Mustafa Kemal Paşa’nın Batı Anadolu’da Eskişehir, İzmit, Bilecik ve Bursa Seyahatlerine (Ocak 1923) Dair İzlenimler ve Bazı Tespitler

Yıl 2024, Sayı: 46, 197 - 238, 30.12.2024

Ali Okumuş

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1461512

Öz

Mustafa Kemal Paşa’nın Eskişehir, Bilecik, İzmit ve Bursa’yı kapsayan ve İzmir’de noktalanan, Batı Anadolu seyahati, halk ile doğrudan temas kurduğu, böylece kamuoyu yoklaması yapabildiği ilk geniş çaplı yurt gezisiydi. Bu seyahatinde Mustafa Kemal Paşa, Millî Mücadele’den sonra ordunun durumunu teftiş etmeyi ve halkın sorunlarını bizzat kendilerinden dinleyip, sorularına doğrudan cevap vermeyi amaçlıyordu. Bu araştırma, 14 Ocak-17 Şubat 1923 tarihleri arasında gerçekleşen ve bir aydan biraz daha uzun süren seyahatin Paşa’nın İzmir’e vardığı 25 Ocak 1923 tarihine kadarki kısmını kapsamaktadır. Bu süre zarfında Mustafa Kemal Paşa, gittiği her yerde resmî erkânın yanı sıra kalabalık halk kitleleri tarafından törenlerle karşılandı. İstasyonlarda, sinema salonlarında halk ile görüştü, onları dinledi ve kendisine ülke gündemiyle ilgili sorulan sorulara uzun uzun açıklamalar yaparak cevaplar verdi. Bu seyahat esnasında Mustafa Kemal Paşa’nın gündeminde Lozan Konferansı’ndaki tartışmalar, Hilafet meselesi, Halk Fırkası gibi konular bulunmaktaydı. Bu çalışmada, Mustafa Kemal Paşa’nın Batı Anadolu seyahati adım adım takip edilecek ve seyahat süresince konuşma ve nutukları incelenerek Cumhuriyet’e giden süreç değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Batı Anadolu Seyahati, Eskişehir, Bilecik, İzmit

Observations and Insights on Mustafa Kemal Pasha’s Western Anatolian Travels to Eskişehir, İzmit, Bilecik, and Bursa (January 1923)

Öz

Mustafa Kemal Pasha's journey through Western Anatolia, encompassing Eskişehir, Bilecik, İzmit, and Bursa, and concluding in İzmir, marked his first extensive domestic tour and served as an opportunity for direct engagement with the public, effectively functioning as a public opinion survey. During this journey, Mustafa Kemal Pasha sought to assess the state of the military following the National Struggle and to address the concerns of the people directly, providing immediate and detailed responses to their inquiries. This research covers the part of the trip that took place between January 14 and February 17, 1923, and lasted a little more than a month, until the Pasha's arrival in Izmir on January 25, 1923. During this time Mustafa Kemal Pasha featured official ceremonies and large crowds welcoming him at each stop. He met with the public at train stations and cinema halls, listened to their grievances, and delivered explanations regarding the nation’s critical issues. Key topics on his agenda included the Lausanne Conference, the Caliphate, and the establishment of the People’s Party. This study traces Mustafa Kemal Pasha’s journey through Western Anatolia step by step, analysing his speeches and addresses to evaluate the process that ultimately led to the proclamation of the Republic.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Western Anatolian Tour, Eskişehir, Bilecik, İzmit

