Klasik Türk Müziği Kategorisinin Doğuşu ve Rauf Yekta: Öteki Müzikler Karşısında Klasik Türk Müziği

Yıl 2024, Sayı: 45, 363 - 400, 05.07.2024

Onur Güneş Ayas

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1426432

Öz

Bu çalışma, Rauf Yekta’nın klasik Türk müziğini ayrı bir kategori olarak inşa ederken diğer müzikler karşısında nasıl konumlandırdığını incelemektedir. Geleneksel Osmanlı musikisinin elit beğeniye hitap eden unsurları ilk kez on dokuzuncu yüzyılın sonunda klasik müzik kategorisiyle ilişkilendirilmeye başlamıştır. Klasik Türk müziği kategorisi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde beğeni hiyerarşileri içindeki yeri belirsizleşen ve bir meşruiyet krizi yaşayan Osmanlı-Türk yüksek müzik kültürünün statüsünü korumak, sınırlarını çizmek ve onu millî musiki söyleminin bir parçası olarak yeniden tarif etmek amacıyla yaratılmıştır. Bu çalışma, Rauf Yekta’nın bu süreçte klasik Türk musikisi kategorisini inşa eden, sözcülüğünü üstlenen, sınırlarını çizen ve diğer müziklerden üstünlüğü konusunda argümanlar üreten öncü isim olduğunu iddia etmektedir. Buradan hareketle Rauf Yekta’nın ilk yazılarının yayınlandığı 1890’ların sonundan 1935’teki ölümüne kadar kaleme aldığı metinler ve yaptığı röportajlar, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi tartışmalarının bağlamı içine oturtularak müzik sosyolojisi perspektifiyle tahlil edilmiştir. Rauf Yekta’nın çizdiği düşünsel çerçevenin Cumhuriyet dönemi müzik kültürü içinde klasik Türk musikisinin konumunu şekillendirmede çok önemli bir rol oynadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk müziği, Osmanlı müziği, müzik sosyolojisi, beğeni sosyolojisi, Türk müziği tarihi

The Emergence of the Category of Turkish Classical Music and Rauf Yekta:Turkish Classical Music Versus Other Musics

Öz

This study examines how Rauf Yekta positioned Turkish classical music in contrast to other musical genres while formulating it as a distinct category. Elements of traditional Ottoman music that appealed to elite tastes were associated with the category of classical music for the first time at the end of the nineteenth century. The category of Turkish classical music was established to preserve the status and demarcate the boundaries of Ottoman-Turkish high music culture, whose place in hierarchies of taste had become blurred and which experienced a crisis of legitimacy during the transition from the Ottoman Empire to Republican Türkiye. This reformulation was also part of the efforts to incorporate it into the discourses of national music. This study argues that Rauf Yekta played a pivotal role in constructing the category of Turkish classical music, delineating its boundaries, and developing arguments to establish its superiority over other music genres. Accordingly, the primary texts written by Rauf Yekta, spanning from the late 1800s to his death in 1935, as well as the interviews with him, were analyzed from the perspective of music sociology within the framework of the late Ottoman and early Republican discussions. It is concluded that the position of Turkish classical music throughout Republican Türkiye’s history has been significantly shaped by Rauf Yekta’s intellectual framework.

Anahtar Kelimeler

Turkish classical music, Ottoman music, sociology of music, sociology of taste, history of Turkish music

