Bolshevik Tendencies and Sources in the Turkish Press during the National Struggle Period

Yıl 2024, Sayı: 46, 239 - 278, 30.12.2024

Mustafa Arıkan

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1466049

Öz

The post-World War I conjuncture provided a conducive environment for an alliance between Bolshevik Russia and Türkiye, as both faced common adversaries. The nationalist cadres spearheading the National Struggle in Türkiye sought to establish contact with the Bolsheviks to counter the pressure imposed by the Entente Powers and explored grounds for collaboration. However, the emergence of various political actors amid the vacuum of authority in Türkiye significantly delayed the establishment of Ankara-Moscow relations. The primary actors engaging with the Bolsheviks immediately after the signing of the Armistice of Mudros included the Unionists, Mustafa Suphi’s team, and the Green Army. This study examines these distinct actors who played pivotal roles in relations with the Bolsheviks during the National Struggle period, operating independently of the official initiatives of the Ankara government. Additionally, it seeks to uncover the impact of these actors on the Turkish press of the era, particularly their influence on how Bolshevism and relations with the Bolsheviks were portrayed. To this end, the study comprehensively analyzes the publications of various newspapers and magazines from different regions of Anatolia during the National Struggle, including Hâkimiyet-i Milliye, İrâde-i Milliye, İzmir’e Doğru, Açıksöz, Anadolu’da Yenigün, İstikbâl, Albayrak, and Öğüt, as well as Sebilürreşad. I. In addition to these pro-National Struggle publications, the study examines the approaches of Alemdar and Peyâm-ı Sabah newspapers, known for their opposition to the National Struggle, toward the Bolsheviks.

Anahtar Kelimeler

National Struggle, Bolshevism, Bolsheviks, Turkish Press, Foreign Policy

Proje Numarası

-

Millî Mücadele Dönemi Türk Basınında Görülen Bolşevik Eğilimleri ve Kaynakları

Öz

Birinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan konjonktür, Bolşevik Rusya ile Türkiye arasında ortak düşmanlara karşı doğal bir ittifak zemini doğurmuştur. Türkiye’de Millî Mücadele’yi yürüten kadrolar, İtilâf Devletlerinin baskılarına karşı Bolşeviklerle temas kurmaya ve bir ittifak oluşturmaya çalışmıştır. Ancak Türkiye’deki otorite boşluğunun etkisiyle ortaya çıkan farklı siyasal aktörlerin varlığı, Ankara-Moskova ilişkilerinin gelişimini geciktirmiştir. Bolşeviklerle ilişkiler konusunda Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından hemen sonra sahneye çıkan ana aktörler İttihatçılar, Mustafa Suphi ekibi ve Yeşil Orducular’dır. Bu çalışma, Millî Mücadele yıllarında Bolşeviklerle ilişkiler noktasında Ankara Hükümetinin resmî girişimleri dışında öne çıkan farklı aktörler hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın diğer bir hedefi ise Ankara Hükümeti dışında Bolşeviklerle temas eden bu aktörlerin, dönemin Türk basını üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. Bu çerçevede Millî Mücadele döneminde Anadolu’nun farklı bölgelerinde yayınlanan Hâkimiyet-i Milliye, İrâde-i Milliye, İzmir’e Doğru, Açıksöz, Anadolu’da Yenigün, İstikbâl, Albayrak ve Öğüt gazeteleri ile Sebilürreşad dergisinin Bolşevizm ve Bolşeviklerle ilişkiler konusundaki yayınları kapsamlı bir biçimde incelenmiştir. Anadolu’da yayınlanan bu gazeteler dışında Millî Mücadele’ye muhalefetleriyle bilinen Alemdar ve Peyâm-Sabah gazetelerinin Bolşeviklere ilişkin yaklaşımlarına da kısaca temas edilmiştir. Gazetelerin haber ve yorumları üzerinde yapılan analizlerle, bu yayın organlarının Bolşeviklerle ilişkiler konusunda hangi aktörün etkisi altında ne gibi yayınlar yaptıkları, çalışma boyunca ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Millî Mücadele, Bolşevizm, Bolşevikler, Millî Mücadele Basını, Dış Politika