Kaynakça

• 1. Süreli Yayınlar: google scholar
• Akşam google scholar
• Hakimiyet-i Milliye google scholar
• İkdam google scholar
• Milliyet google scholar
• Time google scholar
• Tanin google scholar
• Tevhd-i Efkar google scholar
• Vakit google scholar
• Yeni Yol google scholar
• 2. Araştırma Eserler: google scholar
• Arar, İsmail: Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı, 16/17 Ocak 1923, Burcak, 1969. google scholar
• Atatürk, Mustafa Kemal: Eskişehir- İzmit Konuşmaları 1923, yay. haz. Sinan Onuş, Kopernik Kitap, İstanbul, 2009. google scholar
• Atatürk’ün Hayatı, Doğumundan Ölümüne Kadar, Doğan Kardeş Matbaası, İstanbul, 1971. google scholar
• Bardakçı, Murat: “Sizi Serbest Bırakmayı Muvafık Bularak Tatlîk Ettim”, Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın Boşanmalarının Belgeli Öyküsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Başmuallim Talat Bey: Osmaneli Tarihi, İstanbul, 1926. google scholar
• Beyoğlu, Süleyman: İmparatorluktan Cumhuriyet’e Türk Sineması [1895-1939], Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Can, Bilmez Bülent: Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000. google scholar
• Coşkun, Alev-Kansu, Işık: Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı 100. Yıl, Cumhuriyet Kitapları, 2022. google scholar
• Dinç, Enis: Atatürk on Screen, Documentary Film and Making of a Leader, I.B. Tauris, London, 2020. google scholar
• Doğramacıoğlu, Hüseyin: Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi Üzerine bir İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007. google scholar
• Eskişehir Basınında Atatürk, 1919-1989, Eskişehir, 1968. google scholar
• Freeman, Charles: Mısır, Yunan ve Roma, Antik Akdeniz Uygarlıkları, çev. Suat Kemal Angı, Dost Kitapevi, Ankara, 2003. google scholar
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir İzmit Konuşmaları, yay. haz. Arı İnan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1982. google scholar
• Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri İzmir Yollarında, İstihbarat Matbaası, Ankara, 1339. google scholar
• Gazi Mustafa Kemal: Nutuk, Ankara, 1927. google scholar
• Kara, Nilgün Nurhan: “Atatürk’ün Annesi Zübeyde Hanım’ın Hastalığı ve Ölümü”, Atatürk Dönemi Sağlık Kongresi 6-9 Kasım 2007-Bildiriler, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 2009, s. 903-928. google scholar
• Karabekir, Kâzım: Günlükler, C. 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Kılıç, Selami: “Batı Anadolu Gezisi Esnasında Mustafa Kemal Paşa’yı Karşılama Törenleri”, Atatürk Dergisi, C. 1, S. 3, 1989, s. 146-174. google scholar
• Kocagöz, Samim: Kalpaklılar, Ataç Kitabevi, İstanbul, 1962. google scholar
• Kocatürk, Utkan: Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, t.y. google scholar
• Koçu, Reşad Ekrem: Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Doğan Kitap, İstanbul, 2015. google scholar
• Kurnaz Şahin, Feyza: “Lozan Antlaşması Sonrasında Türk-İngiliz İlişkilerinde Çatışmanın Devamına Bir Örnek: Haydarpaşa İngiliz Mezarlığının Tahribi Meselesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 57, 2023, s. 133-160. google scholar
• Mango Andrew: Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, çev., Füsun Doruker, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2004. google scholar
• Mustafa Kemal: Eskişehir-İzmit Konuşmaları (1923), Kaynak Yayınları, İstanbul, 1993. google scholar
• Osmaneli, Osmaneli Belediyesi, Bilecik, 2018. google scholar
• Ökçün, A. Gündüz: Türkiye İktisat Kongresi 1923 İzmir Haberler Belgeler Yorumlar, A.Ü.S.B.F. Yayını, Ankara, 1968. google scholar
• Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1946. google scholar
• Recep Zühtü: “Büyük Gazi Bursa Halkı İçinde”, Hakimiyet-i Milliye, nr. 719, 22 Kânunusani 1923, s. 1. google scholar
• Recep Zühtü: “Eskişehir’den İzmit’e Doğru”, Hakimiyet-i Milliye, nr. 721, 24 Kânunusani 1923, s. 1-2. google scholar
• Shaw, Stanford J.-Shaw, Ezel Kural: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Reform, Revolution, and Republic, The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, C. II, Cambridge University Press, 1994. google scholar Siirt Mebusu Mahmut: “Gazi ve İnkılap, Başlangıç”, Milliyet, nr. 1361, 26 Teşrinisani 1929. google scholar
• Soydan, Mahmud: Gazi ve İnkılap, yay.haz. Nejdet Bilgi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2023. google scholar
• Süzgün, Gökçe: Atatürk’ün Bursa Gezileri ve Türk Devriminin Bursa’ya Yansımaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2015. google scholar
• Toprak, Zafer: Atatürk, Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Türk, Emine Bilgehan: “Milli Bir İmge Olarak Türk Romanında Kalpak”, Gazi Türkiyat, C. 22, Bahar 2018, s. 159-178. google scholar
• Yakup Kadri: “İzmit’te Üç Gün”, İkdam, nr. 9284, 20 Kânunusani 1923, s. 3. google scholar