Nahivciler Nezdinde Takdîm-Te'hîr Olgusu

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 153 - 166, 15.06.2020

Hatice Keskinoğlu , Mehmet Ali Kılay Araz

https://doi.org/10.46595/jad.719257

Cited By: 2

Öz

Takdîm-te’hîr konusu, belâgatın furû’larından olan meânî ilminin önemli mevzularından biridir. Takdîm-te’hîr; mütekellime söz üzerinde tasarrufta bulunma hakkı vererek zihninde tasavvur ettiği manayı daha iyi aktarabilmesine katkı sağlayan bir ifade biçimidir. Her ne kadar takdîm-te’hîr belâgatın bahsi olsa da belâgat müstakil bir ilim olarak teşekkül etmeden önce nahivle iç içe olmuştur. Nahiv alimleri, belâgatın bazı konularına kitaplarında dağınık bir şekilde yer vermişlerdir. İlk nahiv kitabı olan El-Kitâb’da takdîm-te’hîre değinilmiş olması, söylediklerimizi teyit etmektedir. Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî, her ne kadar bu konuya ilk değinen alim olsa da takdîm-te’hîrin mana üzerindeki etkisine bir yorum yapmamıştır. Sîbeveyhi ise, bu konunun manaya olan tesirini ele alması hasebiyle anlamsal yorum arayışına giren ve bu bahsi belâgî açıdan ilk kez ele alan alim olmuştur. Sîbeveyhi, takdîmi-te’hîri, inâyet/ihtimâm hususlarıyla gerekçelendirmiştir. Dolayısıyla belâgat ilmi açısından konumuzun gövdesini oluşturan takdîm-te’hîr ile ilgili Sîbeveyhi’nin yorumları daha fazla önem arzetmektedir. Sîbeveyhi’nin takdîm-te’hîr konusunu El-Kitâb’ına dahil etmesi, daha sonraki nahiv alimlerinin de inceleme alanlarına yansımış ve bu konuya ehemmiyet vermelerini gerektirmiştir. Biz de bu makalemizde nahiv alimlerinin takdîm-te’hîr konusundaki görüşlerini beyân ederek bu alimlerin takdîm-te’hîri hangi açıdan ele alıp eserlerinde incelediklerini derledik. Bu makale “Kur’an’ın 30. Cüzü Örnekliğinde Takdîm-Te’hîr Olgusu” isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Takdîm-te'hîr, nahiv, belâgat, Sîbeveyhi, Arap dili

The Topic Of Taqdim And Ta’khir According To The Scholars Of Syntax

Öz

The subject of taqdīm and ta’khīr is one of the important topics of maânī which is the branch of rhetoric (balâgha). Taqdīm and ta’khīr is a form of expression which provides for the speakers to describe in his mind better and disposes on a word. Although taqdīm and ta’khīr is one of the subject of balâgha, it was within the syntax (nahw) before balâgha was formed as a separate science. The scholars of nahw gave place to some topics of balâgha in their books. The fact that it was mentioned about the subject of taqdīm and ta’khīr in el-Kitâb, which is the first nahw book, provides our sayings. Although Halil b. Ahmed al-Farâhîdî was the first scholar to address this subject, he did not pursue a semantic meaning. On the other hand, Sibawayh, became the first scholar who researched for semantic interpretation because of dealing the effect of taqdīm and ta’khīr on meaning and analyzed taqdīm and ta’khīr in terms of balâgha. Sibawayh was made a relation between taqdīm and ta’khīr and inâyah/ihtimâm. For this reason, the approach of Sibawayh on taqdīm and ta’khīr is more important for the structure of our study. After Sibawayh added taqdīm and ta’khīr in his book, el-Kitab, this subject was considered by the later the scholars of nahw and they gave importance to this subject. In this study, we have compiled the views of the scholars of nahw on the subject of taqdīm and ta’khīr in their works, by observing the thoughts of these scholars.