Kaynakça

• A. Cehri: “Musiki Üstadları 3, Ehl-i Hibre”, Tiyatro ve Musiki Mecmuası, S. 11, 5 Nisan 1928. google scholar
• Aksoy, Bülent: Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2003. google scholar
• Alfaro, Olman: “Art music”, The Sage International Encyclopedia of Music and Culture V, Sage Publications, Thousand Oaks, 2019, s. 204-207. google scholar
• Ali Ufki Bey: Saray-ı Enderun: Topkapı Sarayında Yaşam, çev. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2013. google scholar
• Arel, Hüseyin Sadettin: Türk Musikisi Üzerine İki Konferans, İleri Türk Musikisi Konservatuvarı, İstanbul, 1964. google scholar
• Asaf Halet Çelebi: “Todi Musikisi”, Yeni Adam, S. 360, 1941, s. 4-5. google scholar
• Ayas, Güneş: Müziği Boğan Gürültü: İdeolojinin Kıskacında Musiki, İthaki Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Ayas, Güneş: Musiki İnkılabı’nın Sosyolojisi: Klasik Türk Müziği Geleneğinde Süreklilik ve Değişim, İthaki Yayınları, İstanbul, 2020 [2014]. google scholar
• Ayas, Onur Güneş: “Direklerarası Müzik Sahnesi ve İncesaz Takımları: Müzisyenler, Repertuar, Dinleyiciler ve Beğeni Yapısı”, Türkiyat Mecmuası, C. XXXIII, S. 2, 2023, s. 641-679. google scholar
• Bağır, Coşkun: “Türk Ocakları ve Türk Musiki Tarihinde - Unutulmuş- Bir İlk - İstanbul Türk Ocağı Klasik Türk Musikisi Korosu- veya- “İstanbul Türk Ocağı Musiki İhtifal Heyeti” (1927)”, Türk Yurdu, C. XXXIII, S. 306, 2013, s. 55-60. google scholar
• Bardakçı, Murat: “Rauf Yekta Bey’in Hayatı ve Eserleri”, Rauf Yekta, Türk Musikisi, çev. Orhan Nasuhioğlu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1985, s. 8-16. google scholar
• Behar, Cem: Kan Dolaşımı, Ameliyat ve Musiki Makamları: Kantemiroğlu ve Edvarı’nın Sıradışı Müzikal Serüveni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar
• Behar, Cem: Şeyhülislam’ın Müziği, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
• Bourdieu, Pierre: Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, çev. Derya Fırat-Günce Berkkurt, Heretik Yayınları, Ankara, 2015. google scholar
• Church, Michael: The Other Classical Musics: Fifteen Great Traditions. Boydell & Brewer, New York, 2015. google scholar
• Çergel, Muhammet Ali: Rauf Yekta Bey’in İkdam Gazetesi’nde Neşredilen Türk Musikisi Konulu Makaleleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007. google scholar
• Deniz, Ünsal: “Rauf Yekta Bey’in Türk Halk Müziği Hakkındaki Görüşleri”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 71, 2018, s. 249-276. google scholar
• Duran, Fatma Nur: Haşim Bey’in Güfte Mecmuası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2019. google scholar
• Duran, Mehmet Hadi: “Millî Mecmua” ve “Tiyatro ve Musiki” Adlı Dergilerdeki Türk Musikisi ile İlgili Makaleler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001. google scholar
• Ekinci, Mehmet Uğur: “The Kevserî Mecmûası Unveiled: Exploring an EighteenthCentury Collection of Ottoman Music”, Journal of the Royal Asiatic Society, C. XXII, S. 2, 2012, s. 199-225. google scholar
• Erguner, Süleyman: Rauf Yekta Bey Neyzen-Müzikolog-Bestekâr, Kitabevi, İstanbul, 2003. google scholar
• Es, Hikmet Feridun: “Yeni Şarkıların Şark Musikisiyle Alakası Yoktur”, Akşam, 11 Ağustos 1933. google scholar
• Feldman, Walter: “Cultural Authority and Authenticity in the Turkish Repertoire”, Asian Music, C. XX, S. 1, 1990-1991, s. 73-111. google scholar
