Yavuz Sultan Selim Dönemi Hilafet Telakkisi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 54 - 70, 15.12.2020

Fatih Yılmaz

https://doi.org/10.46595/jad.775441

Cited By: 1

Öz

Hilafet, Hz. Muhammed’in vefatından sonra İslam devletine başkanlık eden siyasî ve askerî yetkilerinin yanı sıra peygamberlik dışındaki dini konularda Müslümanlara önderlik eden kimselerin bulunduğu makamdır. Tarihi süreçte birçok olayın doğrudan ya da dolaylı sebepleri arasında yer alan hilafet, İslam Tarihi boyunca olduğu gibi günümüzde de üzerinde hala konuşulan bir konudur. Hilafetin Osmanlıya geçişine dair birçok kaynakta yer alan rivayetlerin farklılık arz etmesi, buradan hareketle yapılan yorumların da tarihi gerçeklik ile uyuşmaması, bizi bu konuyu ele almaya yönlendirmiştir. Hilafetin Memlûklulardan, Osmanlıya geçişiyle özdeşleşen Mısır seferi öncesi ve sonrasında padişahın bu kuruma karşı tutumunu, döneme ait yazılı belge ve kaynaklarda konunun nasıl ele alındığını irdelemeye çalıştık. Çalışmamız bağlamında şu tespitlere ulaştık: Hilafet kurumu genel kanaatin aksine tarih boyunca önemini koruyamamış, halifeler yetki ve otoritelerini zamanla kaybetmişlerdir. Kuruma tekrar eski işlevselliği kazandırılmağa çalışılmışsa da mümkün olmamıştır. Yavuz Selim’in seleflerinin aksine doğuya yönelmesi hilafeti almanın ötesinde farklı sebeplere dayandığı, Yavuz’un mevcut halifeye itibar etmediği, Mısır seferi sonrasında dahi dönem kaynaklarında Halife tabirinin kullanılmadığı, bunun birkaç müellifçe kasıtlı olarak kullandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hliafet, Memluk, Mısır, Osmanlı, Yavuz Selim

The Conception of Caliphate in Yavuz Sultan Selim Era

Öz

Caliphate is a position in which elected people leading muslims in a religious way beside their politic and military authorities that preside State of Islam after the prophet Mohammed, have. As one of the reasons of so many events’ in the historical period directly or indirectly, caliphate, no doubt, has become the most debated topic even in current time. Differences between sources towards passing of caliphate on Ottomans and discrepancies between reality and comments relying on these sources, urged us to study about it. We tried to study the attitudes of Sultans’s towards caliphate before and after the expedition of Egypt which became symbolic event of caliphate’s passing on Ottomans, focusing on particularly first-hand sources and documents. We eventually reached some points during our study: In contrast to general idea, caliphate couldn’t protect its importance throughout history, caliphs has lost their authorities in time. Despite the endeavors of revival, it never become as strong as it was once. It was reached that the reason of expedition into east by Sultan Selim I, was more unique than receiving caliphate and different from the ones before him, that Selim I hadn’t so reverence for caliph, that even after the expedition, he caliphate title wasn’t in use in the that time sources and that the title was used by a few writers deliberately.

Anahtar Kelimeler

Caliphate, Mamluk, Egypt, Ottoman, Selim I.

