Alevilikte Başkaldırı Kültürünün Radikalleşmeye Etkileri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme

Yıl 2023, , 29 - 47, 15.06.2023

Mustafa Çakır

https://doi.org/10.46595/jad.1277744

Öz

Radikalleşme, bir bireyin ya da bir grup bireyin radikal ya da aşırı fikirleri benimsemesi ve bu fikirler doğrultusunda hareket etmeye istekli hale gelmesi sürecidir. Radikalleşme eğilimleri, adil ve yaşanabilir koşulların eksikliği, tarihsel travmalar, bölgesel çatışmalar ve ulusal bir dönüşümün sağlanamaması gibi çeşitli faktörlerden etkilenebilmektedir. Ayrıca, gelişmiş ve ileri Batı dünyasına ulaşamama gibi faktörler de bireyleri daha radikal çözümler aramaya teşvik edebilmektedir. Alevi radikalleşmesi, özellikle Alevi isyan kültürü bağlamında, siyasi veya ideolojik inançların yoğun bir şekilde yoğunlaşması ve aşırı bir şekilde benimsenmesi anlamına gelmektedir. Alevilik, Ehl-i beyt temelli İslam, Sufizm ve Türk halk inançlarının unsurlarını birleştiren senkretik bir İslam türü olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tarihsel olarak, Türkiye'deki Alevi topluluklar ayrımcılık ve zulümle karşı karşıya olduklarını iddia etmiş ve bazı siyasi olaylar buna katkıda bulunduğu şeklinde yorumlanmıştır. Dolayısıyla Alevilerin siyasi deneyimleri de bu bağlamda şekillenmiştir. Alevi ayrımcılığı ve tehdit algıları radikalleşmeye yol açabilmekte ve Alevi gençler aşırı sol bir kimlik benimsemeye devam etmektedir.
Son yıllarda Alevi kültürünün farklı ideoloji, inanç ve yaşam tarzlarıyla kamusal alanlarda daha sık var olma mücadelesi, radikalleşme kültürünü körükler görünmektedir. Bu anlamda mağduriyet duygusu ve radikalleşme iç içe geçmiş kavramlardır. Mağduriyet korkusu, kolektif yaşama yabancılaşmayı tetikleyerek bireylerin aşırıcılığa yönelmesine neden olabilir ve en az radikalleşmenin kendisi kadar önemlidir. Bu nedenle, Alevi toplulukların mağduriyet olarak algıladıkları olayları incelemek, radikalleşmeyi anlamak ve önlemek için önemlidir. Bu bağlamda çalışmanın konusu olarak Alevilikte başkaldırı kültürünün radikalleşmeye etkisini ele almaktır. Ele alınan konu kapsamında Alevilerin tarih içerisinde yaşadığı çeşitli problemlerin başkaldırı kültürünün nüfuzu ile radikalleşme sürecine olan etkisini a) mağduriyet hissi, b) siyasi yakınma/şikayet, c) İzolasyon/Tehdit Algısı altında grup içi aşırı bağlılık bağlamında açıklanması amaçlanmaktadır. Çalışma makro yöntem ve dolaylı gözlem tekniğiyle yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dini gruplar, Alevilik, Radikalleşme süreci, Başkaldırı kültürü

A Sociological Evaluation on the Effects of the Culture of Rebellion on Radicalization in Alevism

