Post-Komünist Süreçte Başmüftülük ve Bulgaristan Türklerinin Dinî Hürriyetleri

Yıl 2021, Sayı: 39, 247 - 287, 29.06.2021

Ali Hüseyinoğlu Hayri Emin

Öz

Balkanların azınlıklarından olan Bulgaristan Türkleri, Bulgaristan’ın bağımsızlığından günümüze bölgedeki diğer Müslüman toplumlarına nazaran farklı evrelerden geçmiştir. Komünist rejimin, Türkçe isimlerin zorla değiştirilmesi gibi en temel insan hak ihlalleriyle gündelik hayatın güçlüklerini tecrübe etmiştir. Bu çalışma, Bulgaristan Türklerinin dinî hak ve özgürlüklerini, komünizm sonrasından günümüze kadar bölgesel, ulusal ve uluslararası yönleriyle derinlemesine bir analizdir. Çalışmanın temel argümanı şudur: Her ne kadar Soğuk Savaş sonrası dönemde Müslüman azınlığın dinî özgürlükleri artmaya devam ediyor olsa da Bulgaristan, 2007’deki AB üyeliğinden günümüze Müslümanların dinî hürriyetlerini tam anlamıyla sağlamamakta; insan ve azınlık haklarıyla ilgili AB normlarını vatandaşları arasında eşit bir şekilde uygulamamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Avrupa Birliği, İnsan Hakları, Müslümanlar, Dinî Özgürlükler

The Grand Muftiate and Religious Freedom of Bulgarian Turks in the Post-Communist Period

Öz

Bulgarian Turks, one of the minorities of the Balkans have gone through different phases from Bulgaria’s independence to the present day compared to other Muslim societies in the region. This community experienced the hardships of daily life through the most basic human rights violations of the communist regime, such as the forced change of Turkish names. This study is an in-depth analysis of the religious rights and freedoms of Bulgarian Turks with their regional, national and international aspects from the post-communist process to present day. The main argument of the study is as follows: Although the religious freedom of the Muslim minority has continued to develop in the post-Cold War period, Bulgaria has not fully ensured the religious freedom of Muslims since its EU membership in 2007 and does not apply EU norms regarding human and minority rights equally among its citizens.

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, European Union, Human Rights, Muslims, Religious Freedoms

