Kemalpaşazâde’ye Göre Şerrin Allah’a Nispeti Problemi

Yıl 2021, , 197 - 211, 15.06.2021

Özkan Tekin

https://doi.org/10.46595/jad.931070

Öz

Bu makalede Kemalpaşazâde açısından şerrin Allah’a nispet edilip edilemeyeceği problemini araştırdık ve onun böyle bir nispeti olumsuzlayan görüşü nasıl temellendirdiğini ortaya koyduk. Kemalpaşazâde, şerrin Allah’a nispeti problemini “Risâle fî Beyâni Ademi Nisbeti’ş-şerri İlellâhi Teâlâ” adlı hususi bir risalede ele almıştır. Biz makalede problemi bu risale yanında Kemalapşazâde’nin Tefsîr’ine müracaat ederek ve kötülük problemini kelami ve felsefi perspektiften inceleyen bazı modern araştırmalara başvurarak inceledik. Kemalpaşazâde, hayrın Allah’a nispet edilebileceğini, ama şerrin ona nispet edilemeyeceğini düşünmektedir. Bu tezini hem ayet ve hadislerden yaptığı çıkarımlar hem de doğrudan aklî istidlaller yoluyla kanıtlamaya çalışmıştır. Problemi incelerken başvurduğu ilk nas, “Ne mutlu ki iyi senin iki elindedir, kötü sana ait değildir.” hadisi olmuştur. Kemalpaşazâde “el” kelimesi ile kastedilen anlamın tasarruf olduğunu kanıtlamak için “Seni iki elimle yarattığım kimseye secde etmekten ne alıkoydu?” ayetine başvurmuştur. Buna göre iki el ile Allah’ın mülk ve melekût âlemlerindeki tasarrufları kastedilmektedir ve insan her iki âlemden de nasibi olduğu için meleklerden üstündür. Hadiste “şer senden değildir” yerine “şer sana ait değildir” ifadesinin tercih edilmesi, şerrin de hayır gibi varlığını Allah’a borçlu olduğunu göstermektedir. Kemalpaşazâde, eseri ister iyi ister kötü olsun, Allah’ın yapmasının her şeyi yerli yerine koyma anlamında adalet ve hikmete uygun olduğunu düşünmektedir. Kötü, kötü olması bakımından Allah’a nispet edilemez. “Bilmiyoruz, yeryüzündekiler için şer mi dilendi, yoksa Rableri onlar için hayır mı diledi?” ayetinde hayrın aksine şerrin Allah’a nispet edilmeden meçhul sigayla dilendiğinden bahsedilmesi de bu yaklaşımı doğrulamaktadır. Allah’ın her şeyin yaratılışını en iyi ve en güzel şekilde yaptığını belirten ayetler de eserdeki değil, sanattaki iyiliğe dikkat çekmesiyle Kemalpaşazâde’nin tezini desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kemalpaşazâde, Şer, Allah’ın Yaratması, Allah’a Nispet

Teşekkür

Teşekkür ederim

The Problem of Attributing Evil To God According to Kamālpashazāda

Öz

In this article, we investigated the problem of whether evil can be attributed to God according to Kamāl Pashazāda and revealed how he grounds the view that negates such an attitude. Kamāl Pashazāda discussed the problem of attributing evil to God in a special treatise called “Risālah fī Bayān ‘adam Nisbah al-Sharr ilā Allāh Ta’ālā”. In the article, we examined the problem by referring to Kamāl Pashazāda’s Tafsīr in addition to this treatise and by applying some modern studies that examine the problem of evil from a theological and philosophical perspective.

Kamāl Pashazāda thinks that goodness can be attributed to God, but evil cannot be attributed to him. He tried to prove this view both through inferences he made from verses and hadiths and directly through rational deductions. The first hadith he refers to while examining the problem is “Fortunately, goodness is in your hands, evil does not belong to you.” Kamāl Pashazāda, in order to prove that the meaning of the word “hand” is power, referenced the verse “What prevented you from prostrating to that which I created with My hands?” According to this, it is meant that God’s power in the worlds of seen and unseen are meant by both hands, and man is superior to angels because he has his share of both worlds. The preference of the phrase “evil is not belonging to you” instead of “evil is not from you” in the hadith shows that evil owes its existence to God like goodness. Kamāl Pashazāda thinks that whether his work is good or bad, God’s doing is in line with justice and wisdom in the sense of putting everything in its proper place. Evil cannot be attributed to God in terms of being evil. “And we do not know whether evil is intended for those on earth or whether their Lord intends for them a right course.” the mention in this verse that, contrary to goodness, that evil is asked passively without being attributed to God confirms this approach. The verses stating that God did the creation of everything in the best and most beautiful way support Kamāl Pashazāda’s thesis by drawing attention to the goodness in art, not in the work.

Anahtar Kelimeler

Theology (Kalām), Kamāl Pashazāda, Evil, Creation of God, Attributing to God

Kaynakça

• Ardoğan, Recep. “Kelam Açısından Doğal Kötülüklerin İlahî Adalet ile Bağdaşırlığına İlişkin İzahlar”. Birey ve Toplum 4/8 (Güz 2014), 29-74.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: D.E.Ü. Yayınları, 1987.
• Beyzâvî, Nâsıruddin Ebû Said. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 2013/1434.
• Hâfız, Dîvân-ı Hâfız. Tahran: 1366.
• Hume, David. Din Üstüne. çev. Mete Tunçay. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1995.
• Inati, Shams. “İbn Sînâ’nın Teodisesi”, Din Felsefesi Açısından Meşşâî Gelen-Ek-i. çev. Abdullah Demir vd. 978-998. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Işık, Kemal. Mu‘tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: A.Ü. Basımevi, 1967.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler (el-İşârât ve’t-Tenbihât). çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâʾ: el-İlâhiyyât. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Kelâmî Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış”, Kelam Araştırmaları 6/1 (2008): 77-106.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa), Şemseddin Ahmed. Tefsîru İbn Kemâl Bâşâ. thk. Mahir Edib Habbuş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2018/1439.
• Kemalpaşazâde, Şemseddin Ahmed. “Risâle fî Beyâni Ademi Nisbeti’ş-şerri ila’llâhi Teâlâ”. Mecmû Resâili’l-Allâme İbn Kemal Başa. thk. Hamza el-Bekrî vd. 381-394. İstanbul: Dâru’l-lübâb, 2018.
• Şemseddin Ahmed Kemalpaşazâde. “Şerh-i Yek Beyt-i Hâfız Şîrâzî”. Kadir Turgut. “Kemalpaşazâde’nin Hâfız’a ait Bir Beytin Şerhini İçeren Farsça Risalesi”. Doğu Araştırmaları: Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 11/1 (2013), 37-47.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed. Kitâbü’t-Tevhid Tercemesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM, 2002.
• Müslim b. Haccac, es-Sahih, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Turas, ty.
• Öçal, Şamil. Kemalpaşazâde’nin Felsefî ve Kelamî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, 1998.
• Öz, Abdülvahit. “İbn Sînâcı İlahî İnâyete Kötülük Problemi Çerçevesinde Eleştirel Bir yaklaşım”. Journal of Islamic Research 31/3 (2020), 638-652.
• Özdemir, Metin. “Kötülük Problemine Felsefi ve Kelâmî Açıdan Mukayeseli Bir Yaklaşım”. Journal of Islamic Research 27/3 (2016), 235-250.
• Turgut, Kadir. “Kemalpaşazâde’nin Hâfız’a ait Bir Beytin Şerhini İçeren Farsça Risalesi”. Doğu Araştırmaları: Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 11/1 (2013), 24-48.