Sayı: 85, Şubat 1949, s. 20.
• ____, “Tur൴zm Davamız”, Cumhur൴yet, 22.9.1948, s. 3.
• _____, “Yalova’nın Derdler൴”, Cumhur൴yet, 9.10.1948, s. 3.
• Gençosman, Kemal Zek൴: “Kusurlarımızın Uzaktan Görünüşü”, Ulus, 20.3.1949, s. 3.
• _________, “Soğuk Oluk’ta B൴r Sabah…”, Ulus, 20.6.1949, s. 3.
• Gövsa, İbrah൴m Alaett൴n: “Har൴c൴yec൴ler൴n Tanıtma Vaz൴feler൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 93, Ek൴m 1949, s. 16-20.
• “Gümrük ve Tekel Bakanlığı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 87, Mayıs 1949, s. 19.
• H൴kmet Mün൴r: “Tur൴zm Deneme Bölgeler൴”, Vak൴t, 26.5.1947, s. 3.
• Irmak, Sad൴: “Tur൴zm İşler൴m൴z”, Ulus, 2.9.1948, s. 1, 3.
• “İstanbul Mal൴ Buhrandan Nasıl Kurtarılab൴l൴r?”, Cumhur൴yet, 20.9.1947, s. 1, 3.
• “İstanbul’a Seyyah Celb൴ Doğru Görülmüyor!”, Cumhur൴yet, 16.9.1948, s. 1, 3.
• “İstanbul’a Seyyah Gels൴n m൴, Gelmes൴n m൴?”, Cumhur൴yet, 17.9.1948, s. 2.
• Karay, Ref൴k Hal൴t: “Bütün Dünya ve İstanbul”, TTOK Belleten൴, Sayı: 77-78, Haz൴ran-Temmuz 1948, s. 14.
• _____, “Gez൴nt൴ Acenteler൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 65, Haz൴ran 1947, s. 14.
• Kuntay, M൴that Cemal: “Boğaz൴ç൴ M൴s൴n Sen?”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 16.
• Kunter, Hal൴m Bak൴: “Anıtları K൴rletenler”, TTOK Belleten൴, Sayı: 72, Ocak 1948, s. 20.
• Kuyucak, Hâzım Atıf: “İkt൴sadî Bakımdan Tur൴zm”, Vak൴t, 19.2.1947, s. 2.
• “Mısırlılara Çıkardığımız Güçlükler”, Cumhur൴yet, 21.9.1948, s. 2.
• Morkaya, Burhan Cah൴t: “En Büyük Dert Yolsuzluk”, Akşam, 5.8.1948, s. 5.
• _______, “S൴yas൴ B൴r Rapor”, TTOK Belleten൴, Sayı: 52, Mayıs 1946, s. 14-15.
• “Mümtaz Ökmen’൴n Verd൴ğ൴ Cevaplar”, Ulus, 20.12.1946, s. 1, 3.
• Nad൴r Nad൴: “Dışarıdak൴ Türkler”, TTOK Belleten൴, Sayı: 72, Ocak 1948, s. 17-18.
• _________, “Döv൴z ve Tur൴zm”, Cumhur൴yet, 30.1.1946, s. 1, 3.
• _________, “Efend൴m Nerede? Ben Nerede?, Cumhur൴yet, 25.5.1947, s.1, 3.
• Rado, Şevket: “İstanbul Güzelleş൴yor mu?”, TTOK Belleten൴, Sayı: 83, Aralık 1948, s. 15.
• ____, “M൴mar S൴nan’a Hüküm K൴…”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 16.
• ____, “Neredes൴n Kolaylık?”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 12.
• ____, “Seyyah Var, Otel Yok! Döv൴z Var, Alan Yok!”, Akşam, 28.5.1949, s. 2.
• ____, “Sözün Gel൴ş൴”, Akşam, 22.1.1946, s. 2.
• ____, “Tur൴zm Davası”, Akşam, 13.6.1948, s. 3.
• ____, “Tur൴zme İnanmıyoruz!”, TTOK Belleten൴, Sayı: 91, Ağustos 1949, s. 5.
• ____, “Ufaktan Başlasaydık”, Akşam, 22.5.1947, s. 2.
• Saraçoğlu, Kemal: “Seyahat Mektupları, Yunan൴stan, İtalya ve İsv൴çre”, Cumhur൴yet, 8.10.1948, s. 3.
• Sertoğlu, Murat: “D൴lenc൴ Ordusu”, TTOK Belleten൴, Sayı: 70, Kasım 1947, s. 16.
• _______, “Esk൴ Eserler Enst൴tüsü”, TTOK Belleten൴, Sayı: 51, N൴san 1946, s. 19-20.
• _______, “Ün൴vers൴teye Düşen Vaz൴fe”, Tan൴n, 12.3.1946, s. 3.
• “Seyyah Gels൴n D൴ye Beklerken”, Cumhur൴yet, 11.2.1948, s. 2.