• Feldman, Walter: Music of the Ottoman Court: Makam, Composition and the Early Ottoman Instrumental Repertoire, Brill, Leiden, 2024 [1996]. google scholar
• Gans, Herbert J.: Popüler Kültür ve Yüksek Kültür, çev. E. O. İncirlioğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
• Hakkı Süha: “Musikimizin Sakaryası Musiki İhtifali Münasebetiyle”, Vakit, 30 Temmuz 1927. google scholar
• Kıyak, Hüseyin: Mesud Cemil Mızrabı, Yayı ve Kalemiyle, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2018. google scholar
• Korkmaz, Harun: The Catalog of Music Manuscripts in Istanbul University Library (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki Musiki Yazmalarının Kataloğu), Harvard University, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2015. google scholar
• Korkmaz, Harun: Türk Musiki Tarihinin Kaynağı Olarak Güfte Mecmuaları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2021. google scholar
• Köprülü, Fuad M.: “Türk Musikisi Tarihi”, Tevhid-i Efkâr, 28 Kânunusani 1924. google scholar
• Michelsen, Morten: “Music Criticism and Taste Cultures”, The Routledge Reader on the Sociology of Music, der. J. Shephard-K. Devin, Routledge, New York&London, 2015, s. 211-219. google scholar
• Olley, Jacob: “Evliya’s Song: Listening to the Early Modern Ottoman Court”, Journal of the American Musicological Society, C. LXXVI, S. 3, 2024, s. 645-703. google scholar
• Öncel, Mehmet: Rauf Yekta Bey’in Ati, Yeni Mecmua, Resimli Kitap ve Şehbal adlı Mecmualarda Musiki ile İlgili Makalelerinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010. google scholar
• Özdemir, Hüseyin: Rauf Yekta Bey’in Resimli Gazete, Yeni Ses ve Vakit Gazetelerinde Musiki ile İlgili Makalelerinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010. google scholar
• Öztürk, Okan Murat: “Osmanlı Mûsikîsinde ‘Havas Beğenisine Mahsusiyet’in Tezâhürü Olarak Klasik Üslûp”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, C. XXXVII, S. 2, 2017, s. 343-378. google scholar
• Pawlina, Agata: Bobovius-Ali Ufkî: zycie Wojciecha Bobowskiego miçdzy faktami a legendq: w swietle wspomnien zawartych miçdzy wierszami Serai Enderum (1665) oraz polskich zrödel archiwalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, Krakow, 2023. google scholar
• Powers, Harold S.: “Classical Music, Cultural Roots, and Colonial Rule: An Indic Musicologist Looks at the Muslim World”, Asian Music, C. XII, S. 1, 1980, s. 5-39. google scholar
• Rauf Yekta: “Tenkîdât-ı Mûsikiyye”, İkdam, 19 Eylül 1314 (1898). google scholar
• Rauf Yekta: “Osmanlı Mûsikîsi Hakkında Birkaç Söz”, İkdam, 25 Mart 1314 (1898). google scholar
• Rauf Yekta: “Edhem Bey Efendi’ye Cevab”, İkdam, 15 Kanunuevvel 1314 (1898). google scholar
• Rauf Yekta: “Suriye ve Beyrut Vilayetlerinde Bir Seyahat-ı Musikiyye”, İkdam, 19 Teşrinisani 1315 (1899). google scholar
• Rauf Yekta: “İncesaz Takımlarımız”, İkdam, 12 Teşrinisani 1315 (1899), s. 2-3. google scholar
• Rauf Yekta: “Gramofon ve Musiki-i Osmani”, İkdam, 24 Şubat 1321 (1906). google scholar
• Rauf Yekta: “Şark Sanâyi-i Nefîsesinden: Osmanlı Mûsikîsi”, İkdam, 8 Kanunuevvel 1322 (1906). google scholar
• Rauf Yekta: “Şark ve Garb Mûsikîleri Arasında Bir Mukayese”, İkdam, 15 Kanunuevvel 1322 (1906). google scholar
• Rauf Yekta: “İlm-i Îkâ”, İkdam, 19 Kanunusani 1322 (1907). google scholar
• Rauf Yekta: “Âlât-ı Mûsikiyyemiz -2- Tanbur”, İkdam, 4 Mayıs 1323 (1907). google scholar
