Mehmed Hâlid Bey’in Mustafa Kemal Paşa’ya Arîzası

Yıl 2022, Sayı: 41, 255 - 272, 30.06.2022

Müslüm Yılmaz

Öz

Mustafa Kemal’in önderliğinde başlayan kurtuluş mücadelesi, savaşlarda uzun yıllar yıpranan ve umudunu yitiren halk için bir umut olmuştu. Bu mücadelenin önderi olan Mustafa Kemal Paşa’ya toplumun farklı kesimlerinden destek gelmişti. Osmanlı Devleti döneminin bürokratlarından biri olan Mehmed Hâlid Bey, modern Türkiye’nin doğuşunda Mustafa Kemal Paşa’ya destek verenler arasında yer almıştır. Millî Mücadele’nin askeri safhasının zaferle sonuçlandığı günlerde yazdığı arîza/mektupla Millî Mücadele’ye yönelik tutumunu ve Mustafa Kemal Paşa’ya bağlılığını ortaya koymuştur. Mektubunda Mustafa Kemal Paşa’yı övdüğü gibi iki adet tarih manzumesi de kaleme almıştır. Bu makalede Mehmed Hâlid Bey’in hayatı hakkında bilgi verildikten sonra Mustafa Kemal Paşa’ya yazmış olduğu bu mektuba ve kaleme aldığı manzumelere değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Hâlid, Mustafa Kemal Paşa, Manzume, Millî Mücadele, Cumhuriyet

Mehmed Hâlid Bey’s Letter Regarding Mustafa Kemal Pasha

Öz

The liberation struggle, which give birth to the war of independence and began under the leadership of Mustafa Kemal, became a source of hope for the people who were worn out and felt hopeless because the wars had lasted for many years. Mustafa Kemal, the leader of the struggle, received support from different segments of society. Mehmed Hâlid Bey, a bureaucrat during the Ottoman Empire, was among those who supported Mustafa Kemal Pasha during the birth of modern-day Turkey. In a letter that he wrote after the military phase of the Turkish National Struggle (Millî Mücadele) ended in victory, he revealed his attitude toward the Turkish National Struggle (Millî Mücadele) and his loyalty to Mustafa Kemal Pasha. In addition to praising Mustafa Kemal, he also wrote two historical poems. Along with providing information about Mehmed Hâlid Bey’s life, this article discusses the letter he wrote to Mustafa Kemal Pasha as well as the poems he wrote.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Hâlid, Mustafa Kemal Pasha, Manzume, Poetry, War of Independence, Republic, Turkey

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Alpkaya, Faruk: Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924), İstanbul, İletişim Yayınları, 1998.
• Berkes, Niyazi: Türkiye’de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Beysanoğlu, Şevket: Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, C.1, Işıl Matbaası, 1960. Gencer, Ali İhsan: “Ahmed Esad Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.2, s. 64. Heper, Metin; Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernlik, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Kırmızı, Abdülhamit: “Kıbrıslı Hâlid Bey’in Diyarbakır Valiliği (1896-1902)”,Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, C.1, s. 265-274.
• Köker, Levent: Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul, İletişim Yayınları, 1993. Küçük, Cevdet: “Hasan Fehmi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.16, s. 322-323.
• Mehmed Hâlid: Maksad-ı Kânûn, Dersaadet, Matbaa-ı Âmire, 1306. Mehmed Hâlid: Risâle-i Cihâd, İstanbul, Sabah Matbaası, 1293.
• (Mehmed) Hâlid: Mizânü’t-Tatbîk, Dersadet, Mahmûd Bey Matbaası, 1310.
• Somel, Selçuk Akşin: “Melekler, Vatanperverler ve Ajan Provokatörler: Mutlakiyet Devri Diyarbakır Okul Gençliği, Bürokrasi ve Ziya Gökalp’in İdadi Öğrenciliği’ne İlişkin Soruşturma Kayıtları”, Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar: Sina Akşin’e Armağan, haz. Mehmet Ö. Alkan, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, s. 193-254.
• Yıldız, Hatip: “Diyarbakır Valisi Mehmed Hâlid Bey’in Beş Yıllık İcraatı ve Hazırladığı Rapor”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, C.1, ed. Bahaeddin Yediyıldız, Kerstin Tomenendal, Ankara, Diyarbakır Valiliği Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2008, s. 387-401
• Yıldız, Hatip: “II. Abdülhamid Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Açılan Yetimhaneler ve Vali Mehmed Hâlid Bey’in Vilayette Misyonerliği Önleme Çabaları”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S.14, 2010, s. 103-118.
• Yıldız, Hatip: “Ziya Gökalp (Mehmed Ziya)’in Talebelik Yılları”, SBArD (Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi), S.11, Mart 2008, s. 201-205.