Cinema as a Propaganda Means: Ataturk Cycle

Yıl 2020, Sayı: 37, 181 - 204, 25.06.2020

Meltem Tekerek

Öz

Cinema which entered Turkey in the last period of the Ottoman Empire experienced some of its preliminaries until the Republic of Turkey was declared. The propaganda power of cinema had been noticed from the First World War. After long years of war when the Republic had been proclaimed in Turkey, cinema had an embryonic heritage. However, in the early years of the Republic, there was a heightened awareness of the propaganda properties and inspirational power of the cinema. Economic and technical limitations made it possible to benefit from cinema only to a certain extent. But as these initial limitations waned, the Republic started to build the infrastructure of cinema in Turkey from the 1930s. While cinema legislation was formed in this period, it aimed to benefit more from the effects of cinema on the masses. The purpose, the quality, and the reflections of this effort which brought about the benefit from cinema in Ataturk’s Presidency period, is the goal of this research. While research has been conducted previously, it primarily referred to the cinema infrastructure in Turkey. Later research focused on the impact that Ataturk and the Rebublican People’s Party had on the development process of cinema in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Ataturk, Republican Party, Propaganda, Cinema, Film

Bir Propaganda Aracı Olarak Türkiye’de Sinema: Atatürk Dönemi

Öz

İlk olarak Osmanlı’nın son zamanlarında Türkiye’ye giren sinema, Cumhuriyet ilan edilinceye kadar olan süreçte bazı ilklerini yaşadı. Birinci Dünya Savaşı sırasında propaganda gücü fark edilen sinema; uzun savaş yıllarından sonra Türkiye’de Cumhuriyet ilan edildiğinde oldukça iptidai bir mirasa sahipti. Buna rağmen Cumhuriyet’in ilk yıllarında sinemanın propaganda ve telkin gücü konusunda farkındalık yüksekti. Ekonomik ve teknik sınırlılık sinemadan ancak belli bir ölçüde faydalanmayı mümkün kılabildi. Ancak başlangıçta edinilen bazı tecrübeler 1930’lu yıllardan itibaren Türkiye’de sinemanın alt yapısını oluşturmaya başladı. Sinema mevzuatı da bu dönemde oluşurken, sinemanın kitleler üzerindeki etkilerinden daha çok faydalanma yoluna gidildi. Atatürk’ün cumhurbaşkanlığı döneminde sinemadan faydalanma konusunda gösterilen bu çabanın amacı niteliği ve yansımaları araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırma yapılırken; önce Türkiye’deki sinema alt yapısına değinilmiş, daha sonra sinemanın gelişimi konusundaki bu ilk süreç Atatürk’ün ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin konuya yaklaşımı da göz önünde bulundurularak analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Cumhuriyet Halk Partisi, Propaganda, Sinema, Film

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• TBMM Arşivi
• Akşam
• Hâkimiyet-i Millîye
• Resmî Gazete
• Vakit
• CHP Halkevleri Çalışma Talimatnamesi, Zerbamat, 1940.
• CHP 1939’da Halkevleri Ankara, Recep Ulusoğlu Basımevi, 1939.
• Atatürk, Mustafa Kemal: Atatürk’e Ait Bir Direktif, 1936 (?).
• Abısel, Nilgün: Türk Sineması Üzerine Yazılar, Ankara, Phoenix Yayınları, 2005.
• Arslan, Savaş: Cinema in Turkey. New York, Oxford University Press, 2011.
• Berkes, Niyazi: Propaganda Nedir?, Ankara, Recep Ulusoğlu Basımevi, 1942.
• Domenach, Jean-Marie: Politika ve Propaganda, Çev. Tahsin Yücel, İstanbul, Varlık Yayınları, 2003.
• Dorsay, Atilla: Sinema ve Çağımız, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1998.
• Egeli, Münir Hayri: Atatürk’ün Bilinmeyen Hatıraları, İstanbul, Yenilik Basımevi, 1954.
• Evren, Burçak: 100 Years of Turkish Cinema. Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2014.
• Ferro, Marc: Sinema ve Tarih, Türkçesi: Turhan Ilgaz, Hülya Tufan, İstanbul, Kesit Yayıncılık, 1995.
• Filmer, Cemil: Hatıralar, İstanbul, Emek Matbaacılık ve İlancılık, 1984. Gürkan, Turhan: Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri (Cemal Granda), İstanbul, Fer Yayınları, 1971.
• Güvemli, Zahir: Sinema Tarihi- Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Sineması, İstanbul, Varlık Yayınevi, 1960.
• İnan, Afet: İzmir İktisat Kongresi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Onaran, Âlim Şerif: Türk Sineması, C. 1, Kitle Yayınları, 1994.
• Özgüç, Agâh: Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler, İstanbul, Yılmaz Yayınları, 1990.
• Özön, Nijat: Türk Sineması Tarihi (Dünden Bugüne 1896-1960), İstanbul, Ekicigil Matbaası, 1962.
• Özön, Nijat: Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966), Ankara, Bilgi Yayınevi. 1968.
• Öztürk, Serdar: “Erken Cumhuriyet Yıllarında Sinema Konusunda Başarısız Kalmış İki Girişim: Çekilemeyen İki Propaganda Filmi (1939) ve İbret Yerleri Projesi (1923)”, Selçuk İletişim, 3-3, 2004, ss. 77-82.
• Scognamillo, Giovanni: Cadde-i Kebir’de Sinema, İstanbul, Metis Yayınları, 1991.
• Şener, Erman: Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız, Dizi Yayınları, 1970.
• Teksoy, Rekin: Rekin Teksoy’un Sinema Tarihi, C. 1, İstanbul, Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık, 2009.
• Tepedenlioğlu, N. Nazif: Bir Millet Uyanıyor, İstanbul, Kanaat Kütüphanesi, 1933(?).