Kaynakça

• Dış İlişkiler Bölümü (DİB)
• Mahkeme Davaları Bölümü (MDB), Sofya Bölge Mahkemesi, Dava Kararı no. 2402/2008.
• Mali İşler Bölümü (MİB)
• Vakıflar Bölümü (VB)
• Başmüftülük Tüzüğü, Bulgaristan Müslümanlar Diyaneti, Sofya, 2016.
• “Reşenie na Narodnoto sıbranie, Strategiya za natsionalna sigursnost [Ulusal Güvenlik Stratejisi ve Meclisin Kararı]”, Dırjaven vestnik [Resmî Gazete], no. 46, 22.04.1998, Sofya.
• Ahmed, Vedat: “Bulgaristan Müslüman-Türk Azınlığı’nın Dinî Hakları ve Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü”, 100 Godini Glavno Muftiystvo-Yubileen Sbornik [100 Yıl Müftülük: Jubile Derlemesi], ed. Vedat Ahmed, Sofya, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü, 2011, s. 80-101.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Bulgar İlişkileri (1913-1938), der. Panto Kolev, Cengiz Hakov, Ogniyan Punev, Iliyana Paskova, Liliya Tsvetkova, ter. Elena Mirçeva, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2002.
• Buchsenschutz, Ulrich: Maltsinstvenata politika v Bılgariya: Politikata na BKP kım evrei, romi, pomatsi i turtsi (1944-1989) [Bulgaristan’da Azınlık Politikaları: Yahudilere, Çingenelere, Pomaklara ve Türklere yönelik BKP’nin Politikası (1944- 1989)], Sofya, IMIR, 2000.
• Bulgaristan’da İnsan Hakları, Temel Hak ve Hürriyetler, ed. Bülent Yıldırım, Edirne, Trakya Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Cambazov, İsmail: 100 Yıl Başmüftülük – Tarihçe, Sofya, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü, 2011.
• Cambazov, İsmail: Bulgaristan’da Başmüftülük Tarihi: 1944-2012, İkinci Kitap, Sofya, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü, 2013.
• Crampton, Richard J.: A Concise History of Bulgaria, Cambridge, Cambridge University Press, 2006.
• Crampton, Richard J.: Bulgaria, Oxford, Oxford University Press, 2007.
• Dayıoğlu, Ali: “Muslim-Turkish Minority’s Freedom of Religion and Conscience and the Problem of Head Muftiate in Bulgaria Between 1989 and 2011”, Journal of Social Sciences, C.V, S.1, 2012, s. 2-33.
• Dragostinova, Theodora: Between Two Motherlands: Nationality and Emigration among the Greeks of Bulgaria, 1900–1949, Ithaca and London, Cornell University Press, 2011.
• Emekli̇er, Bilgehan: “Uluslararası İlişkiler Disiplininde Epistemolojik Paradigma Tartışmaları: Postpozitivist Kuramlar”, Bilge Strateji, C.3, S.4, 2011, s. 139-184.
• Eminov, Ali: “Islam And Muslims in Bulgaria: A Brief History”, Islamic Studies, Islam in the Balkans Özel Sayısı, C.36, S.2/3, Islamabad, Islamic Research Institute, International Islamic University, 1997, s. 209-241.
• Eren, Halit-Bayır, Önder-Oğuz, Mustafa-Mete, Zekai: Balkanlar’da Osmanlı Vakıfları, Vakfiyeler: Bulgaristan, İstanbul, IRCICA, 2012.
• Erskine, Toni: “Normative Theory”, International Relations Theories: Dicipline and Diversity, eds. Tim Dunne, Milja Kurki, Steve Smith, Oxford, Oxford University Press, 2013, s. 36-57.
• Evans, Graham-Newnham, Richard: The Penguin Dictionary of International Relations, London, Penguin, 1998.
• Goldstein, Joshua S.-Pevehouse, Jon C.: Uluslararası İlişkiler, çev. Haluk Özdemir, Ankara, BB101 Yayınları, 2015.
• Hacı, Mustafa: “Demokratik Değişimlerden Sonra Başmüftülük”, Sofya Yüksek İslam Enstitüsü Yıllığı 2, Sofya, Yüksek İslam Enstitüsü, 2010, s. 5-20.
• İsov, Mümin: “Bulgaristan Tarih Ders Kitaplarında Türk Azınlığın Yerine İlişkin Bazı Gözlemler”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C.III, S.1, 2014, s. 37-51.
• İvanov, Mihail: “Shtrihi ot Obraza na Bılgarskite Müsülmani-2016 [Bulgaristan Müslümanlarının Yüz Hatları-2016]”, Müsülmanite v Bılgariya: Dinamika na Naglasite [Bulgaristan’da Müslümanlar: Eğilim Dinamikleri], ed. Evgeniya İvanova, Sofya, NBU, 2017, s. 7-12.
• İvanova, Evgeniya: Religiyata kato prestıplenie: Bılgarskata islamska dırjava [Bir Suç Olarak Din: Bulgar İslam Devleti], Sofya, NBU, 2020.
• Jelyazkova, Antonina: “Dırjavata, Myuftiyskata Institutsiya i Obştestvo v Bılgariya [Bulgaristan’da Devlet, Müftülük Kurumu ve Toplum]”, 100 Godini Glavno Muftiystvo-Yubileen Sbornik [100 Yıl Müftülük: Jubile Derlemesi], ed. Vedat Ahmed, Sofya, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü, 2011, s. 35-42.
• Kamil, İbrahim: Bulgaristan Türkleri ve Göçler, C.I, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2018.
• Kamusella, Tomasz: Ethnic Cleansing During The Cold War: The Forgotten 1989 Expulsion of Turks From Communist Bulgaria, London, NY, Routledge, 2020.
• Kanev, Krassimir: “Law and Politics toward the Muslims in Bulgaria”, Protecting the Human Rights of Minorities in Eastern Europe, eds. Peter G. Danchin, Elizabeth A. Cole, NY, Columbia University Press, 2002, s. 316-344.
• Korkmaz, Nuri: “Comparing Bulgarian and Greek Policies for the Integration of Turkish/ Muslim Minorities: The Cold War Period”, Bilig, C.90, 2019, s. 21-41.
• Lütem, Ömer Engin: Türk-Bulgar İlişkileri 1983-1989, Cilt II (1986-1987), Ankara, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Yayınları, 2006.
• Muyhtar, Fatme: The Human Rights of Muslims in Bulgaria in Law and Politics since 1878, Sofia, Bulgarian Helsinki Committee, 2003.
• Nazırska, Jorjeta: Bılgarskata Dırşava I Neynite Maltsinstva 1879-1885 [Bulgar Devleti ve Azınlıkları 1879-1885], Sofya, LİK, 1999.
• Neuburger, Mary: The Orient Within: Muslim Minorities and the Negotiation of Nationhood in Modern Bulgaria, Ithaca, Cornell University Press, 2004.
• Otfinoski, Steven: Nations in Transition: Bulgaria, 2nd ed., NY, Facts on File, 2004.
• Özlem, Kader: “1925 Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması’nın Bulgaristan Türklerinin Azınlık Hakları Bağlamında Analizi”, Prof. Dr. Mehmet Genç’e Armağan, ed. Kamuran Reçber, Barış Özdal, Zeynep Özgen, Bursa, Dora, 2016, s. 535-549.
• Riis, Carsten: Religion, Politics and Historiography in Bulgaria, NY, Columbia University Press, 2002.
• Şimşir, Bilal: Bulgaristan Türkleri, 2. bs., Ankara, Bilgi Yayınevi, 2009. Viotti, Paul R.-Kauppi, Mark V.: International Relations Theory, 5th ed., Boston, Longman (Pearson), 2012.
• Yalımov, İbrahim: “Predizvikatelstvata Pred Muftiyskata Institutsia v İstoriçeski Rakurs [Tarihî Planda Müftülük Kurumunun Önündeki Zorluklar]”, 100 Godini Glavno Muftiystvo: Yubileen Sbornik [100 Yıl Müftülük: Jubile Derlemesi], ed. Vedat Ahmed, Sofya, Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü, 2011, s. 22-35.
• Yalımov, İbrahim: Bulgaristan Türk Topluluğunun Etnokültürel ve Dinsel Kimliği, Sofya, Müslümanlar Diyaneti Başmüftülüğü, 2016.
• Yalımov, İbrahim: İstoria na Turskata Obştnost v Bulgaria [Bulgaristan Türk Topluluğu Tarihi], Sofya, IMIR, 2002.
• Ali Hüseyinoğlu tarafından Mustafa Hacı ile yapılan mülakat, Sofya, 19 Kasım 2019.
• Hayri Emin tarafından Murat Pingov ile yapılan mülakat, Sofya, 17 Şubat 2020.