Turgut Özal Dönemi Türkiye-İsrail Siyasi İlişkilerinin Türk Basınına Yansımaları (1983-1993)

Yıl 2024, Sayı: 45, 317 - 362, 05.07.2024

Enes Küçük

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1326302

Öz

Türkiye-İsrail siyasi ilişkilerinde İsrail’in 1948’de kuruluşundan itibaren Arap devletleriyle yaşamış olduğu çatışmalardan (1956, 1967 ve 1973 Arap-İsrail savaşları) kaynaklı olarak diplomatik krizler yaşanmıştır. Arap-İsrail çatışmalarının yaşandığı dönem de iki ülke ilişkileri gelişme imkânı bulamamıştır. 1980’li yıllara gelindiğinde Turgut Özal’ın ekonomik temelli politikaları Türkiye’yi İslam ülkelerine yaklaştırırken, İsrail’le diplomatik ilişkilerin geliştirilmesini geciktirmiştir. Turgut Özal’ın Türk dış politikasında etkisinin azaldığı Demirel İnönü koalisyon hükûmeti döneminde (19 Aralık 1991) iki ülke arasındaki diplomatik temsil düzeyi büyükelçilik seviyesine çıkarılmıştır. Bu çalışmada Turgut Özal dönemi (1983-1993) Türkiye-İsrail siyasi ilişkilerinin Türk basınına yansımalarını ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede araştırmanın bulguları döneme ışık tutan arşiv belgeleri, Cumhuriyet, Güneş, Hürriyet ve Milliyet gazetelerine yansıyan haberler, Turgut Özal’ın basına vermiş olduğu beyanatlar, diğer süreli yayınlar ve kitaplardan doküman incelemesi tekniği ile toplanmıştır. Elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda Türkiye’nin 1983-1991 yılları arasında İsrail’le ikili ilişkilerini geliştiremediği, 1991 yılında ise gerekli şartların oluşmasıyla birlikte iki ülke ilişkilerinin gelişmeye başladığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dış politika, Diplomasi, İsrail, Turgut Özal, Türkiye

Teşekkür

Bu çalışma 2021 yılında İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesinde Prof. Dr. Mustafa AYDIN’ın danışmanlığında hazırlanan ‘‘Türkiye-İsrail İlişkileri (1983-1993)’’ başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir. Bu vesileyle ile sayın Prof. Dr. Mustafa AYDIN’a ve Dr. Senem GÖNENÇ’e içtenlikle teşekkür ederim.

The Reflections of Türkiye-Israel Political Relations in the Turkish Press (1983-1993) during the Period of Turgut Özal

Öz

Since the establishment of Israel in 1948, Türkiye-Israel political relations have experienced diplomatic crises due to the conflicts with Arab states (the 1956, 1967 and 1973 Arab-Israeli wars). During these periods of Arab-Israeli conflicts, the relations between the two countries did not have the opportunity to develop. In the 1980s, while Turgut Özal’s economic-based policies brought Türkiye closer to Islamic countries, it delayed the development of diplomatic relations with Israel. The level of diplomatic representation between the two countries was elevated to the status of an embassy during the Demirel-Inönü Coalition Government on December 19, 1991, a period when Turgut Özal's influence on Turkish foreign policy was waning. This study aims to uncover the political relations between Türkiye and Israel during the Turgut Özal period (1983-1993) and their reflections in the Turkish press. The findings of the research were collected from archival documents, news reflected in Cumhuriyet, Güneş, Hürriyet, and Milliyet newspapers, Turgut Özal’s statements to the press, other periodicals, and books through document analysis techniques. The data obtained were analyzed using the Content Analysis Technique. The study concluded that Türkiye could not develop its bilateral relations with Israel between 1983 and 1991, and the relations between the two countries began to develop as the necessary conditions were met starting from 1991.