Öz

Radicalization is the process by which an individual or a group of individuals adopts radical or extremist ideas and becomes willing to act in line with these ideas. Radicalization tendencies can be influenced by various factors such as the lack of fair and livable conditions, historical traumas, regional conflicts, and the inability to achieve a national transformation. In addition, factors such as the inability to reach the advanced and progressive Western world can encourage individuals to seek more radical solutions. Alevi radicalization, especially in the context of Alevi rebellion culture, means an intense concentration and excessive adoption of political or ideological beliefs. Alevism emerges as a syncretic type of Islam that combines elements of Ahl-i beyt-based Islam, Sufism and Turkish folk beliefs.
Historically, Alevi communities in Turkey have claimed to face discrimination and persecution, and some political events have been interpreted as contributing to this. Therefore, Alevi political experiences have also been shaped in this context. Alevi discrimination and threat perceptions can lead to radicalization, and Alevi youth continue to embrace an extreme left identity.
In recent years, the struggle of Alevi culture to exist more frequently in public spaces with different ideologies, beliefs, and lifestyles seems to fuel the culture of radicalization. In this sense, the sense of victimization and radicalization are intertwined concepts. The fear of victimization can trigger alienation from collective living and lead individuals towards extremism, which is as important as radicalization itself. Therefore, examining the events perceived by Alevi communities as victimization is important to understand and prevent radicalization. In this context, the aim of the study is to examine the effect of the rebellion culture in Alevism on radicalization. Within the scope of the topic, the impact of various problems experienced by Alevi communities throughout history on the process of radicalization in the context of a) the sense of victimization, b) political grievances/complaints, c) group-based extreme loyalty in the context of isolation/threat perception is intended to be explained. The study was conducted using a macro-method and indirect observation technique.