Kaynakça

• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. Muhyiddin Cemâlî’nin Tevârih-i Âlî Osmân’ı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Ağır, Abdullah Mesut. “Memlûk Sultanlarının Gölgesi Altında Hilâfet Kurumu”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/2 (2011), 638-645.
• Âhî. Divân. çev. Mustafa Kaçalın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Alkan, Mustafa. Osmanlılarda Hilafet. İzmir: Çağlayan Yayınları, 2. Basım, 1997.
• Atik, Kayhan. Lütfü Paşa ve Tevârih-i Âli Osman. Ankara: Kültür BakanlığıYayınları, 1. Basım, 2001.
• Azamat, Nihat. Anonim Tevarih-i Ali Osman. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Bidlîsî, İdrîs-i. Selim Şah-Nâme. çev. Hicabi Kırlangıç. Ankara: Kültür BakanlığıYayınları, 1. Basım, 2001.
• Bitlisî, Şükrî-i. Selîm-nâme. çev. Mustafa Argunşah. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Osmanlı Hilafeti Meselesi: Bir Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2/1 (2004), 113-131.
• Celâlzâde Mustafa Çelebi. Selim-Name. çev. Ahmet Ahmet Uğur - Mustafa Çuhadar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Çelebi, Zâtî, İvaz. Divân. Toronto Üniversitesi Arşivi, https://search.library.utoronto.ca/search?Ns=Author&N=20509%20206305%204294966884&Nso=1&uuid=93d294cc-65d0-4f10-95f7-a9f5221fe037.
• Emecen, Feridun. “Selim I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Ocak 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/selim-i
• Erdoğan, Arif. Yavuz Sultan Selim’in Faaliyetlerinde Din ve Siyaset Faktörü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Es-seyyid Pir Mehmed bin Çelebi. Âsık Çelebi Dîvânı. çev. Filiz Kılıç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Feridun Ahmet Bey. Münşeâtü’s- Selâtîn. Ankara: TBMM Kütüphanesi, 71-5305.
• Uğur, Ahmet vd. Gelibolulu Mustafa Âli Efendi Kitâbüt- Târih-i Künhü’l- Ahbâr. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Genç, Vural. Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi İdris-i Bidlîsî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Genç, Vural. “İdris-i Bidlîsî’nin II. Bayezid ve I. Selim’e Mektupları”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 47 (2016), 147-208.
• Hadîdî. Tevârih-i Âli Osman. çev. Necdet Öztürk. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 1. Basım, 2014.
• Hakyemez, Cemil. “İbn Haldun ve İmamet- Siyaset Algısında Farklılaşma arayışları" Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu. ed. Mesut Okumuş. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t- Tevarih. çev. İsmail Parmaksızoğlu 4 Cilt. İstanbul: Devlet Kitapları Müdürlüğü-Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 1979.
• İnalcık, Halil - Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. çev. Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000.
• Keskin, Burhan. İshâk b. İbrâhîm. Selîm-nâme. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Karagöz, İsmail. Dini Kavramlar Sözlüğü. ed. İsmail Karagöz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Kemâl Paşazâde. Kemâl Paşazâde Dîvânı. çev. Ahmet Cevdet. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1896.
• Severcan, Şefaettin. Kemalpaşazâde Tevarih-i Al-i Osman 10. Defter. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Matrakçı Nasuh. Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen Târih-i Âl-i Osmân. ed. Erhan Afyoncu. çev. Göker İnan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Öngören, Reşat. "Safiyüddîn-i Erdebîlî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Erişim 23 Ocak 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/erdebili-safiyyuddin
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü.İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2. Basım, 1971.
• Pul, Ayşe. “Yavuz Sultan Selim’in Güney Siyasetinin Doğu Akdeniz Ticaretine Etkisi Hakkında Bazı Düşünceler”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 35 (Haziran 2016), 263-289.
• Revânî. Revânî Dîvânı. çev. Ziya Avşar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Severcan, Şefaettin - Uğur, Ahmet. Keşfî’nin Selim-namesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Sümer, Faruk. “Yavuz Selim Hilafeti Devraldı mı?” Belleten Dergisi 56/217 (Aralık 1992), 675-701.
• Şimşirgil, Ahmet. KAYI III Osmanlı Tarihi- Haremeyn Hizmetinde. İstanbul: Timaş Yayınları, 9. Basım, 2013.
• Turan, Namık Sinan. Hilafet: Erken İslam Tarihinden Osmanlı’nın Son Yüzyılına. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Uğur, Ahmet. İbn-i Kemâl. İzmir: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1. Basım,1987.
• Ulutaş, Adnan. Osmanlı İmparatorluğu’nda Hilafet ve Saltanat Müesseselerinin Hukuki Mahiyeti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu, 3. Basım, 2015.
• Yavuz Sultan Selim. Yavuz Sultan Selim Divanı. çev. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 1946.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 13. Basım, 2016.