Anahtar Kelimeler

Foreign policy, Diplomacy, Israel, Turgut Özal, Türkiye

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• Dışişleri Bakanlığı Belleteni google scholar
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi google scholar
• T.C. Resmi Gazete google scholar
• Cumhuriyet google scholar
• Güneş google scholar
• Hürriyet google scholar
• Milliyet google scholar
• Akdevelioğlu, Atay, Ömer Kürkçüoğlu: ‘‘Orta Doğu’yla İlişkiler’’, Türk Dış Politikası Kuruluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919-1980), C. 1, ed.: Baskın Oran, İletişim Yayıncılık, 2009, s. 357-369. google scholar
• Altunışık, Meliha Benli: ‘‘Türkiye’nin İsrail Politikası’’, Türkiye’nin Yeni Dünyası, der. Alan Maykovsky ve Sabri Sayarı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2002, s. 79-99. google scholar
• Arı, Tayyar: Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, 2. Baskı, Alfa Basım Yayıncılık, İstanbul, 2004. google scholar
• Arım, Reşat: ‘‘Türkiye ve Kudüs Sorunu’’, Türkiye ve Orta Doğu Tarih Kimlik Güvenlik, der.: Meliha Benli Altunışık, Boyut Yayınları, İstanbul, 1999, s. 149-178. google scholar
• Aşık, Süleyman: ‘‘Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanı Seçilmesi Sürecinde ve Sonrasında Yaşanan Bazı Gelişmeler’’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 17, S.34, 2017, s. 431-465. google scholar
• Ayhan, Veysel: ‘‘HAMAS: Filistin Direnişinde Politik İslam’’, Orta Doğu Etütleri, C. 1, S. 1, 2009, s. 99-134. google scholar
• Aykan, Mahmut Bali: ‘‘The Palestinian question in Turkish foreing policy from 1950s to the 1990s’’, Middle East Studies, S. 2, 1993, s. 91-110. google scholar
• Balcı, Ali: Türkiye Dış Politikası İlkeler, Aktörler ve Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat Basımevi, Ankara, 29 Kasım 1984. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat Basımevi, Ankara, 7 Ocak 1984. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat Basımevi, Ankara, 18 Şubat 1984. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat Basımevi, Ankara, 2 Şubat 1985. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat Basımevi, Ankara, 22 Ekim 1985. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 22 Haziran 1988. google scholar
• Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 15 Şubat 1989. google scholar
• Baykal, Ömer: ‘‘Türkiye’de Siyasetin Konsolidasyonu: Turgut Özal Dönemi’’, Akademik Hassasiyetler, C. 6, S. 12, 2019, s. 143-179. google scholar
• Besalal, Yusuf: Yahudi Tarihi, Universal Dil Hizmetleri ve Yayıncılık, İstanbul, 2000. google scholar
• Best, Antony, Jussi M. Hanhımakı, Joseph A. Maıolo ve Kirsten E. Kırsten: ‘‘Arap-İsrail Çatışmasının Kökenleri 1900-1949’’, 20. Yüzyılın Uluslararası Tarihi, çev.: Taciser Ulaş Belge, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2015, s. 465-490. google scholar
• Bölükbaşı, Süha: ‘‘Türkiye ve İsrail: Mesafeli Yakınlıktan Stratejik Ortaklığa’’, der.: Şaban Çalış, İhsan Dağı, Ramazan Gözen, Türkiye’nin Dış Politika Gündemi Kimlik, Demokrasi, Güvenlik, Liberte Yayınları, Ankara, 2001, s. 243-270. google scholar
• Demiray, Muhittin: ‘‘Turgut Özal Dönemi Türkiye Cumhutiyeti’nin Dış Politikası’’ (1983-1993), Türk Dış Politikası I, ed.: Mustafa Bıyıklı, Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2008, s. 239-284. google scholar
• Doğan, Volkan: Cumhuriyet Dönemi Türk-İsrail İlişkileri, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla, 2004. google scholar
• Dündar, Lale: ‘‘Özal Dönemi Türk Dış Politikasında Turgut Özal’ın Kişisel Özelliklerinin Rolü’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 58, 2016, s. 1-20. google scholar
• Eminoğlu, Ayça: ‘‘Türkiye-İsrail İlişkileri’’, Türk Dış Politikası Aktörler, Krizler, Tercihler, Çözümler, ed.: Sertif Demir, Poyraz Gürson, Ayça Eminoğlu, Barış Kitapevi, Ankara, 2017, s. 570-589. google scholar
• Erhan, Çağrı: ‘‘Türkiye’nin İsrail İle İlişkileri (1948-2001)’’, Türkler Ansiklopedisi, C. 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 430-445. google scholar
• Ertosun, Erkan: ‘‘Dış Politikada Özallı Yıllar: 1983-1993’’, İç ve Dış Gelişmelerle Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, ed.: Cihat Göktepe ve Tuğba Ünlü Bilgiç, Ufuk Yayınları, İstanbul, 2014, s. 292-315. google scholar