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları ve Resmî Yayınlar google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• 2. Resmî Yayınlar google scholar
• TBMM Zabıt Ceridesi google scholar
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi google scholar
• 3. Süreli Yayınlar google scholar
• Açıksöz google scholar
• Akşam google scholar
• Albayrak google scholar
• Alemdar google scholar
• Anadolu’da Yenigün/Yenigün google scholar
• Hâkimiyet-i Milliye google scholar
• İrâde-i Milliye google scholar
• İstikbâl google scholar
• İzmir’e Doğru google scholar
• Öğüt google scholar
• Peyâm-Sabah google scholar
• Sebilürreşad google scholar
• Vakit google scholar
• 4. Araştırma Eserler google scholar
• Ada, Turhan: “Rus-Batı Rekabetinin Odak Noktasındaki Anadolu ve Ankara Hükümeti’nin Sovyet Politikası (1920-1922)”, Belleten, C. 82, S. 295, 2018, s. 10771152. google scholar
• Ahmet İzzet Paşa: İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri Feryadım II, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar
• Akal, Emel: Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, TÜSTAV Yayınları, İstanbul, 2006. google scholar
• Akal, Emel: Moskova-Ankara-Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa Hazretleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
• Akbulut, Dursun Ali: Albayrak Olayı, Yayınevi Yok, Erzurum, 1991. google scholar
• Akşin, Abdülahat: Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019. google scholar
• Akşin, Sina: İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (Mutlakıyete Dönüş 1918-1919), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004. google scholar
• Akyıldız, Ali: 1920-1921 Yıllarında Trabzon’da Bolşevik Propaganda Girişimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2013. google scholar
• Arıkan, Mustafa: Millî Mücadele Dönemi Türk Basınında Dış Politika Yönelimleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2021. google scholar
• Armaoğlu, Fahir: “Bolşevik İhtilâli ve Self-Determination Prensibi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 17, S. 2, 1962, s. 211-250. google scholar
• Aslan, Betül: “Yeni Belgeler Işığında Karakol Cemiyeti, Uşak Kongresi ve Karakol Cemiyeti’nin Bolşeviklerle Yaptığı Anlaşma”, Atatürk Dergisi, C. 4, S. 1, s. 29-63. google scholar
• Aslan, Yavuz: Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997. google scholar
• Atatürk, Mustafa Kemal: Nutuk/Söylev, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019. google scholar
• Atatürk, Mustafa Kemal: Nutuk/Söylev, C. III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019. google scholar
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) 1919-1923, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992. google scholar
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1991. google scholar
• Avcıoğlu, Doğan: Milli Kurtuluş Tarihi, C. II, İstanbul, 1978. google scholar
• Aydemir, Şevket Süreyya: Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, C. 3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1972. google scholar
• Babacan, Hasan: Mehmed Talât Paşa (1874-1921), Altınpost Yayınları, Ankara, 2012. google scholar
• Bardakçı, Murat: Şahbaba, İnkılâp Kitabevi, Ankara, 2006. google scholar
• Başak, Tolga: Milli Mücadele Günlerinde Cevat Dursunoğlu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010. google scholar
• Baykal, Hülya: “Millî Mücadele Yıllarında Mustafa Kemal Paşa ile Cemal Paşa Arasında Yazışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. V, S. 14, Mart 1989, s. 379-439. google scholar
• Bayur, Hikmet: “Mustafa Suphi ve Millî Mücadeleye El Koymaya Çalışan Başı Dışarda Akımlar”, Belleten, C. 35, S. 140, Ankara 1971, s. 587-654. google scholar
• Carr, E. H., Radek, Karl: “Radek’s Political Salon in Berlin 1919”, Soviet Studies, Volume 3, 1952, s. 411-430. google scholar
• Cebesoy, Ali Fuat: Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
• Cebesoy, Ali Fuat: Moskova Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Coşar, Ömer Sami: Millî Mücadele Basını, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Yayın Yeri ve Yılı Yok. google scholar
