Osmanlı’nın Son Askerlerinin İkilemi: Eve Dönüş veya Yeni Bir Savaşa Giriş

Yıl 2021, Sayı: 40, 115 - 134, 30.12.2021

Murat Yolun

Öz

Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletlerinin imzaladığı Mondros Mütarekesi, Osmanlılar arasında ironik bir şekilde hem iyimserlik havasına hem de derin bir üzüntüye sebebiyet verdi. Askerler ve siviller bu ateşkesin Balkan Savaşlarından bu yana savaş havası içinde yaşayan imparatorluk için barışçıl bir dönemin habercisi olmasını arzuladılar; ancak Osmanlı subayları, sivil hayata geri dönmek veya İtilaf Devletlerinin başlattığı işgallere karşı direnmek arasında bir tercih yapmak zorunda kaldılar. Bazı üst düzey subaylar, imparatorluğu işgallerden kurtarmanın yollarını ararken pek çok eski asker, sivil yaşama dönmeyi dört gözle bekliyordu. Osmanlı ordusunun yüksek rütbeli subayları Müttefiklerin Mondros’taki maddeleri ihlal ya da tahrif ettiğini düşünüyorlardı. Bu yüzden savaş sonrası direniş hazırlığı için ordunun terhisini durdurdular ya da ertelediler. Askerlerin ben anlatıları, özellikle düşük rütbedeki askerlerin fiziksel ve psikolojik yorgunluk nedeniyle yeni bir savaş için isteksiz olduğunu ortaya koymaktadır. Neticede birçok eski asker, hayatını imparatorlukta hiçbir şey olmamış gibi sürdürmek istemiştir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, Terhis, Osmanlı Ordusu, Kurtuluş Savaşı

