خطاب النفسي في القرآن الكريم والحديث النبوي

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 101 - 122, 15.12.2019

Aydin Kudat , Amir Baraday

https://doi.org/10.46595/jad.578230

Öz

 

ملخص

الخطاب في القرآن الكريم والحديث
النبوي هما خطابان موجهان للإنسان، ولأجل مصلحة الإنسان، لذلك جاء هذان الخطابان
شاملين لكل الجوانب المتعلقة بالإنسان، وليرسما له نموذجاً يسير عليه، ويعمل
بمقتضاه، من خلال علاقته مع نفسه ومع خالقه ومع محيطه المتمثل بالبشر وكذلك
الطبيعة.

ولعل النقطة الأولى التي راعاها
القرآن الكريم والحديث الشريف وبدأا بها، هي اصلاح الإنسان من الداخل، بداية من
عقيدته وصولاً إلى نفسيته ومشاعره، لأن الإصلاح يبدأ من الداخل وصولاً إلى الخارج
المتمثل بالسلوك.

تنبع أهمية البحث من كونه سيسلط
الضوء على الخطاب ( القرآني والنبوي) الذي يحاكي النفس البشرية بكل أصنافها،
مراعيا في ذلك سماتها وميولها ومشاعرها، وموجهاً لها من خلال التربية والإرشاد، مع
مراعاة الجوانب النفسية الأخرى دون إهمال أو تضييق، ودون تناقض وتضاد. ومحققا في
نفس الوقت التوازن في الطرح، بعيداً عن الشطط والخرافة، بكل واقعية وشفافية، وسنجد
أن هذين الخطابين قد راعيا أدق التفاصيل للنفس البشرية، فكان العلاج  والطرح 
قمة في التوازن بعيداً عن الشطط و الغلو.

كما يمكننا أن نصف هذا الخطاب النفسي
الموجود في القرآني الكريم والحديث النبوي، بأنه فائق ( أحمد مختار،2008 ،3،
1753)، لكونه فوق قدرة البشر في خطاب النفس ومعالجة مشاكلها أو في دفعها للأفضل،
فقد اجتمعت لهذين الخطابين ( القرآني والنبوي) الإحاطة بمكنونات النفس وطباعها
ومشاربها، فجاءت الحلول لقضاياها مراعية ظرف الحال الآني لها، وكذلك الحالة
المستقبلية لها، في حال استمرت تلك النفس بالأخذ من هذا المعين الدافق.

الكلمات المفتاحية: 

Anahtar Kelimeler

القرآن, الحديث, الخطاب, النفس،, التربية

PSYCHOLOGICAL CALLING TO PERSONALITY OF HUMAN BEINGS IN THE QUR'AN AND HADITHS

Öz

The discourses in the Holy Quran and the
Prophet's Sunnah are two guiding speeches for human beings and for the interest
of them. Therefore, these two speeches are comprehensive for all aspects of
human beings, models for them, and work for guidance of them through their
relationship with themself and with their Creator and with their surroundings. It
is seen that that the Quran and the Hadith take care of the first point that is
reclamation, improvement, and reform of human beings from the inside, beginning
with their belief, and reaching their feelings and feelings. It is important
that the reform of human beings starts from the inside to the outside and
reflects on the behaviours of them

The importance of the research stems from
the fact that it will high light the discourse (Quranic and prophetic) which
simulates the human psyche in all its varieties, taking into account its
characteristics, tendencies and feelings, and guiding it through education and
guidance, taking into account the other psychological aspects without neglect
or restriction, without contradiction and contradiction. And the discourse
achieved balance in the subtraction, away from exaggeration, and superstition,
with realism and transparency at the same time, and we find that these two
speeches have sponsored the most accurate details of the human soul, and
treated and put a balance in the balance away from excessive and false beliefs.

We can also summarize this psychological
discourse, which is found in the Qur'an and the Hadith, as superlative, because
it is above the ability of human beings in the discourse of the soul and the
treatment of its problems or in the payment of the best. These two speeches
(Quranic and prophetic) have gathered all the components, temperament,
tendencies, and desires of personality of human beings and gone into solving
the problems by considering the situation and the future.

Anahtar Kelimeler

Quran, Hadith, Discourse, Psychology, Education

KUR'AN-I KERİM VE HZ. PEYGAMBER'İN HADİSLERİNDEKİ NEFSÂNÎ HİTÂP

Öz

Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber'in hadislerindeki hitap,
insana dönüktür.  Bütünüyle insanoğlunun yararına olan bu hitap, onun
hayatının bütün yönlerini kapsamaktadır. Dolayısıyla ona bir hayat modeli
çizer. Bu hayat modeliyle hak ve sorumluluklarının bilincinde olur. Kendi
nefsine karşı, yaratıcısına karşı, insan ve doğa bütün çevresine karşı olan
ilişkisi buna göre düzenler. Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerin riayet ettiği
ilk husus ve hareket noktasını teşkil eden birinci basamak inancından başlamak
suretiyle insanın duygu ve hissiyatına ulaşarak, onu içeriden ıslah etmek
olduğu görülür.  Zira insanın ıslahı önce içerden başlar, oradan dışa
doğru hal ve davranışlarında tezahür eder.