• Çakıcı, Derya- Çakıcı, Nurettin: “Kafkas Seddi Projesi ve Bolşevik Rusya’nın Bu Sedde Karşı Tutumu Üzerine Bir Değerlendirme”, Prof. Dr. Hikmet Öksüz’e Armağan Kitabı, Ed: Ahmet Köksal, Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon, 2022, s. 143159. google scholar
• Çakıcı, Nurettin: “Sovyet Rusya’nın Milli Mücadele Hareketine Mali ve Askeri Yardımları (1919-1922), Atatürk Yolu Dergisi, S. 73, 2023, s. 85-109. google scholar
• Çakıcı, Nurettin, Öksüz, Hikmet: “Bolşevik Ruslar’ın Millî Mücadele Hareketiyle Temas Kurma Girişimleri”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 32, 2020, s. 717-746. google scholar
• Çapa, Mesut: Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon, 1998. google scholar
• Çıkın, Ceren: Yeni Gün Gazetesi (1918-1923), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007. google scholar
• Demirel, Kenan: “Hatıratlar Bağlamında Millî Mücadele Lider Kadrosunun Bolşevikliğe Karşı Yaklaşımları” Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık 2017, C. 3, S. 3, s. 221-235. google scholar
• Dervişoğlu, Fatih M.: “Millî Mücadele Döneminde Basın ve İrade-i Milliye Gazetesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 6, Yıl 2009, s. 159-166. google scholar
• Erdaş, Sadık: “Türk-Sovyet İlişkilerinin İlk Yılı ve İki Kararname”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 26, 2017, s. 67-90. google scholar
• Erden, Ömer: “Milli Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Kafkas Seddi Meselesi”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 2, 2017, 133-143. google scholar
• Erol, Mine: Türkiye’de Amerikan Mandası, İleri Basımevi, Giresun, 1972. google scholar
• Ertürk, Hüsamettin: Teşkilât-ı Mahsusa İki Devrin Perde Arkası, Yazan: Sami Nafiz Tansu, Nokta Kitap, İstanbul, 2012. google scholar
• Gökay, Bülent: Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye (1918-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998. google scholar
• Gülmez, Nurettin: Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yenigün, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1999. google scholar
• Gürün, Kâmuran: Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010. google scholar
• Halil Paşa: İttihat ve Terakkî’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş, Haz: Taylan Sorgun, Kamer Yayınları, İstanbul, 1997. google scholar
• Hasanlı, Cemil: Tarafsızlıktan Soğuk Savaşa Doğru Türk -Sovyet İlişkileri 1939-1953, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2011. google scholar
• Kandemir, Feridun: Atatürk’ün Kurduğu Türkiye Komünist Partisi ve Sonrası, Yakın Tarihimiz Yayınları, İstanbul, 1965 google scholar
• Karabekir, Kâzım: İstiklâl Harbimiz 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2020. google scholar
• Karabekir, Kâzım: İstiklâl Harbimiz 2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Karabekir, Kâzım: İstiklâl Harbimizde Enver Paşa ve İttihat Terakki Erkânı, Yapı Kedi Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Kırkpınar, Nurullah: “Milli Mücadele Yıllarında Bolşevizm Propagandası ve Anadolu Basını 1919-1922”, Anasay, S. 7, 2019, ss. 29-72. google scholar
• Kocabaşoğlu, Uygur-Akan, Aysun: Mütareke ve Milli Mücadele Basını Direniş ve Teslimiyetin Sözcüleri ve Mahşerin 100 Atlısı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Kocabaşoğlu, Uygur-Berke, Metin: Bolşevik İhtilâli ve Osmanlılar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Kolesnikov, Aleksandr: Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet: Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990. google scholar
• Kurban, Vefa: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Tarihi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Kurtulgan, Kürşat-Küçüksaatçi, M. Mustafa: Atatürk Sonrası Türkiye-SSCB İlişkileri (1938-1971), Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2021. google scholar
• Kürkçüoğlu, Ömer: Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri, İmaj Yayınevi, Ankara, 2006. google scholar