• Ertosun, Erkan: ‘‘Özal’ın Orta Doğu Barışı Perspektifi’’, Turgut Özal: Değişim, Dönüşüm, ed.: Erkan Ertosun ve Erkan Demirbaş, Turgut Özal Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2016, s. 191-217. google scholar
• Gökçe, Onur: ‘‘The Dynamics Of Turkish-Israeli Relations’’, All Azimuth, C. 1, S. 2, 2012, s. 55-68. google scholar
• Gönültaş, Hale: Mehmet Keçeciler: Merkez Siyasetin Perde Arkası, Hayykitap, İstanbul, 2014. google scholar
• Gürbey, Gülistan: ‘‘Özal’ın Dış Politika Anlayışı’’, Kim Bu Özal, Siyaset, İktisat, Zihniyet, ed.: İhsan Sezel, İhsan Dağı, Boyut Yayıncılık, 2001, İstanbul, s. 287-305. google scholar
• Güvendiren, Ekrem: ‘‘Turkish-Israeli Relations’’, Cemoti, S. 28, 1999, s. 173-180. google scholar
• Huntington, Samual P: ‘‘Medeniyetler Çatışması mı?’’, Medeniyetler Çatışması, der.: Murat Yılmaz, Vadi Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
• Inbar, Efraim: Türkiye-İsrail Stratejik Ortaklığı, Avrasya Stratejik Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
• Israeli, Raphael: ‘‘The Land Of Many Crossroads The Turkish-Israeli Odd Couple’’, ORBİS, C. 45, S. 1, 2001, s. 65-79. google scholar
• Karpat, Kemal: Türk Dış Politikası Tarihi, 1. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Keleşoğlu, Erhan: ‘‘Türk Dış Politikasında Filistin Sorunu ve Türkiye-İsrail İlişkileri’’, XXI. Yüzyılda Türk Dış Politikasının Analizi, ed.: Faruk Sönmezoğlu, Nurcan Özgür Baklacıoğlu ve Özlem Terzi, Der Yayınları, İstanbul, 2012, s. 655-675. google scholar
• Kılıç-Walter, Pınar: Tarih Boyunca İsrail-Filistin Sorunu ve Türkiye’nin 1983 Yılından İtibaren İsrail-Filistin İlişkilerine Bakış Açısı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1997. google scholar
• Liel, Alon ve Can Yirik: Türkiye-İsrail ilişkileri 1949-2010, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
• Özcan, Gencer: ‘‘Türkiye-İsrail İlişkileri’’, XX. Yüzyılda Türk Dış Politikasının Analizi, der. Faruk Sönmezoğlu, Der Yayınları, İstanbul, 2016, s. 801-828. google scholar
• Özcan, Gencer: Türkiye-İsrail İlişkilerinde Dönüşüm: Güvenliğin Ötesi, TESEV Yayınları, İstanbul, 2005. google scholar
• Özcan, Şevket: ‘‘Yahudi Dualarında Kudüs’’, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 35, 2019, s. 23-48. google scholar
• Sönmezoğlu, Faruk: II. Dünya Savaşından Günümüze Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, 2006. google scholar
• Tavlaş, Nezih: ‘‘Türkiye-İsrail Güvenlik ve İstihbarat İlişkileri’’, Avrasya Dosyası Dergisi, C. 5, S. 1, 1999, s. 76-101. google scholar
• Tuncer, Hüner: Özal’ın Dış Politikası, 1. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Türkiye-İsrail İlişkilerinin Dünü Bugünü Yarını, Harp Akademileri Basım Evi, İstanbul, 1997. google scholar
• Tüter, Mustafa: ‘‘Türkiye-İsrail İlişkilerinde Süreklilik ve Değişim’’, 21.Yüzyılda Çağdaş Türk Dış Politikası ve Diplomasisi, ed. Hasret Çomak, Umuttepe Yayınları, Kocaeli, 2010. s. 405-426. google scholar
• Uzer, Umut: ‘‘Türkiye-İsrail İlişkilerinde Bunalım’’, Orta Doğu Etütleri Dergisi, C. 2, S. 2, 2011, s. 137-168. google scholar
• Yapıcı, Merve İrem: ‘‘Soğuk Savaş döneminde Türkiye ve Orta Doğu’’, Türkiye’nin Orta Doğu Politikası, ed.: Sedat Aybar, Kadir Has Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008. google scholar
• Yaraç-Laçinok, Nevra: ‘‘Turgut Özal’’, Türk Dış Politikasında Liderler, ed.: Ali Faik Demir, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 537-639. google scholar
• Yavuz, M. Hakan ve Khan Mujeeb R: ‘‘Turkish Foreign Policy Toward The Arab-Israeli Conflict: Duality And The Development (1950-1991)’’, Arab Studies Quarterly, C. 14, S. 4, 1992, s. 69-94. google scholar
• Yavuz, M. Hakan: ‘‘İkicilik (Duality): Türk-Arap İlişkileri ve Filistin Sorunu’’, XX. Türk Dış Politikasının Analizi, der. Faruk Sönmezoğlu, Der Yayınları, İstanbul, 2016, s. 715-746. google scholar
• Yılmaz, Türel: ‘‘Türkiye-İsrail İlişkileri: Tarihten Günümüze’’, Akademik Orta Doğu, C. 5, S. 1, 2010, s. 9-24. google scholar
• Dışişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı Bütçesi İle Ilgili Tenkit ve Telkinlere Dışişleri Bakanının Cevabı, (Çevrimiçi), http://diad.mfa.gov.tr/diad/belleteni/1967-sayi-28-39. pdf, Erişim Tarihi: 31 Ocak 1967. google scholar