Public Order and Tribe in Doğu Beyazıt (1943)

Yıl 2020, Sayı: 38, 1 - 24, 29.12.2020

Yücel Yiğit

Öz

The file titled ‘Ağrı’ which is obtained from the Archive of General Directorate of Security contains important informations about the Sakanlı tribe and the public order of Doğu Beyazıt. This research is a two-part study investigating the public order and tribe events at Dogu Beyazit in 1943. In the first part: it is dealed with the political attitude of the Sheikh Abdulkadir, the Chief of the Sakanlı Tribe, who participated in the last phase of Ağrı Rebellion and was protected by Russia and Iran. In the second part of the study, which is about public order, Dogu Beyazit comes to the fore. Because of its geographical location, theft, border violation and inter-tribal struggle are intensely seen here. Therefore, acording to the report, there is no ethnic political attempt after the Ağrı Rebellion. In this study, the relevant files dated 1943 in the Archives of the General Directorate of Security, became our main data source.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Dogu Beyazit, Public Order, Tribe, Kurd

Doğu Beyazıt’ta Asayiş ve Aşiret (1943)

Öz

Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’nden elde edilen Ağrı isimli dosya, Sakanlı Aşireti ve Doğu Beyazıt’ın asayişi hakkında önemli bilgiler içermektedir. Araştırma, 1943 yılında Doğu Beyazıt’ta asayiş ve aşiret olaylarını inceleyen iki bölümlü bir çalışmadır. İlk bölümde; Ağrı İsyanı’nın son evresine iştirak eden, Rusya ve İran tarafından himaye edilen Sakanlı Aşireti Reisi Şeyh Abdülkadir’in siyasi tavrı ele alınmaktadır. Türkiye’de ve İran’da mukim Sakanlıların varlığı, büyük bir nüfuz sahibi olan aşiret reisinin Türkiye ile irtibatta kalmasını kolaylaştırmıştır. Çalışmanın ikinci basamağını oluşturan asayiş kısmında, Doğu Beyazıt ön plana çıkmaktadır. Zira coğrafi konumundan dolayı hırsızlık, sınır ihlali ve aşiretler arası mücadele, yoğun olarak burada yer almaktadır. Dolayısıyla rapora göre Ağrı İsyanı sonrası etnik temelli herhangi bir siyasi kalkışma söz konusu değildir. Daha çok ekonomik ihtiyaçlara yaslanan asayişe müessir suçlar işlenmiştir. Bu çalışmada Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki, konuyla ilgili 1943 yılına ait dosyalar başlıca veri kaynağımız olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Doğu Beyazıt, Asayiş, Aşiret, Kürt

Kaynakça

• 1943 Tarihli Ağrı Asayiş Raporu, Belge No: 7-12.
• Ağrı İsimli 11222-8 Aidiyet Numaralı Dosya, Belge No:1-156.
• Atnur, İbrahim Ethem: “Türk Sovyet İlişkilerinde Makü Problemi 1920-1921” Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı, C.1, Ankara, 2015, s. 687-697.
• Atnur, İbrahim Ethem: “İsmail Ağa Simko’nun Aşireti, Ailesi ve Reisliğinin İlk Yılları”, Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu, C.4, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014, s. 259-280.
• Aydoğan, Erdal: “Umûmî Müfettişlik Raporlarında Kürtler ve Asayiş Meselesi (1927- 1950)”, Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu, C.4, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014, s. 299-316.
• Erer, Tekin: Kürtçülük Meselesi, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 1994. Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları, C.I, İstanbul, Kaynak Yayınları, 1992.
• Hun, Mücahit Özden: Iğdır Sevdası, C.2, Ankara, Alter Yayınları, 2018.
• İhsan Nuri Paşa: Ağrı Dağı İsyanı, İstanbul, Med Yayıncılık, 1992.
• İlyas, Ahmet: Ağa, Aşiret Siyaset, Ankara, Kadim Yayınları, 2016.
• İlyas, Ahmet: Türkiye’de Aşiret Siyaset İlişkisi: Urfa Örneği (1950-2003), Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, 2009.
• Karaca, Emin: Ağrı Eteklerinde İsyan, İstanbul, Karakutu Yayınları, 2003.
• Karataş, Yakup-Kul, Eyüp: “XIX. Yüzyılın Sonlarında Bayezid Sancağı’ndaki Aşiretler ve İskân Politikası”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.48, Erzurum, 2012, s. 343-364.
• Kirişçi, Kemal-Winrow, Gareth M.: Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Köçer, Mehmet: “Ağrı İsyanı (1926-1930)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.2, Elazığ, 2004, s. 379-388.
• Kutlay, Naci: 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, İstanbul, Peri Yayınları, 2002. Memmedli, Marziye: “İran Kürtleri (23.12.1946 Tarihli Sovyet Raporuna Göre)”, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C.9, S.2, İstanbul, 2020, s. 1127-1148.
• Okur, Mehmet: “Milli Mücadele Yıllarında Ayrılıkçı Kürt Girişimlerine Karşı Doğu Vilayetlerinden Meclis-i Mebusan’a ve TBMM’ne Gönderilen Protesto Telgrafları”, Atatürk Dergisi, C.4, S.4, Erzurum, 2015, s. 91-105.
• Sarıkoyunlu Değer, Esra: Ağrı İsyanlarında Yabancı Parmağı 1926-1930”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.18, Isparta, 2008, s. 113-132.
• Şimşir, Bilal: İngiliz Belgeleriyle Türkiye’de “Kürt Sorunu” (1924-1938) Şeyh Sait, Ağrı ve Dersim Ayaklanmaları, Ankara, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, 1975.
• Uçantürk, Fahri: 1930 Yılı Ağrı Harekâtına Karaköse’den Bir Bakış, Eskişehir, Hava Okulu Matbaası, 1948.
• Van Bruinessen, Martin: Ağa, Şeyh, Devlet, İstanbul, İletişim Yayınları, 2003.
• Hun, Mücahit Özden: “Iğdır ve Ağrı Dağı İsyanı 4”, (Çevrimiçi), http://hunacademy.com/kotan-sakan-ve-geloylu-kizilbasoglu-asiret-catismalari/, 30 Ocak 2020.