• MacMillan, Margaret: Paris 1919, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2004. google scholar
• Müderrisoğlu, Alptekin: Kurtuluş Savaşının Malî Kaynakları, Maliye Bakanlığı Ellinci Yıl Yayınları, Ankara, 1973. google scholar
• Nadi, Yunus: Çerkes Ethem Kuvvetlerinin İhaneti, Sel Yayınları, Yayın Yeri Yok, 1955. google scholar
• Okur, Mehmet: “Mütareke Döneminde İngiltere’nin Karadeniz Politikası”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 11, S. 11, 2011, s. 31-49. google scholar
• Önder, Mehmet: Millî Mücadelenin Yanında ve Safında Öğüd Gazetesi, Güven Matbaası, Ankara, 1986. google scholar
• Özel, Sabahattin: Millî Mücadelede Trabzon, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991. google scholar
• Öztoprak, İzzet: Türk ve Batı Kamuoyunda Milli Mücadele, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014. google scholar
• Perinçek, Mehmet: Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2007. google scholar
• Qasımlı, Musa: Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği İlişkileri 1960-1980, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013. google scholar
• Sarıhan, Zeki: Kurtuluş Savaşı Günlüğü III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995. google scholar
• Selvi, Haluk: Millî Mücadele’de Erzurum (1918-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000. google scholar
• Sonyel, Salâhi R.: “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Doğu Siyasamız (Nisan 1920-Mart 1921)”, Belleten, C. 41, S. 164, 1977, s. 657-732. google scholar
• Sonyel, Salâhi R.: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003. google scholar
• Sönmezoğlu, Faruk: İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası 1914-1945, Der Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Sürmeli, Serpil: Türk-Gürcü İlişkileri (1918-1921), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
• Şamsutdinov, A. M.: Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 19181923, Doğan Kitap, İstanbul, 1999. google scholar
• Şavkılı, Cengiz-Akyıldız, Ali: “Albayrak Gazetesinin Kapatılması Üzerine Görüşler”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 2, 2023, s. 700-708. google scholar
• Tamer, Aytül: İrade-i Milliye Ulusal Mücadele’nin İlk Resmi Yayın Organı, TÜSTAV Yayınları, Yayın Yeri ve Yılı Yok. google scholar
• Tekeli, İlhan-İlkin, Selim: “Kurtuluş Savaşında Talat Paşa ile Mustafa Kemal’in Mektuplaşmaları, Belleten, C. XLIV, S. 174, Nisan 1980, s. 301-345. google scholar
• Tengirşek, Yusuf Kemal: Vatan Hizmetinde, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981. google scholar
• Tevetoğlu, Fethi: “Millî Mücadele Kahramanlarından: Bahâ Said Bey (Biga 1882-İstanbul google scholar
• 16 Ekim 1939)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 6, S. 16, 1989, s. 207-222. google scholar
• Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler, C. III, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989. google scholar
• Tunçay, Mete: Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınları, Ankara, 1978. google scholar
• Üçüncü, Uğur: Trabzon’da İttihatçı Bir Sima: Kâhya Yahya, Serander Yayınları, Trabzon, 2015. google scholar
• Yalçın, Hüseyin Cahit: İttihatçı Liderlerin Gizli Mektupları, Temel Yayınları, İstanbul, 2002. google scholar
• Yalman, Ahmet Emin: Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1 1888-1922, Pera Yayınları, İstanbul, 1997. google scholar
• Yerasimos, Stefanos: Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri 1917-1923, Boyut Yayınları, İstanbul, 2000. google scholar
• Yıldız, Muhammet: Direnişten Dirilişe Sakarya Kamuoyu Algısı Basın ve Belgeler Işığında, Fenomen Yayınları, Ankara, 2023. google scholar
• Yılmaz, Mustafa: Millî Mücadelede Yeşil Ordu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1987. google scholar
• Yust, K.: Kemalist Anadolu Basını, Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, Ankara, 1995. google scholar
• Yüceer, Saime: Millî Mücadele Yıllarında Ankara-Moskova İlişkileri, Sentez Yayınları, İstanbul, 2016. google scholar