Makalenin önemi, insanoğlunun bütün çeşitleriyle nefsanî
boyutunu tasvir eden söz konusu hitaba ışık tutuyor olmasından
kaynaklanmaktadır. Bu hitap, terbiye ve irşadı esnasında nefsin özelliklerini,
eğilim ve duygularını dikkate alarak yönlendirmeye çalışır. Bunu yaparken de
herhangi bir çelişki ve tenakuza mahal vermeden, yine ne ihmal ve gevşeklik ne
de baskı ve tazyiklere fırsat vermeden nefsin diğer boyutlarına da riayet
etmektedir. Aynı zamanda bu hitap çıkarımlarda bulunurken abartıdan ve batıl
inançtan uzak, bütün gerçekçilik ve şeffaflıkla dengeyi gerçekleştirmeye
çalışır.

Bu çalışmada söz konusu iki hitabın insan nefsinin en ince
detayına kadar dikkat çektiği görülecektir. Bu bağlamda teşhis ve tedavisi
aşırılık ve dağınıklıktan uzak, tam bir denge içerisinde olmaktadır. Kuran-ı
Kerim ve Hadis-i şeriflerde yer alan bu nefsanî hitabın, onun sorunlarını
çözmede veya onu daha ileriye taşıma hususunda insanoğlunun gücünün üstünde
olduğundan, üstün hitap olarak niteleyebiliriz. Bu iki hitap, nefsin bütün
bileşenlerini, huy ve mizacını, eğilim ve isteklerini toplamış içinde bulunduğu
durumu ve gelecekte bulunacağı halini göz önünde tutarak sorunların çözümüne
gitmiştir.