The Dilemma of Ottoman Ex-Soldiers: Returning Home or Entering a New War

Öz

The armistice of Mudros, signed by the Ottoman Empire and the Allies, ironically brought about optimism and deep sadness among Ottomans. Soldiers and civilians wished that the Armistice would have heralded a peaceful period for the Empire that had experienced warfare since the Balkan Wars. However, the Ottoman soldiers had to choose whether to return to civilian life or resist the Allies’ occupation. Many veterans looked forward to restarting their civil lives, even though some high-ranking officers looked for ways to save their homes from invasion. The latter thought that the Allies were disrespectful to the articles in the armistice of Mudros or violated them. Thus, some of the Ottoman commanders postponed the demobilization of the army for the preparation of a post-war resistance. The self-narrated documents of soldiers’, especially the ones belonging to low-ranking soldiers, proved their reluctance for a new war due to their physical and psychological exhaustion. After all, many veterans desired to continue their lives as if nothing had happened in the Empire.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• İhtiyât Zâbitleri Postası
• Akın, Yiğit: When the War Came Home: The Ottomans’ Great War and the Devastation of an Empire, Stanford, California, Stanford University Press, 2018.
• Altay, Fahrettin: 10 Yıl Savaş ve Sonrası, Ankara, Evren Yayınları, 2008. Aybars, Ergün: İstiklal Mahkemeleri, Ankara, Ayraç, 2009.
• Beşe Erginsoy, Güliz: Dedem Hüseyin Atıf Beşe: Bir Cemiyet-i Osmaniye Askerinin Savaş Hatıratı ve Bir Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşının Yaşam Öyküsü, İstanbul, Varlık Yayınları, 2004.
• Beşikçi, Mehmet: “İhtiyat Zâbiti”nden “Yedek Subay”a: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Zorunlu Askerlik Kategorisi Olarak Yedek Subaylık ve Yedek Subaylar, 1891-1930”, Tarih ve Toplum, No.13, 2011, p. 45-89.
• Beşikçi, Mehmet: The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War: Between Voluntarism and Resistance, Leiden, Boston, Brill, 2012.
• Bleda, Mithat Şükrü: İmparatorluğun Çöküşü, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1979.
• Broadberry, Stephen-Harrison, Mark: “Introduction”, The Economics of World War One, ed. by Stephen Broadberry, Mark Harrison, Cambridge, Cambridge University Press, 2005.
• Busch, Briton Cooper: Mudros to Lausanne: Britain’s Frontier in West Asia, 1918-1923, Albany, State University of New York, 1976.
• Castillo, Jasen: Endurance and War: The National Sources of Military Cohesion, California, Stanford Security Studies, 2014.
• Cebeciyan, Avedis: Bir Ermeni Subayın Çanakkale ve Doğu Cephesi Günlüğü 1914-1918, ed. by Rober Koptaş, translated by Takuhi Tomasyan, İstanbul, Aras Yayıncılık, 2015.
• Criss, Nur Bilge: Istanbul Under Allied Occupation, Leiden, Brill, 1999. Diehl, James M.: “Demobilization and Discontent”, A Companion to Europe, ed. by Gordon Martel, Oxford, Malden, Blackwell Publishing, 2006.
• Edele, Mark-Gerwarth, Robert: “The Limits of Demobilization: Global Perspectives on the Aftermath of the Great War”, Journal of Contemporary History, Vol.L, No.1, 2015, p. 3-14.
• Ege, Abidin: Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri, ed. by Celali Yılmaz, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Ergil, Doğu: Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, Ankara, Turhan Kitabevi, 1981.
• Erickson, Edward: Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Westport-Connecticut, London, Greenwood Press, 2001.
• Gerwarth, Robert: The Vanquished: Why the First World War Failed to End, New York, Farrar, Straus and Giroux, 2016.
• İhsan Ulvi Efendi: Birinci Dünya Savaşından Kurtuluş Savaşına Bir Subayın Günlükleri, prepared by İhsan İplikçioğlu, Ömer Yıldırım, Ankara, Kültür Ajans Yayınları, 2017.
• Karabekir, Kâzım: İstiklal Harbimiz. Vol.1, İstanbul, Emre Yayınları, 2000.
• Kayalı, Hasan: “The Struggle For Independence”, The Cambridge History of Turkey. Vol.4, ed. by Reşat Kasaba, Cambridge, Cambridge University Press, 2008.
• Macfie, A. L: The End of the Ottoman Empire, 1908-1923, New York, Routledge, 1998.
• Maslovskiy, Evgeniy Vasileviç: General Maslofski’nin Umumî Harpte Kafkas Cephesi Eserinin Tenkidi, translated by Nazmi İlker, Ankara, Genelkurmay Matbaası, 1935.
• Oral, Mehmet: Hicaz Çöllerinde Bir Avuç Türkün Kahramanlığı: Kafkas, Hicaz ve Esaret Anıları, Konya, Kömen Yayınları, 2011.
• Oran, Baskın: Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İstanbul, İletişim Yayınları, 2009.
• Orbay, Rauf: Cehennem Değirmeni: Siyasî Hatıralarım, İstanbul, Emre Yayınları, 1993.
• Öncü, Ali Servet: “İstanbul’da Mütarake Dönemi Yedek Subay Teşkilatlanmaları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, No.40, 2009, p. 341-355.
• Özdemir, Hikmet: The Ottoman Army 1914-1918: Disease and Death on the Battlefield, Salt Lake City, The University of Utah Press, 2008.
• Sabis, Ali İhsan: Harp Hatıralarım, Vol.4, İstanbul, Nehir Yayınları, 1991. Sertel, Zekeriya: Hatırladıklarım, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2001.
• Stanford J. Shaw-Kural Shaw, Ezel: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol.2, Cambridge, Cambridge University Press, 2010.
• Sunata, İ. Hakkı: Gelibolu’dan Kafkaslara: I. Dünya Savaşı Anılarım, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Sunata, İ. Hakkı: İstanbul’da İşgal Yılları, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Şimşir, Bilal: Malta Sürgünleri, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1985. Taşkıran, Cemalettin: Ana Ben Ölmedim: I. Dünya Savaşı’nda Türk Esirleri, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Tokad, M. Fuad: Kibrit Kutusundaki Sarıkamış Sibirya Günlükleri, prepared by Jack Snowden, İstanbul, Timaş, 2011.
• Tonguç, Faik: Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Yedek Subayın Anıları, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Toprak, Zafer: Türkiye’de Yeni Hayat: İnkılap ve Travma 1908-1928, İstanbul, Doğan Kitap, 2017.
• Türk İstiklâl Harbi I: Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara, Genelkurmay ATASE Yayınları, 1999.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, Vol.10, Ankara, ATASE Yayınları, 1985.
• Türkmen, Zekeriya: Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılandırılması, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 2001.
• Uyar, Mesut: The Ottoman Army and the First World War, London, New York, Routledge, 2021.
• Yanıkdağ, Yücel: Healing the Nation: Prisoners of War, Medicine and Nationalism in Turkey, 1914-1939, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2014.
• Yazman, M. Şevki: Kumandanım Galiçya Ne Tarafa Düşer?, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Yel, Selma: “Mondros Mütarekesi ve İngiliz Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi, Vol.VIII, No.2, 1991, p.723-731.
• Zürcher, Erik Jan: The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk’s Turkey, London, New York, I. B. Tauris, 2010.