Anahtar Kelimeler

Taqdīm and ta’khīr, syntax, Arabic rhetoric, Sibawayh, Arabic language

Kaynakça

• Abduh Râcihî. Tatbîku’n-Nahv. 2. Bs. İskenderiyye: Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmi’iyye, 1998.
• Ahfeş, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes’ade el-Mücâşiî el- Belhî el-Basrî el-. Meâni’l-Kurân. 4 Cilt. t.y.
• Ahmed Kâsım el-Bevvâb. Et-Takdîm ve’t-Te’hîr Fî’l-Meseli’l-’Arabî. Ürdün: Vizaretu’s-Sekâfe, 2011.
• Asana, Cennet. Es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm adlı eserindeki İlmu’l-İstidlâl Bahsinin Tahlili. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Şükran Fazlıoğlu), Marmara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, 2019.
• Avn, Ali Ebû’l-kasım. Belâgatü’t-Takdîm ve’t-Te’hîr Fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. 2 Cilt. Lübnan: Daru’l-Medari’l-İslam, 2006. Cinnî, Ebû’l-feth Osmân b. el-Hasâis. 3 Cilt. Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1371/1952.
• Cinnî, Ebû’l-Feth Osman b. El-Muhteseb fî Tebyîni Vücuhi Şevâzzi’l-kırâati ve’l-izâhi Anhâ. Tanta: Daru’s-Sahibetü li’t-Turâs, 1429/2008.
• Cürcânî, Abdulkahir el-. Delailü’l-i’câz. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1422/2001.
• Cürcani, Abdulkâhir el-. Delâilü’l-İ’câz (Sözdizimi ve Anlambilim). Trc. Osman Güman. 2. Bs. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016. Cürcânî, Eş-şerif Ali b. Muhammed. Kitâbu’t-Ta’rifât. Kahire: Daru’l-Fazile, 1413.
• Çetin, Yusuf. Arapça’da Takdim-Tehir ve Şiirde Kullanımı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Yusuf Bayam), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed, el-Ezherî. Tehzîbu’l-luga. B. y., 9 Cilt. b.y.y.: Daru Mısriyyet litte’lif ve Tercüme, ts. Ebû Saîd es-Sîrâfî. Şerhu Kitab Sîbeveyhî. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1429/2008.
• El-Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-’Ayn. Thk. Dr. Abdulhamid El-Hendâvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 1424/2003. Enis, İbrahim - Muntasar, Abdulhalîm - Sevâlihî, Atiyye es- - Ahmed, Muhammed Halfullah. el-Mu’cemu’l-Vasît. 4. Bs. b.y.y.: Mektebetu’ş-Şurûki’d-duveliyye, 1425/2004.
• Feyrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb el-. el-Kâmusu’l-muhît. 8. Bs. b.y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005. Hâşimî, Abdurrahmân el-. Te‘allümü’n-nahv ve’l-imlâ ve’t-terkîm. 2. Bs. Amman: Dâru’l-menâhic li’n- neşr ve’t-tevzî‘, 2008/1428.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed b. Abdullâh b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. y.y.: El-Mektebetü’l-İlmiyye, 1393/1973.
• Kaçar, Halil İbrahim. Arap Dilinde Devrik Cümlelerin Gramer ve Semantik Boyutu(Takdim-Tehir). İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2007.
• Karamollaoğlu, Fatma Serap. Kur’ân ışığında Belagât Dersleri Meâni İlmi. 2. Bs. İstanbul: İşaret Yayınları, 2017.
• Kırkız, Mustafa. Arap Belâgat ilminin Tarihi ve Gelişim Aşamaları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
• Manzûr, Muhammed b. Mükerrem İbn. Lisânu’l-arab. B. y., 15 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sâdır, b.t.y.
• Maral, Cüneyt. “Taberî Tefsirinde Belâgî Üsluplar ( İstifhâm, Nidâ, Takdîm, Tehir, İtnab ve İcâz)”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Kars 2019).
• Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-. El-Muktadab. 4 Cilt. Kâhire: Vizâretu’l-Evkâf, 1415/1994.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Muʻcemu’l-Luğati’l-ʻArabiyyeti’l-Muʻâsıra. 1. Bs. Âlemu’l-Kutub, 1429/2009.
• Ömer, Ahmet Muhtar. Mu’cemu’l-lugati’l-arabiyyeti’l-muâsıra. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1429/2008.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman. el-Kitâb. Thk. ʻAbdusselam Muhammed Harun. 3. Bs. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1408/1988. Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. 3. Bs, 5 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1408/1988.
• Subh, Haldûn. Et-Takdim ve’t-Te’hir F’i’l-Kurâni’l-Kerîm:Belâgatun ve İblâğ. Dimaşk: Daru’l-Yenabi’, 2002.
• Şeybânî, Ebû ’Amr eş-. Şerhu Muallakati’t-Tis’. Beyrut: Müesseseti’l-’Alemî Li’l-Matbûât, 2001/1422.
• Tekin, Ahmet. Kur’ân-ı Kerim’de Takdim-Tehir ve Anlam Üzerindeki Etkisi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Doç. Dr. İsmail Aydın), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Yurttaş, Tahsin. Arap Dilinde Sözdizim ve Anlamsal Yorum(Mukaddem Mef’ûl ve Kur’ân’daki Uygulamaları). Basılmamış Doktora tezi (Danışman: M. Mücahit Asutay), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2019.
• Zekeriyya, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Es-Sahibî Fî Fıkhi’l-Luga ve Sunenu’l-Arab Fî Kelâmihâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1418/1997.
• Zekeriyyâ, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Mu’cemu’l-mekâyisil-luga. Thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. B. y.y., 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer el-Havarizmî ez-. Esâsu’l-belâga. B. y. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1434/2013.