Anahtar Kelimeler

Religious groups, Alevism, Radicalization process, Rebellion culture

Kaynakça

• Alevi Çalıştayları Nihai Rapor. Nihai Rapor. Ankara: TC Devlet Bakanlığı, 2010. TC Devlet Bakanlığı.
• Arı, Yılmaz. Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite: Adıyaman Dedeleri Örneği. İstanbul: Asitan Yayınları, 2022a.
• Arı, Yılmaz. “Ötekinin Algılanışı: Alevilik ve Aleviler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 104, (2022), 399-414
• Arslan, Zeynep. “Dini ve Etnik Kimliklere Yönelik Nefret Söylemi”. 109. İzmir: Mültecilerle Dayanışma Derneği, 2014.
• Aydın, Erdoğan. Kimlik Mücadelesinde Alevilik. İstanbul: Literatür Yayınları, 5. Basım, 2013.
• Borovalı, Murat - Boyraz, Cemil. “Türkiye’de Cemevleri Sorunu: Haklar ve Özgürlükler Bağlamında Eleştirel Bir Yaklaşım”. Mülkiye Dergisi 40/3 (07 Kasım 2016), 55-86.
• Cizre, Ümit. Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of the Justice and Development Party. New York: NY: Routledge, 2008.
• Çavdar, Ozan. Yas ve Bellek: Sivas Katliamı. Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2018.
• Çelik, Emine. Yoksulluk Olgusunun Radikalleşme Sürecine Etkileri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2021. https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12452/8141
• Çiçek, M.Fatih. “Kemalizm ve Sünni-Müslüman Toplumun Ötekileştirdiği ve Kimliksizleştirdiği Aleviler/Alevilik”. 2/791-804. Bingöl Üniversitesi: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Dressler, Markus. Writing Religion: The Making of Turkish Alevi Islam. New York: Oxford University Press, 2013.
• Ecevitoğlu, Pınar. “Alevi Açılımının Gölgesinde Türkiye’de Alevi Olmak”. Ayrımcılığın Yüzleri. 256. Ankara: Kapasite Geliştirme Derneği, 2018.
• Gurr, Ted. Why Men Rebel. New Jersey: Princeton University Press, 1970.
• Güngör, Özcan. “Aleviliğin Caferilikle İlişkisinin Sosyolojik İçerik Analizi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 71 (30 Eylül 2014), 83-110.
• Güngör, Özcan. Araf’taki Kimlik: Alevilik, Bektaşilik. Ankara: Akasya Yayınları, 2007.
• Güngör, Özcan. Araftan Marufa Aleviler-Bektaşiler. Ankara: Maarif Yayınları, 2017.
• Güngör, Özcan. “Üst Kavramsallaştırma Olarak Alevilik: Akide ve İbadetler Açısından Alevilik-Nusayrilik İlişkisi”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/1 (25 Temmuz 2017), 45-69. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.298264
• Kaluç, Şenol. “Çalıştaylar, Rapor, Mevcut Durum ve Pratik Önerliler”. Liberal Düşünce Dergisi 74 (01 Ocak 2014), 31-37.
• Karaosmanoğlu, Kerem. “Beyond essentialism: negotiating Alevi identity in urban Turkey”. Global Studies in Culture and Power 8/5 (2013), 580-597.
• Korkmaz, Abdullah. “The Effect Of The Threat Perceptıon On Socıal Movements”. Istanbul Journal of Sociological Studies 55 (27 Temmuz 2017), 479-493.
• Köse, Talha. “Radikalleşme”. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. Ekim 2022. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/radikallesme
• Küçükaydın, Demir. Alevilik ve Alevi Hareketi Üzerine. köxüz yayınları, 1. Basım, 2009.
• Maskaliūnaitė, Asta. “Exploring The Theories of Radicalization”. International Studies. Interdisciplinary Political and Cultural Journal 17/1 (2015), 9-26.
• McCauley, Clark - Moskalenko, Sophia. “Mechanisms of Political Radicalization: Pathways Toward Terrorism”. 20 3 (2008), 415-433.
• Öztürk, Meral vd. “Suç korkusu ve risk algısının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi”. . . International Journal of Human Sciences 13/1 (2016), 1488-1502.
• Precht, Tomas. Home Grown Terrorism and Islamist Radi-Calisation in Europe. Research Report. Danish Ministry of Justice: Research Report funded by the Danish Ministry of Justice, 2007. Research Report funded by the Danish Ministry of Justice.
• Şahin, Burak. “Alevi Kimliği ve Başkaldırı Öğretisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/39 (Ağustos 2015), 539-548.
• Şimşek, Eyüp - Güngör, Özcan. “Alevi Yapısallaşması, Talepler ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Alevilik-Bektaşilik”. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/3 (2013), 539-565.
• Taarnby, Michael. Recruitment of Islamist Terrorists in Europe. Trends and Perspectives. Research Report. Danish Ministry of Justice: Research Report funded by the Danish Ministry of Justice, 2005. Research Report funded by the Danish Ministry of Justice.
• TDK. “radikalizm ne demek TDK Sözlük Anlamı”. 2023. Erişim 31 Mart 2023. https://sozluk.gov.tr/? kelime=radikalizm
• Tekdemir, Omer. “Constructing a social space for Alevi political identity: religion, antagonism and collective passion”. National Identities 20/1 (01 Ocak 2018), 31-51. https://doi.org/10.1080/14608944.2016.1247259
• Tol, Ulaş. Kentsel Alevilik ve Alevi Gençlerin Kimlik Arayışları. Araştırma. İstanbul: Kamusal Politika ve Demokrasi Çalışmaları Derneği (PODEM), Aralık 2016. Kamusal Politika ve Demokrasi Çalışmaları Derneği (PODEM).
• Ulutin, Hasan Hakan. II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet Döneminde Dersim (1908-1938). Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2016.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Gruplarda Ehl-i Beyt Anlayışı ve Önemi”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 23 (2014), 48-52.
• Üçer, Cenksu. “Alevîlik; Yapılar, Grupların Temel Özellikleri ve Bazı Mülahazalar”. Dini Araştırmalar 12/33 (01 Haziran 2009), 63-88.
• Wilner, Alex - Dubouloz, Claire-Jehanne. “Homegrown Terrorism and ransformative Learning: An Interdisciplinary Approach to Understanding Radicalization” 22/1 (2010), 33-51.
• Yağbasan, Mustafa - Öztürk, Ali. “Kültürlerarası İletişim Bağlamında Alevi-Sünni Dikotomisi: Tunceli ve Elazığ Örneği”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/2 (01 Aralık 2016), 175-195. https://doi.org/10.18506/anemon.258698
• Yılmaz, Nail - Bayram, Ahmet Kemal. “Taksim Gezı Parkı Olayları ve Bir Muhalefet Ögesi Olarak Aleviler”. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 4/1 (Mart 2016), 1-21.
• Yiğit, İsmet. Türkiye’de Mağduriyet Söyleminde Din ve Siyaset İlişkisi: Adalet ve Kalkınma Partisi Örneği. Yök Tez: Anadolu Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2010.