The Meaning of the Concept of Had in Islamic Sciences and the Concept of Hududullah in Qur’an

Yıl 2021, , 97 - 122, 15.06.2021

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.46595/jad.931154

Cited By: 1

Öz

The concept of hadd is a concept that has gained a term meaning in branches of science such as logic and kalam, especially in fiqh science. This term, which is widely used in fiqh in the sense of "mandatory punishments determined by Scripture (Quran) and sunnah"; In logic, kalam and usul al-fiqh, it is used in the sense of "defining the attribute of something". It is seen that the word hudud, which is the plural of the word had, is used together with the word of Allah in the form of ‘hudûdullah’ in the Quran. In this article, based on the lexical meaning of the words had and hudud, the meanings gained in various branches of science are examined and presented. In the branch of fiqh, where it is most widely used, information about the process of gaining the meaning of the known term has been shared, and the views of scholars on the relationship between the lexical meaning of word hadd and the meaning of the term are conveyed. In addition, the meanings of the concept of hadd/hudud in the Quran and hadiths have been examined in general. Accordingly, while there is no direct unity of meaning between the concept of hududullah in the Quran and the concept of had/hudud in fiqh, it is seen that the concepts of hadd/hudud in the hadith contain the termed meaning in fiqh.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Had, Hudud, Punishment, Hududullah (Limits ordained by Allah).

Had Kavramının İslami İlimlerde İfade Ettiği Anlam ve Kur’an’da Hudûdullah Kavramı

Öz

Had kavramı özellikle fıkıh ilmi başta olmak üzere mantık ve kelam gibi bilim dallarında terim anlamı kazanmış bir kavramdır. Fıkıhta ‘kitap ve sünnetle belirlenmiş uygulanması zorunlu cezalar’ anlamında yaygın olarak kullanılan bu terim; mantık, kelam ve usûl-i fıkıhta ise ‘bir şeyin mahiyetinin tanımlanması’ anlamında kullanılmaktadır. Had kelimesinin çoğulu olan hudûd kelimesinin ise Kur’an’da ‘hudûdullah’ şeklinde Allah lafzı ile birlikte kullanıldığı görülmektedir. Bu makalede had ve hudûd kelimelerinin sözlük anlamından hareketle, çeşitli bilim dallarında kazandığı anlamlar incelenerek sunulmuştur. En yaygın olarak kullanıldığı fıkıh bilim dalında, bilinen terim anlamını kazanma sürecine dair bilgiler paylaşılmış, had kelimesinin sözlük ve terim anlamı arasındaki ilişkiye dair âlimlerin görüşleri aktarılmıştır. Bunun yanında had/hudûd kavramının Kur’an’da ve hadislerdeki kullanıldığı anlamlar genel olarak incelenmiştir. Buna göre Kur’an’daki hudûdullah kavramı ile fıkıhtaki had/hudûd kavramı arasında doğrudan bir anlam birliği görülmezken, hadislerde yer alan had/hudûd kavramlarının ise fıkıhtaki terimleşmiş anlamı içerdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Had, Hudud, Ukubât, Hududullah, Fıkıh

