Ulusal Kimlik Bağlamında Tasarımlanan Cumhuriyet Vatandaşı İmajları

Yıl 2024, Sayı: 45, 251 - 278, 05.07.2024

Hadiye Yılmaz Odabaşı Deniz Ülke Arıboğan

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1435308

Öz

Yaşanan ekonomik, siyasi ve sosyal değişimlerin neticesi olarak, 19. yüzyılda ulus devlet modeli çok uluslu imparatorlukların yerini almaya başlamıştır. Bu süreçte yüz milyonlarca insanı geleneksel kimliklerinden uzaklaştırarak yeni ve modern büyük grup çadırlarının altında toplayan ve kimlere benzeyip, kimlerden farklılaştığını tespit eden belirleyici yeni parametre “ulusallık” olmuştur. Ulusal kimliklerin inşa süreci sadece ekonomik, siyasi ve sosyolojik değil, aynı zamanda psikolojik ve hissi bağlar içeren bir süreçtir. 20. yüzyılın başından itibaren tasarımlanan modern Türk kimliği de tüm bu süreçlerin bir bileşkesi olarak şekillenmiştir. Buna göre “Türkiye Cumhuriyeti” ulusal kimliğinin erken inşa aşamasında (1923-1938), politik omurgayı belirginleştiren bazı temel unsurlar “muasır medeniyet ülküsü, geri kalmış Osmanlı geçmişi merkezli öteki kurgusu, kurucu-kutlu lider anlayışı, muzaffer ordu ve tarih anlatısı, büyük ulusun yeni sembolleri ve cumhuriyetin makbul vatandaşı” gibi söylem ve imajlar etrafında şekillenmiştir. Bu süreçte cumhuriyetin vatandaşı, içinde bulunduğu büyük grubun kendini nasıl tanımladığı ve başkalarınca nasıl tanımlanmak istediğine uygun olarak, devletin ideolojik aygıtlarınca tasarımlanarak yeni değerlerle donatılmıştır. Makalede bu yeni değerlere dair söylemler doğrultusunda, cumhuriyetin makbul vatandaşının imajları ve bu imajların aktarımında dinamo işlevi gören cumhuriyetin kadını, gençliği ve öğretmenlerine dair sosyal temsillere odaklanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vatandaşlık, Ulusal Kimlik, Büyük Grup Kimliği, Türk Ulusal Kimliği, Makbul Vatandaş

Images of “the Republican Citizen” Designed in the Context of National Identity Construction in Türkiye during the Early Republican Period

Öz

In the 19th century, as a result of certain economic, political, and social changes, the model of the nation-state came to replace that of the multinational empire. Through this process, “nationality” became the new framework that moved hundreds of millions of people away from their traditional identities, gathered them into new and modern large collectivities and determined whom they resembled and from whom they differed. The process of constructing national identities is psychological, economic, political, and sociological, but it also involves emotional ties. From the early 20th century onwards, modern Turkish identity emerged as a composite of these processes. In the early phases of national identity construction in the Republic of Türkiye (1923-1938), certain foundational elements were shaped that would serve as the backbone of the polity. These elements revolved around particular discourses and images, such as the ideal of “contemporary civilization” [muasır medeniyet], the representation of the “backward” Ottoman past as “the other”, the conception of the exalted founder-leader, narratives of “a triumphant army” and “a triumphant history”, new symbols of “the great nation”, and the image of “the desirable Republican citizen.” “The Republican citizen” was designed by the ideological apparatuses of the state, who also equipped “the citizen” with new values. These values were determined according to how the large group that the citizen belonged to defined itself and how it wished to be defined by others. This article investigates the images of “the desirable Republican citizen” that were tied up with discourses around these new values. It pays particular attention to the social representations of the women, youth and teachers of the Republic, groups who were supposed to play a key role in transmitting these images.

Anahtar Kelimeler

Citizenship, National Identity, Large Group Identity, Turkish National Identity, Desirable Citizen(s)

