Sağlık hizmet uygulamalarında etik karar verme süreci

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 65 - 74, 30.06.2022

Ayşegül Dönmez , Çiler Yeyğel , Derya Kılınç

Öz

Etik, ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran, insanın kişisel veya toplumsal yaşamındaki ahlaki davranışlar ile ilgili sorunları ele alıp inceleyen ve sorgulayan bir felsefe dalıdır. Etik ikilemlerde farklı ilkelerin veya kuralların, yol gösterici olarak eş zamanlı ve birbirine yakın ağırlıklı olarak devreye girmesi, her birinin farklı bir davranış seçeneğinin yeğlenmesini gerektirmesi söz konusudur. Etik karar verme, son çözümlemede bir sorun çözme sürecidir.
Sağlık alanında geleneksel tutum, hastanın iyiliği/yararı doğrultusunda sağlık profesyonelinin karar vermesi şeklindedir. Ebe/hemşirenin mesleki bilgi ve becerisi, deneyimi, sağlık ekip üyeleri ile olan iletişiminin niteliği, çalışılan kurumdan kaynaklanan çeşitli faktörler özerk karar verebilme yetisini, dolayısıyla etik karar verebilme düzeyini etkilemektedir. Literatürde ebe/hemşirelerin en çok yaşadıkları etik ikilemler arasında; doktor istemi, hasta ve ailesine tanı, tedavi ve prognoz hakkında bilgi verilmemesi, görev, yetki ve sorumluluklarının belirsizliği, hastaya yanlış ilaç uygulanması, hastanın bağımsızlığına önem verilmemesi, hasta üzerinde izinsiz araştırma yürütülmesi yer almaktadır. Genellikle ebe/hemşirelerin çağdaş bakım modelinin gereklerini yerine getirirken yaşadıkları ya da yaşayabilecekleri etik ikilemler; ahlak ve etik değerlerin, yükümlülüklerin çatışması olup, çoğunlukla sağlık bakımı hizmeti sunumu sırasında yaşanmaktadır.
Bu derlemede ebe/hemşirelerin sağlık hizmeti sunumu sırasında etik karar verme süreçleri hakkında bilgi verilirken sağlık hizmetinde etik, etik değerler, etik ikilemler, etik karar verme ilkeleri ve etik karar verme modelleri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Etik, Etik karar, Ebe, Hemşire

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• 1. Demirkasımoğlu N. Toplum yaşamında kurallar: birey-kural ilişkisi. Sosyal Bilimler Dergisi. 2015;13(1):138-156.
• 2. Akbaba A, Erenler E. Etik karar verme ve cinsiyet farklılıkları üzerine bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2011;31:447-464.
• 3. Civaner MM. Tıp etiği elkitabı. Dünya Tabipler Birliği. France 2015; 12-4.
• 4. Hatemi H, Doğan H. Medikal etik. Tıpta Gelişen Araştırmalar ve Yöntemlere Etik Yaklaşım. Etik İkilemlere Yaklaşımda Yöntem Kullanımı Üzerine. 2010.
• 5. Kırılmaz H, Kılıç Kırılma S. Sağlık hizmetlerinde etik ikilemlerde ampirik etik çalışmalarının yararları. İnsan&İnsan 2014;1:35-44.
• 6. Pellegrino, ED., Thomasma DC.: For the Patient's Good: The Return of Beneficience to Health Care. New York University Press, NY 1988.
• 7. Reiter-Theil S. Basel guidelines and protocol for clinical-ethical case processing. in: Ethics Consulting III, Practical implementation of the ethical case analysis: Nuremberg, 2005.
• 8. Atıcı E. Hasta - hekim ilişkisi kavramı. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2007;33(1):45-50.
• 9. Civaner MM. Tıp etiği elkitabı. Dünya Tabipler Birliği. France 2015; 12-4.
• 10. Kıral, B. Lise yöneticilerinin öğretmenleri güçlendirmesi ve öğretmenlerin kayıtsızlık (sinizm) davranışı ile ilişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara, 2015.
• 11. Kıral E. Yönetimde karar ve etik karar verme sorunsalı. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 2015;6(2):73-89.
• 12. Küçükay A. Karar vermenin psikoloji. TAAD. 2018;9(34):607-640.
• 13. Çetin Ş, Aydemir T. Bilim ve felsefe ışığında klinik karar verme. JAMER. 2019;4(3):116-122.
• 14. Demirhan A, Oğuz Y, Elçioğlu Ö., Doğan H. Klinik etik. Klinik uygulamalarda etik karar verme süreci 2001;44-47.
• 15. Yıldırım G, Kadıoğlu S. Etik ve tıp etiği temel kavramları. C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 2007;29(2):7-12.
• 16. Demir G. Etik kodların örgütsel açıdan değerlendirilmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2021;10(4): 2314-2332.
• 17. Gilbert ES, Harmon JS. Etik karar verme. çev. ed: Taşkın, L. Yüksek Riskli Gebelik ve Doğum. Birinci Baskı. Palme Yayıncılık. Ankara. 2011;193.
• 18. Akfert S.K. Farklı kurumlarda çalışan psikolojik danışmanların yaşadıkları etik ikilemler ile bu ikilemler karşısındaki tutum ve davranışları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 2000;12(3):1791-1812.
• 19. Bektaş Ç, ve Köseoğlu MA. Etik kodların yönetsel karar alma sürecine etkileri ve bir model önerisi. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 2007;9(2):94- 115.
• 20. Cerit B. Hemşirelik etik ikilem testi ’nin geçerlik-güvenirlik çalışması ve hemşirelerin etik karar verebilme düzeyi. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi. 2010; 47–67.
• 21. Sağır C. Karar verme sürecini etkileyen faktörler ve karar verme sürecinde etiğin önemi: uygulamalı bir araştırma. Trakya Üniversitesi Soysal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Edirne, 2006.
• 22. Rest JR, Tiloma SJ, Narvaez D, Bebeau MJ. Alchemy and beyond:indexing the Defining Issues Test. Journal of Educational Psychology. 1997;89:498-507.
• 23. Utlu N. Hastane ortamında hemşirelerin etik yaklaşımı ve etik ikilemler. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 2016;29:17-35.
• 24. Gül Ş, Duru-Aşiret G, Bayrak-Kahraman B, Devrez N, Örnek – Büken N. Etik dersi alan ve almayan hemşirelik öğrencilerinin etik karar verebilme düzeylerinin incelenmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2013;1:23-31.
• 25. Karaöz S. Cerrahi hemşireliği ve etik. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2000;4:(1):1-8.
• 26. Berlandi HJ Ethical issues in pediatric perioperative nursing, Nurs Clin of North Am., 1997;32(1):153- 168.