Kaynakça

• Akyüz, Vecdi. Kur’an’da Siyasi Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998.
• Arslan, Ali. Büyük Kur’an Tefsiri (Hulasatüt- Tefâsir). 16 Cilt. İstanbul: Arslan Yayınları, ts.
• Aslan, Nasi. “Hukukun Üstünlüğü ve İslâm Hukuku”. İslâmî Araştırmalar/Journal Of Islamıc Research 14/2 (2001), 262.
• Aslan, Nasi. İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları, 2014.
• Aslan, Nasi - Ünsal Fatıma. “İslâm ve Batı Dünyasında Kamu Yararı Bağlamında İçkinin Yasaklanması: Mukayeseli Bir araştırma”. Bilimname 44 (2021/1), 7-48.
• Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/547-551. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Şerhü’s-sünne. 16 Cilt. Beyrut: Kütübi’l-İslamî, 1983.
• Behnesî, Ahmed Fethi. Medhalü’l-fıkhi’l-cinâiyyi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve İstılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım Yayınevi, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Bustânî, Butrus. Muhîtü’l-mühît. Beyrut: Mektebetü Lübnan. 1987.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Gamhavî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed. Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı. çev. Mehmet Keskin. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1993.
• Curcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî. Mu‘cemu’t-ta‘rifât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh. el-Kâfiye fi’l-cedel. nşr. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbi’l-Halebî, 1979.
• Çıkar, Mehmet Şirin. “Arap Dilbilim Çalışmalarında “Had/Tanım” Terimi ve Er-Rummânî’nin “El-Hudûd” Adlı Eseri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5 (2005).
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed b. Salih er-Râcihî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Cerîme ve’l-‘ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1998.
• el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye. nşr. Vizâratü’l-Evkaf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye. 45 Cilt. Kuveyt: 1990.
• Erturhan, Sabri. “İslam Hukukunda Şüpheden Sanığın Yararlanması İlkesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2002), 179-205.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyu’l- Mübârekî. Riyad: y.y., 1993.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî. Misbâhü’l-münîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yâkûb. el-Kamûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. 4 Cilt. Medine: y.y., ts.
• Gözübüyük, A. Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi, 32. Basım, 2010.
• Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. Silsiletü'l-Me‘âcim ve’l-Fehâris. b.y.: ts.
• Halis Demir. “İslam Hukukunda Hudûd ve Istılah Edebiyatı”. Turkish Studies 11/5 (Winter 2016), 199-226.
• Harun, Savut. “Ailede Hukukun Gözetilmesini Mücbir Bir Etken Olarak “Hudûdullah” Kavramı”. Journal of History School (JOHS) 8/26 (Aralık 2015), 51-83.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 13 Cild. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Âşur, Muhammed el-Fâzıl b. Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrir ve’t-tenvir. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Fâris, Ebû Hüseyin Ahmed. Mu‘cemu megâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. Kavânînü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü’l-bârî. thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Baz. 13 cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr İbn Kayyım el-Cevziyye. İlâmü’l-muvakkı ‘în. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azim. nşr. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 13 cilt. Riyad: Daru Tayyibe, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 cilt. Kahire: Daru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîsi ve’l-eser. thk. Mahmut Muh. et-Tanâhî. Kahire: Mektebetü’l-İslamiyye, 1963.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Şerhu fethi’l-kadîr. thk. Abdürrezzak Gâlib el-Mehdî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Tenkîhu’l-fusûl fî ihtisâri’l-Mahsûl fi’l-usûl Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2004.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi‘. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd. Mehasînü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Kahire: Daru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdi Basellüm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-Mübtedî. 8 Cilt. Karaçi/Pakistan; Mektebetü’l-Büşra, 2011.
• Mert, Muhit. “Kelamcıların Tanım Kuramları”. Kelam Araştırmaları 1/2 (2003), 81-92.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1951.
• İbrahim Mustafa vd., el-Mu‘cemü’l-Vasît. Haz. Mecmau’l-Lüğati’l-Arabiyye. Mısır: Mektebetü’ş-Şurûkı’d-Devliyye, 2004.
• Mutarrızî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid. el-Muğrib fi tertîbi’l-mu‘rib. nşr. Mahmûd Fâhûrî-Abdulhamîd Muhtâr. 2 Cilt. Halep: Mektebetü Usame b.in Zeyd, 1979.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Alî. Kitâbü’s-süneni’l-kübrâ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Sahîhu Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2. Basım, 1994.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-Furkân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât. thk. Muhammed Seyyid Keylanî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1986.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Ravâiu’l-beyân tefsîru ayâti’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Menâhilü’l-İrfan, 1980.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kurʾân (Tefsiru Sa‘lebî). 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabiy, 2002.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtı‘u’l-edille fi’l-usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Muh. b. Ebî Sehl Ahmed. Kitâbü’l-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, ts
• Subkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Refu‘l-Hâcib an muhtasar İbni’l-Hâcib. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-evtâr esrâru Münteka’l-Ahbâr. 16 Cilt. Dammam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427(h.).
• Fetâva’l-Hindiyye (Fetâva’l-Alemgiriyye). tsh. Abdullatif Hasan Abdurrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü‘l-evsât. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer. Şerhü’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed. Mevsû‘atü keşşâf ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu‘l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Türker, Ömer. “Tarif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/28. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Udeh, Abdulkâdir. Mukayeseli İslam Hukuku ve Beşeri Hukuk (et-Teşrîü’l-Cinâiyyeti’l-İslamî). çev. Ali Şafak. 4 Cilt. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1990.
• Yakup Yüksel. “Kur’an’da Hudûdullah Kavramı”. International Journal of Social Science 51 (Autumn III 2016), 335-345.
• Yazır, Elmalılı Muh. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayıncılık, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-Muhît. 6 Cilt. Gardaka: Dâru’s-Safve, 1992.
• Zuhaylî, Vehbe. İslam Fıkıh Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe vd. 10 Cilt. İstanbul: Risale Yayıncılık, 1994.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsiru’l-münîr. 10 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 2009.