Kaynakça

• C.H.F. Nizamnamesi ve Programı, TBMM Matbaası, Ankara, 1931 google scholar
• T.C. Resmî Gazete google scholar
• Tarih IV Türkiye Cumhuriyeti, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931. google scholar
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, V. 10, TBMM Matbaası, Ankara, 1975. google scholar
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, V. 18, TBMM Matbaası, Ankara, 1959. google scholar
• Cumhuriyet google scholar
• Gürbüz Türk Çocuğu google scholar
• Kurun google scholar
• Milliyet google scholar
• “Atatürk’ün Onuncu Yıl Nutku’nun Son Şekli”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, V. 2, 1985, pp. 505-510. google scholar
• Ağaoğlu, Ahmet: “Çocuk Günü”, Gürbüz Türk Çocuğu, Special Issue, April 1927, p. 11. google scholar
• Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2001. google scholar
• Anderson, Benedict: Hayali Cemaatler, Metis Yayınları, İstanbul, 1993. google scholar
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, V. 15, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005. google scholar
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, V. 16, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005. google scholar
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, V. 27, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1959. google scholar
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1997. google scholar
• Berghe, Van der: “Ethnicity and the Sociobiology Debate”, Theories of Ethnic and Race Relations, ed. J. Rex & D. Mason, Cambridge University Press, Cambridge, 1988. google scholar
• Bilgin, Nuri: İnsan İlişkileri ve Kimlik, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1996. google scholar
• Duroğlu, Sibel: Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, MA Thesis, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2007. google scholar
• Fortna, Benjamin: Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, trans. Mehmet Beşikçi, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
• Foucault, Michel: Biyopolitikanın Doğuşu, trans. Alican Tayla, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Foucault, Michel: Cinselliğin Tarihi, trans. Hülya Uğur Tanrıöver, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
• Geertz, Clifford: The Interpretation of Cultures, Basic Books, New York, 1973. google scholar
• Gellner, Ernest: Uluslar ve Ulusçuluk, trans. Büşra Ersanlı Behar and Günay Göksu Özdoğan, İnsan Yayınları, İstanbul, 1992. google scholar
• Glazer, Nathan, Moynihan, Daniel Patrick, Schelling, Corinne Saposs: Ethnicity: Theory and Experience, Harvard University Press, Boston, 1975. google scholar
• Gökalp, Ziya: Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1973. google scholar
• Hall, Stuart: “The Question of Cultural Identity”, Modernity and Its Futures, ed. Stuart Hall, David Held and Anthony McGrew, Cambridge, Blackwell, 2003. google scholar
• Hobsbawm, Eric J.: Milletler ve Milliyetçilik, trans. Osman Akınhay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1995. google scholar
• Hroch, Miroslaw: Avrupa’da Milli Uyanış, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
• İnan, Afet: M. Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım, Altınok Matbaası, Ankara, 1969. google scholar
• İnan, Ayşe Afet: Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983. google scholar
• Karpat, Kemal: Kimlik Sorununun Türkiye’de Tarihi, Sosyal ve İdeolojik Gelişmesi, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995. google scholar
• Le Bon, Gustave: Kitleler Psikolojisi, trans. Filiz Karaküçük, Karbon Kitaplar, İstanbul, 2020. google scholar
• Miller, David: “In Defence of Nationality”, Contemporary Political Philosophy, An Anthology, ed. Derek Matravers and Jon Pike, Routledge in Association with the Open University, London and New York, 2003. google scholar
• Miller, David: Citizenship and National Identity, Polity Press, USA, 2000. google scholar
• Yolcu Yavuz, Serap: Cumhuriyet Misyonerleri 1930-1946 Arası Türkiye’de Bir Politik Özne Olarak Gençlik İnşası, Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Smith, Anthony D.: Millî Kimlik, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004. google scholar
• Şevket Süreyya: “Çok Nüfuslu Anadolu,” Kadro, V. 5, 1932, pp. 34-35. google scholar
• Tajfel, Henri; Billig, Michael; Bundy, R.P.; Flament, Claude: “Social Categorization and Intergroup Discrimination”, European Journal of Social Psychology, V. 1, 1971, pp. 149-178. google scholar
• Tarrow, Sidney: Power in Movement: Social Movements, Collective Action and Politics, Cambridge University Press, Cambridge, 1996. google scholar
• Toprak, Zafer: Türkiye’de Yeni Hayat İnkılap ve Travma, Doğan Kitap, İstanbul, 2019. google scholar
• Turan, Murat: “Tek Parti Yöneticilerinin Söyleminde Yeni Toplumsal Kimlik ve Onun Sembolleri,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V. 34, 2014, pp. 265-298. google scholar
• Üstel, Füsun: Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016. google scholar
• Volkan, Vamık: “Large-Group Identity, İnternational Relations And Psychoanalysis”, International Forum of Psychoanalysis, V. 18, 2000. google scholar
• Volkan, Vamık: Körü Körüne İnanç: Kriz ve Terör Dönemlerinde Geniş Gruplar ve Liderleri, Asi Kitap, İstanbul, 2017. google scholar
• Younge, Garry: Who are We? How Identity Politics Took Over the World, Penguin Books, London, 2020. google scholar
• Adams, Rachel: “Michel Foucault: Biopolitics and Biopower,” accessed 14 September 2020, http:// criticallegalthinking.com/2017/05/10/michel-foucault-biopolitics-biopower/#fn-22546-9. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı: “Kentsel-Kırsal Nüfus Oranları”, accessed 5 January 2024, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr. google scholar