PARİS BARIŞ KONFERANSI’NDA ERMENİ SORUNU

Yıl 2009, Sayı: 15-16, 79 - 97, 09.10.2012

Mehmet Sait Dilek

Öz

Büyük güçlerin Paris Barış Konferansı’nda önemli kararlar alma aşamasında olması, Ermenilerin de içinde bulunduğu birçok ulusun kendi çıkarlarını sağlamak için harekete geçmesine sebep oldu. Paris Barış Konferansı’nın 26 Şubat 1919 tarihli toplantısında Osmanlı Ermenilerini temsilen Boghos Nubar ile Ermenistan Cumhuriyetini temsilen Avetis Ahoranian Osmanlı Devleti’nden toprak talebinde bulunmuşlardır. Demografik bakımdan sağlam gerekçeye dayanmayan ve uygulanabilirlik ilkesine ters düşen bu taleplerin Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki hareket tarafından kabul edilmesi beklenemezdi. Bununla beraber Ermeni varlığını koruyacak, geliştirecek ve finanse edecek bir gücün mandaterliğine ihtiyaç vardı. Bu durum konferans esnasında İngiltere, Fransa, ABD ve İtalya arasında diplomatik manevraların yaşanmasına sebep oldu. Özellikle İngiltere için Mezopotamya bölgesi önemli olduğundan Anadolu’da mandaterlik görevi ABD’ye sunuldu. Ancak, Amerikan eksenli King-Crane ve General Harbord Heyetlerinin askerî, siyasî ve ticarî açıdan mandaterlik görevinin büyük zorluklar getireceğini tespit etmesi Washington’un mandaterliğe bakışını olumsuz etkiledi. Amerikan senatosunda yapılan oylama neticesinde Ermenistan mandaterlik teklifi 1 Haziran 1920’de reddedildi

Anahtar Kelimeler

Boghos Nubar Paşa, Avetis Aharonian, Mandaterlik, Paris Barış Konferansı

Kaynakça

• NARA, General Records of the American Commission to Negotiate Peace, 19181931.
• Documents on British Foreign Policy 1919-1939 (1919), I, Ed. E.L.Woodward, Rohan Butler, London, 1947.
• Documents on British Foreign Policy 1919-1939 (1919), IV, Ed. E.L.Woodward, Rohan Butler, London, 1947.
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi, 11(Mart 1955), Ankara, 1955. Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, III, U.S. Government Printing Office, Washington, 1943.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, IV, U.S. Government Printing Office, Washington, 1943.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, V, U.S. Government Printing Office, Washington, 1946.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, VI, U.S. Government Printing Office, Washington, 1946.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, XI, U.S. Government Printing Office, Washington, 1945.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, XII, U.S. Government Printing Office, Washington, 1947.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1919, II, U.S. Government Printing Office, Washington, 1934.
• The New York Times
• Akgün, Seçil: General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1981.
• Armaoğlu, Fahir: “Harbord Misyonu Nasıl Ortaya Çıktı?”, Belleten, LXI/232 (Aralık 1997), Ankara, 1998, s.701-707.
• Aytepe, Oğuz: “Milli Mücadele'de Manda Sorunu ve Mustafa Kemal'in Yaklaşımı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.24, (Kasım1999-2003), s.475-486.
• Başak, Tolga: İngiltere’nin Ermeni Politikası, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Beyoğlu, Süleyman: “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.II, S.3, Kış 2008, s.125-138.
• Dağ, Ahmet Emin: Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Duru, Orhan: Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• Ertan, Temuçin F.: “Lozan Konferansı’nda Ermeni Sorunu”, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt II, Sayı 2, (Güz 2000), s.209-225.
• Evans, Laurance: Türkiye’nin Parçalanması ve ABD Politikası (1914 1924), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Harbord, James G.: “Conditions in the Near East”, Senate Documents, 66TH Congress 2d Session, Document No:266, Washington, 1920.
• Harbord, James Guthrie: The American Army in France, 1917-1919, University of Michigan, 1936.
• Helmreich, Paul: Sevr Entrikaları, Çev. Şerif Erol, Sabah Yayınları, İstanbul, 1996.
• Hovannisian, Richard: The Republic of Armenia, II, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London, 1982.
• Jaeschke, Gotthard: Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev.Cemal Köprülü, TTK, Ankara, 1991.
• Kazamzadeh, Firuz: The Struggle of Transcaucasia (1917-1921), Templar Press, New York, 1951.
• Kitsikis, Dimitri: Yunan Propagandası, Meydan Neşriyat, İstanbul, 1963.
• Lütem, Ömer Engin: “1919 Paris Barış Konferansı'nda Ermeni Talepleri”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 22, Yaz 2006, s.163-178; 193-215.
• Macmillan, Margaret: Paris 1919, 1919 Paris Barış Konferansı ve Dünyayı Değiştiren Altı Ayın Hikâyesi, Çev.Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2003.
• Mazıcı, Nurşen: ABD’nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu 1919-1921, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2005.
• Öke, Mim Kemal: Ermeni Sorunu 1914-1923, TTK, Ankara, 1991.
• Petsalis, N.-Diomidis, Greece at the Paris Peace Conference (1919), Thesaloniki : Institute for Balkan Studies, 1978.
• Sonyel, Salahi: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, I, TTK, Ankara, 1995.
• Turan, Ömer: “Lozan Konferansı’nda Amerikan Misyonerleri”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyum Bildirileri, s.205-239.
• Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, Der.Faruk Sönmezoğlu, Haz.Ülke Arıboğan, Gülden Ayman, Der Yayınları, İstanbul, 2010
• Yavuz, Bige: Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde Türk-Fransız İlişkileri Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, TTK, Ankara, 1994.