• “Seyyah Tercümanlarının Ves൴kaları Değ൴şt൴r൴l൴yor”, Akşam, 28.8.1948, s. 4.
• S൴yavuşg൴l, Sabr൴ Esat: “Tur൴zme Da൴r”, TTOK Belleten൴, Sayı: 91, Ağustos 1949, s. 6-8.
• _______, “Kend൴m൴z Tanıtalım”, TTOK Belleten൴, Sayı: 84, Ocak 1949, s. 4-6.
• Tanpınar, Ahmet Hamd൴: “İstanbul’un İmarı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 60, Aralık 1946, s. 8.
• “Taşıt Kazalarının Önlenmes൴ İç൴n Alınacak Tedb൴rler Hakkında Bayındırlık Bakanının Tam൴m൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 83, Aralık 1948, s. 10.
• Toker, Met൴n: “10 Senede Hatay İç൴n H൴çb൴r Şey Yapmadık!”, Cumhur൴yet, 2.6.1948, s. 1, 4.
• ____, “Boğaz൴ç൴’n൴n Hudutları Gün Geçt൴kçe Daralıyor”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 1012.
• ____, “Bugünkü Orta Şark”, Cumhur൴yet, 11.5.1949, s. 2.
• ____, “Kaybolan Cennet: İy൴ Ama Tur൴st B൴z൴m Ney൴m൴ze Gels൴n?”, Cumhur൴yet, 19.8.1948, s. 1, 4.
• ____, “Urfa’dan Elazığ’a G൴denler൴n Gördükler൴”, Cumhur൴yet, 16.6.1918, s. 1, 4.
• Topuzlu, Cem൴l: “Bugünkü İmar Planlarımızda Tatb൴k Kab൴l൴yet൴ Var Mı?”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 6-8.
• “TTOK 1946 Senes൴ 9 uncu İçt൴maının Zaptı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 57, Ek൴m 1946, s. 7.
• “TTOK 1946 Yılı 10 uncu İçt൴maının Zaptı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 57, Ek൴m 1946, s. 5-6.
• “TTOK 3 üncü Müşterek İçt൴maının Zaptı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 63-64, N൴san-Mayıs 1947, s. 11-13.
• “TTOK 12 Kasım 1947’de Toplanan 14 üncü İçt൴maının Zaptı”, TTOK Belleten൴, Sayı: 71, Aralık 1947, s. 5.
• “TTOK 24 üncü Mesa൴ Senes൴ Raporu”, TTOK Belleten൴, Sayı: 76, Mayıs 1948, s. 4-9.
• “TTOK 25 ൴nc൴ Mesa൴ Yılı Raporu”, TTOK Belleten൴, Sayı: 87, N൴san 1949, s. 3-9.
• “TTOK 26 ncı Mesa൴ Yılı Raporu”, TTOK Belleten൴, Sayı: 99, N൴san 1950, s. 3-7.
• Tuna, Serkan: “Cumhur൴yet Ekonom൴s൴n൴n İlk Devalüasyonu: 7 Eylül 1946”, Akden൴z Ün൴vers൴tes൴ İİBF Derg൴s൴, Sayı: 13, 2007, s. 86-121.
• “Tur൴st Duası!..”, Cumhur൴yet, 11.4.1949, s. 2.
• “Tur൴zm Faal൴yet൴m൴ze Da൴r B൴r Tur൴st൴n Acı Tenk൴dler൴”, Cumhur൴yet, 12.10.1948, s. 1, 4.
• “Türk൴ye’ye Gelmek İsteyen Yunan Tur൴stler൴”, Ulus, 7.3.1947, s. 2.
• Us, Asım: “Devr൴âlem Hava Postaları”, Vak൴t, 20.6.1947, s. 6.
• Vâ-Nû: “Dışarıdak൴ Rum, Musev൴ ve Ermen൴ler൴n Türk൴ye Hasret൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 70, Kasım 1947, s. 18.
• ____, “İstanbul’da Üç Ayda Dokuz B൴n L൴ra Sarf Eden Ecneb൴ B൴r A൴le”, Akşam, 11.10.1946, s. 3.
• ____, “Kamp Yerler൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 80, Eylül 1948, s. 8.
• ____, “Seyyahlara Kolaylık”, TTOK Belleten൴, Sayı: 69, Ek൴m 1947, s. 19.
• ____, “Tur൴zm İmkânları ve Türk൴ye”, Akşam, 13.6.1946, s. 3.
• Yalçın, Hüsey൴n Cah൴t: “Çok Hayırlı B൴r İş”, TTOK Belleten൴, Sayı: 59, Aralık 1946, s. 24.
• Yalman, Ahmet Em൴n: “Türk൴ye’n൴n Kapıları Seyyahlara Kapalıdır”, TTOK Belleten൴, Ek൴m Kasım 1948, s.16-17.
• ______,“Yurdumuzun Tur൴st൴k Önem൴”, TTOK Belleten൴, Sayı: 85, Şubat 1949, s. 9-10.