Millî Mücadele Döneminde Mustafa Kemal Paşa-Enver Paşa Çatışmasının Fransız Kamuoyundaki Algılanış Biçimi

Yıl 2023, Sayı: 44, 153 - 179, 05.01.2024

Mustafa Kırışman

https://doi.org/10.26650/YTA2023-1359149

Öz

Enver Paşa, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nde Erkan-ı Harbiye Reisliği, Harbiye Nazırlığı ve Başkumandan Vekilliği görevlerini aynı anda üstlenerek ülkenin kaderinde söz sahibi olmuş önemli bir şahsiyetti. Osmanlı Devleti’nin savaş bitiminde yenilen tarafta yer alması üzerine Enver Paşa ve beraberindekiler 1 Kasım 1918 tarihinde ülkeyi terk etmişlerdi. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basan Mustafa Kemal Paşa Anadolu’da kongreler dönemini başlatmış; bu sürecin sonunda Millî Mücadele Hareketi vücut bulmuştu. 1920- 1921 yılları hem Millî Mücadele’nin kritik safhalarının yaşandığı, hem Fransa’nın Antep ve çevresinde işgalci konumunda olduğu, hem de Enver Paşa’nın yeni bir mücadele arayışına girdiği döneme denk gelmiştir. Enver Paşa’nın yurtdışındaki faaliyetleri ve Anadolu’ya geçmeye yönelik düşüncesi, Mustafa Kemal Paşa ile arasında gerilime yol açmıştır. Fransızlar ise Mustafa Kemal Paşa ile Enver Paşa arasındaki ilişkinin ne düzeyde olduğunu, ortak hareket edip etmediklerini anlamaya çalışmışlardır. Zira Fransa, Antep ve çevresinde işgalci konumda olan bir ülke olarak Türkiye üzerinde yeni bir siyasa geliştirme ihtiyacına girecektir. Bu çalışma, Fransız kamuoyunun Mustafa Kemal Paşa ile Enver Paşa arasındaki ilişkiyi nasıl kavradığını ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ankara Hükümeti, Mustafa Kemal Paşa, Enver Paşa, Fransa, Basın, Kamuoyu

The Perception of Mustafa Kemal Pasha-Enver Pasha Conflict in the French Public Opinion during the National Struggle Period

Öz

Enver Pasha was a critical figure who had a say in the fate of the country by simultaneously assuming the duties of the Chief of Military Affairs, Minister of War and Deputy Commander-in-Chief in the Ottoman Empire during the First World War. As the Ottoman Empire was on the defeated side at the end of the war, Enver Pasha and his entourage left the country on November 1, 1918. Mustafa Kemal Pasha, who set foot in Samsun on May 19, 1919, initiated the period of congresses in Anatolia and The National Struggle Movement emerged at the end of this process. The years 1920-1921 coincided with the period when the critical phases of the National Struggle occurred, France was the occupier in Antep and its surroundings, and Enver Pasha was in search of a new struggle. Enver Pasha’s activities abroad and his idea of moving to Anatolia caused tension between him and Mustafa Kemal Pasha. The French, on the one hand, tried to understand the level of the relationship between Mustafa Kemal Pasha and Enver Pasha and whether they acted together or not. France, as an occupying country in Antep and its surroundings, needed to develop a new policy on Türkiye. This study tries to reveal how the French public understood the relationship between Mustafa Kemal Pasha and Enver Pasha.

Anahtar Kelimeler

The Ankara Government, Mustafa Kemal Pasha, Enver Pasha, France, Press, Public Opinion

Kaynakça

• Documents Diplomatiques Français. google scholar
• Journal Officiel de la République Française (Débats Parlementaires - Chambre des Députes). google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (30.18.1.1.2.38.18.) google scholar
• Arslan, Emir Şekip, Sürgünde Üç Ölüm: Enver, Talat ve Cemal Paşa, Truva Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Hatıraları, Der: Hulusi Turgut, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
• Aydemir, Şevket Süreyya, Enver Paşa, C. 3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992. google scholar
• Aydoğan, Erdal, Özkan, Asaf, “Erzurum Muhâfaza-i Mukaddesât ve Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, S. 1, 2011, s. 315-338. google scholar
• Babacan, Hasan, Mehmed Talat Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2020. google scholar
• Bardakçı, Murat, Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C. 3, K. 4, TTK Basımevi, Ankara, 1991. google scholar
• Bitmeyen Savaşta Kut’ül Amare: Halil Paşa’nın Hatıratı, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul, 2016. google scholar
• Çolak, Mustafa, Komitenin Kahramanı: Enver Paşa, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Otağ Yayınları, Ankara, 1975. google scholar
• Karaman, Sami Sabit, İstiklâl Mücadelesi ve Enver Paşa, İzmit Selüloz Yayınevi, 1949. google scholar
• Kırışman, Mustafa, “Enver, Talat ve Cemal Paşaların Öldürülmelerinin Fransız Basınına Yansımaları”, Tarih ve Günce, S. 9, Yaz 2021, s. 475-510. google scholar
• Kiazim, Omer, L’Aventure Kémaliste, L’Edition Universelle, Paris, 1921. google scholar
• Selçuk, Fatih, Dengeler Değişirken – Milli Mücadele’de Türk-Fransız İlişkileri (1918- 1922), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2022. google scholar
• Sonyel, Salahi, “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Mustafa Kemal – Enver Çatışması”, Belleten, C. 54, S. 209, 1990, s. 381-402. google scholar
• Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Taş, Fahri, “Mondros Mütarekesi Sonrasında Anadolu’nun Görünümü”, ATAM Dergisi, C. 8, S. 39, 1997, s. 725-757. google scholar
• Toprak, Zafer, “Bolşevik İttihatçılar ve İslam Komiterni – İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı (İttihad-ı Selamet-i İslam)”, Toplumsal Tarih, S.43, Temmuz 1997, s. 6-13. google scholar
• Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999. google scholar
• Yamauchi, Masayuki, Hoşnut Olamamış Adam-Enver Paşa, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995. google scholar
• Ziya Şakir, İttihat ve Terakki Nasıl Öldü?, C. 3, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Journal des Debats google scholar
• L’Action Française google scholar
• Excelsior google scholar
• Le Figaro google scholar
• Le Gaulois google scholar
• Le Journal google scholar
• Le Matin google scholar
• Le Petit Journal google scholar
• Le Petit Parisien google scholar
• Le Populaire google scholar
• Le Radical google scholar
• Le Temps google scholar
• L’Humanite google scholar