Anahrtar Kelimeler: Kur’an, Hadis, Hitap, Nefis, Terbiye

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Hadis, Hitap, Nefis

Kaynakça

• Abdulazim b. abdulkavi b. Abdullah Ebu Muhammed Zekiyyüddin el-Münzirî. (1987). Muhtasaru Sahihi Müslim (el-İmam ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşayrî en-Nisaburî) tahkik: Muhammed Nasirüddin el-Elb3anî 6. T, el-Mektebü’l-İslamiyyu, Beyrut.
• Abdullah Nasih Ulvân. (1992). Terbiyyetü’l-Evlâdi fi’l-İslam, 21. T, Darü’s-Selami li’t-Tab’i ve’n-Neşr.
• Abdusselam Ahmed er-Râğıb. (2001). Vazifetü’s-Sureti’l-Feniyyeti fi’l-Kur’an, 1. T, Füssilet li’d-Dirâsâti ve’t-Tercemeti ve’n-Neşr, Haleb.
• Abdusselam Ahmed er-rağıb. (2017). et-Ta’rifu bi’l-İslam el-Mefhumu ve’l-Menhec, 1. T, Darü’l-Fürkân li’l-Lüğati.
• Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa el-Husrevcirdî el-Hurâsânî, Ebu bekr el-Beyhakî. (1988). Allaka aleyhi ebu Abdullah es-Said el-Menduh, el-Âdâbu li’l-Beyhakî, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sakafiyyeti, 1. T, Beyrut.
• Ahmed Muhtar Abdulhamid Ömer. (2008). Mu’cemü’l-Luğati’l-Arabiyyeti el-Mu’asira, 1. T, Alemü’l-Kütüb.
• Alaüddin Musa İbrahim ebu Mustafa. (2009). Maalimü’t-Terbiyyeti’l-Vicdâniyyeti fi’l-Kur’ani’l-Kerimi ve’s-Sünneti’n-Nebeviyyeti, Risaletü Macister, el-Camiatü’l-İslamiyye, Ğazza.
• Ali Hüseyin Fehd Ğâdib. (1412). el-Mefâhimü’t-Terbeviyyetu İnde’l-İmâm Fahrüddin er-Râzî Min Hilâli Kitâbihi et-Tefsirü’l-Kebir el-Müsemmâ bi- Mefâtihü’l-Ğayb, Risaletu Macister, Camiatu Ümmi’l-Kürâ, Mekke.
• Cevdet es-Said, Hatta Yuğayyirû mâ bi-Enfusihim, 8. T, Beyrut, 1989.
• Cinan Muhammed Mehdî el-Ukaydî. (2003). Lüğatü’l-Hikmeti ve İknaü’l-Muhatabi fî- Uslubi’l-Hitabi’n-Nebeviyyi, Camiatu Bağdat, Külliyyetü’t-Terbiyyeti li’l-Benat, Kısmü’l-Lüğati’l-Arabiyyeti, el-Adedü’l-Has 2, es-Senetü’s-saniyye.
• Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin et-Teymî er-Râzî el-mulakkab bi-Fahrüddin er-Râzî Hatibü’r-Rey. (1420). Mefatihü’l-Ğayb (et-Tefsirü’l-Kebir) Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabiyyi, 3. T, Beyrut.
• Ebu Abdurrahman Muhammed Nasirüddin el-Elbânî. (2002). Muhtasaru Sahihi’l-İmam el-Buhârî, Mektebetü’l-Ma’ârifi li’n-Neşri ve’t-Tevzi’ 1. T, Riyad.
• Ebu bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî. (1420). Şu’abü’l-İmân, tahkik: Muhammed es-Said Bisyûnî Zağlûl, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. T, Beyrut.
• Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Ahmed ez_zemahşerî, (1998) Esasü’l-Belağeti, Darül’l-Kütübi’l-İlmiyyeti, Beyrut.
• Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kureymî el-Kefevî ebü’l-Bekâ el-Hanefî. (1999). el-Külliyât Mucemün fi’l-Müstalahati ve’l-Fürûki’l-Luğaviyyeti, Tahkik: Adnan Derviş ve Muhammed el-Mısrî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut.
• Ezhâr Yahya Kasım ve Ahmed Amir Sultan. (2008.). el-Emnü’n-Nefsî Ledâ Talibati Külliyeti’t-Terbiyyeti li’l-Benati fî-Davi’l-Kur’ani’l-Kerim, Mecelletü Ebhâsi Külliyeti’t-Terbiyyeti’l-Esasiyyeti, Camiatu Musul, mücelled 8, el-Aded: 1.
• Faysal Ğazî Muhammed. (2012). el-Ferku Beyne’n-Nefsi ve’r-Ruhi, Camiatu Bağdad, Külliyyetü’l-Ulûm.
• Heysem Hilal. (2003). Mu’cemu Mustalahi’l-Usul, 1. T, Darü’l-Ceyl, Beyrut.
• Lütfî Fikrî Muhammed el-Cevdet. (2014). Cemaliyatü’l-Hitabi Fi’n-Nassi’l-Kur’aniyyi, 1. T, Müessesetü’l-Muhtar li’n-Neşri ve’t-Tevzi’. Mevkiu (Merkezu İş’âi’l-İslamî li’d-Dirâsâti ve’l-Buhusi’l-İslamiyye) https://www.islam4u.com
• Muhammed b. Ebubekr b. Eyyub b. Said Şemsüddin İbnülkayyım el-Cevzî. (2000). er-Ruhu fi’l-Kelami Ala-Arvahi’l-Emvati ve’l-Ahyai bi’d-Delaili Mine’l-Kitabi ve’s-Sünneti, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyyeti, Beyrut.
• Muhammed -el-Ğazalî. (2005). Nazaratün fi’l-Kur’an, 6. T, Nahdatu Mısır.
• Muhammed et-Tahir b. Muhammed et-Tahir b. Aşûr et-Tunusî. (1984). et-Tahriru ve’t-Tenvîr (Tahrirü’l-Mana’s-Sadid ve Tenvîrü’l-Akli’l-Cedîd Min Tefsiri’l-Kitabi’l-Mecid) ed-Dârü’t-Tunusiyyetu li’n-Neşri ve’t-Tevzi’ Tunus.
• Muhammed Ukkâşe. (2013). Tahlilü’l-Hitabi Fî-Dav’i Nazariyyeti Ahdasi’l-Luğati Diraseten Tatbikiyyeten Li-Asalibi’t-Te’sîri ve’l-İknâi’l-Hücâciyyi Fi’l-Hitabi’n-Neseviyyi Fi’l-Kur’ani’l-Kerim, 1. T, Darü’n-Neşri li’l-Camiât, Kahire.
• Mustafa Sadik er-Râfiî. (1973). İ’câzü’l-Kur’ani ve’l-Belğatün’Nebeviyyetu, 9. T, Darü’l-Kütübi’l-Arabiyyeti, Beyrut.
• Salih Ahmed eş-Şamî. (1988). et-Terbiyyetü’l-Cemaliyyetu Fi’l-İslam, 1. T, el-Mektetü’l-İslamiyye.
• Seyyid Kutub. (2004). et-Tasvîrü’l-Feniyyu Fi’l-Kur’ani’l-Kerim, Darü’ş-Şürûk, 17. T.
• Seyyid Kutub. (2003). Fî Zilâli’l-Kur’an, Darü’ş-Şürûk, 32. T.
• Zeyneb Beşşâre Yusuf. (1432). Min-Asalibi’t-Terbiyyeti Fi’l-Kur’ani’l-Kerim, Risaletu Macister, Camiatü’l-Medine el-Alemiyye.