• Rauf Yekta: “İlm-i Âhenk ve Şark Mûsikîsine Tatbîki”, İkdam, 22 Kanunuevvel 1322 (1907). google scholar
• Rauf Yekta: “Âhiretlik Unvanlı Neşîde-i Mûsıkiyye Münâsebetiyle”, Resimli Kitap, S. 3, 1324 (1910), s. 286-291. google scholar
• Rauf Yekta: “Şark Mûsikisi- Hacı Ârif Bey”, Şehbâl, S. 53, 28 Mayıs 1912, s. 92. google scholar
• Rauf Yekta: “Şark Mûsikîsine Ait Bir Mühim Teşebbüs”, Şehbâl, S. 48, 1912, s. 472. google scholar
• Rauf Yekta: “La Musique Turque”, Encyclopedia de La Musique et Dictionnarie du Conservatoire V, Paris, 1922, s. 2945-3064. google scholar
• Rauf Yekta: “Bir Münekkid-i Nev-peydâ-yı Mûsikî”, Vakit, 23 Ağustos 1923, s. 3-4. google scholar
• Rauf Yekta: “Ziya Gökalp ve Millî Musikimiz Hakkındaki Fikirler I”, Servet-i Fünun, 1925, s. 89-91. google scholar
• Rauf Yekta: Dârü’l-Elhân Külliyatı Anadolu Halk Şarkıları 1. Defter, Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul, 1926. google scholar
• Rauf Yekta: Dârü’l-Elhân Külliyatı Anadolu Halk Şarkıları 2. Defter, Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul, 1926. google scholar
• Rauf Yekta: “Türk Mûsikîsi Müzeye Kaldırılamaz”, Vakit, 24 Mart 1926, s. 3. google scholar
• Rauf Yekta: “Millî Musikimize Karşı Yanlış Telakkiler”, Yeni Ses, 19 Ekim 1926, s. 2. google scholar
• Rauf Yekta, “Bedii Bey’in Mugalataları”, Yeni Ses, 25 Kasım 1926, s. 2 google scholar
• Rauf Yekta: “Nâmık İsmail Bey’e Cevap”, Vakit, 9 Ekim 1926, s. 2. google scholar
• Rauf Yekta: “Türk Musikisinde Teceddüt Hareketleri”, Tiyatro ve Musiki Mecmuası, S. 7, 5 Mart 1928, s.2-3. google scholar
• Rauf Yekta: “Musiki Tarihinde Türkler’in Mevkisi”, Tiyatro ve Musiki Mecmuası, S. 8, 12 Mart 1928, s.2. google scholar
• Rauf Yekta: “Türk Musikisi Nasıl Terakki Eder?”, Tiyatro ve Musiki Mecmuası, S. 9, 19 Mart 1928, s. 3. google scholar
• Rauf Yekta: “Yeni Türk Beste Mektebi”, Tiyatro ve Musiki Mecmuası, S. 5, 16 Şubat 1928, s.1-2. google scholar
• Rauf Yekta: Türk Musikisi, çev. Orhan Nasuhioğlu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1985. google scholar
• Sekmen, Anıl Nejat: Yeni Ses Gazetesinin ‘Alaturka-Alafranga Meselesi’ Başlıklı Anketinde Yayımlanan Yazıların Çevriyazım ve İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2021. google scholar
• Signell, Karl: “Turkey’s Classical Music, a Class Symbol”, Asian Music, C. XII, S. 1, 1980, s. 164-169. google scholar
• Süleyman Cevad: “Rauf Yekta Bey ile Mülakat”, Dergah Mecmuası, S. 38, 5 Teşrinisani 1338 (1922), s. 19-22. google scholar
• Sürelsan, İsmail Hakkı: “Rauf Yektâ Bey’in Kahire Şark Musıkisi Kongresine Dâir Notları III”, Musıkî ve Nota, C. III, S. 30, Nisan 1972, s. 4-6. google scholar
• Sürelsan, İsmail Hakkı: “Rauf Yektâ Bey’in Kahire Şark Musıkisi Kongresine Dâir Notları IV”, Musıkî ve Nota, C. III, S. 31, Mayıs 1972, s. 4-6. google scholar
• Şenel, Süleyman: Sadi Yaver Ataman, Safranbolu Belediye Başkanlığı Yayınları, Safranbolu,1995. google scholar
• Taşdelen, Duygu; Doğrusöz Dişiaçık, Nilgün: “Yeni Kaynaklar Işığında Yeni Bir Rauf Yekta Bey Biyografisi”, Rast Müzikoloji Dergisi, C. 9, S. 2, 2021, s. 2805-2822. google scholar
• Tokel, Bayram Bilge: Sarayın Sesi Halkın Nefesi, Kapı Yayınları, İstanbul. google scholar
• Wright, Owen: Demetrius Cantemir: The Collection of Notations. Volume 2: Commentary, Ashgate, Aldershot, 2001. google scholar
• Yönetken, Halil Bedii: “Rauf Yekta Bey’e Verilen Bir Cevap”, Yeni Ses, 27 Ekim 1926, s. 2. google scholar