Kur’ân’da Din Kardeşliği Bağlamında Sosyal Desteğin Psikososyal Boyutları

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 68 - 88, 15.04.2021

Elif Aygün

https://doi.org/10.46595/jad.867730

Cited By: 1

Öz

Toplum birbirini ayakta tutan, destekleyen yapılar bütünüdür. Bu yapıların en başında da din gelmektedir. Her bireyin ayrı bir kimliğinin olduğu toplumda, insan varlığını devam ettirmek için hayatının her safhasında sosyal desteğe ihtiyaç duymaktadır. Kur’ân-ı Kerim, yapısı ve içeriği bakımından pek çok toplumsal, ahlaki, insani meseleyi bünyesinde bulundurmakta ve sosyal destek boyutlarını sunmaktadır. Çalışmanın temeli, din kardeşliği bağlamında sosyal desteği; a) duygusal, b) araçsal, c) bilişsel (bilgi) ve d) yaygın destek alanlarında Kur’ân-ı Kerim’in âyetleri ışığında psikososyolojik bir bakış açısıyla değerlendirmektir. Kur’ân-ı Kerim'de din kardeşliği ile ilgili neredeyse bütün konularda sosyal destek yükümlülüğüne göndermeler yapıldığı, bulgular arasındadır. Çalışmanın temelini oluşturan din kardeşliği; dil, ırk, soy, nesep, gözetmeksizin toplumu birleştiren, bütünleştiren ve ortak bir paydada buluşturan bir kavram olup, kavramın doğrudan ümmet olma bilinci ile örtüştüğü gözlemlenmiştir. Din kardeşliği bağlamında yoksulu, yetimi, zorda kalmışı, güç durumda olanı, ayrılığa düşmüş olanı ve mazlumu gözetmek bununla birlikte problemi her neyse bu probleme çözüm bulmak ve hiç değilse yanında olup, destek olmak kardeşlik hakkı olarak belirtilmiştir. Kardeşlik hakkı kapsamında sorumlulukların yerine getirilmesi zorunluluk olarak görülmüş; yapılması halinde ecir, yapılmaması halinde ceza ve kınamalarının beraberinde geleceği Kur’ân-ı Kerim tarafından bizzat ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Sosyolojisi, Sosyal Destek, Din Kardeşliği, Kur’an, Sosyal Hizmet

Teşekkür

Değerli hocamız Sn. Prof. Dr. Özcan Güngör'e tüm emek, gayret ve sabrı için teşekkürü bir borç bilirim.

Psychosocial Dimensions of Social Support in the Context of Religious Brotherhood in the Quran

Öz

Society is a set of structures that sustain and support each other. Religion comes first among these structures, people need social support at every stage of their life in order to survive in a society where every individual has a different identity. The Quran contains many social, moral, humanitarian issues. The basis of the study is social support in the context of religious brotherhood. The social support can be classified into four groups in the light of Qur’anic verses from a psycho-sociological perspective: a) emotional, b) instrumental, c) cognitive (knowledge) and d) widespread support. From this point of view, it is among the findings that the Quran referred to the social support function on almost every subject related religious brotherhood in the study. It was observed that the religious brotherhood, which forms the basis of the study, is a concept that unites together society on a common ground, regardless of language, race, lineage and it directly coincides with the consciousness of being an ummah. Nevertheless, taking care of the poor, orphans, those who have difficulties, those who are separated and oppressed are regarded as the right of brotherhood. Moreover, finding a solution to brothers’ problem, whatever their problem is, and at least just supporting them are also regarded as the right of brotherhood. It has been an obligation to do what is necessary regarding to the right of brotherhood. There are punishments and reprimands for people who don’t fulfill their responsibilities in the Quran.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Islam, Social Support, Brotherhood of Religion, Qur’an, Social Work

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “Fert ve Toplumun Yetim ve Öksüzlere Karşı Sorumlulukları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/2 (Haziran 2007), 9-30.
• Akbaş, Mehmet. "Muhâcirûn-Ensâr Kardeşliğinin Serüveni ". İstem 8/15 (2010), 61-67
• Akgün, Rumeysa-Gökçearslan Çifci, Elif. “Engelli Çocuğa Sahip Ailelerde Güçlendirme Yaklaşımı Ve Sosyal Destek Sistemi”. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi 10/1-2 (Mayıs 2010), 23-36.
• Akyüz, Niyazi vd. Din Sosyolojisi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Akman, Mustafa. “Müminler Arasında Kardeşlik Hukuku”. The Journal of Social Science 4/7 (2020), 292-304. https://doi.org/10.30520/tjsosci.656692
• Albayraktaroğlu, Sevgi. Profesyonelleşme Olgusu ve Mesleki Profesyonelleşme Açısından Türkiye’de Sosyal Hizmet Mesleği (Sakarya Örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şubat 2010.
• Ardahan, Melek. “Sosyal Destek ve Hemşirelik” Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, (2006) 9/2 68-75
• Balcı, Emre. Aile Sosyal Destek Programı (Asdep) Görevlilerinin Algıladıkları Sosyal Destek İle Stresle Başa Çıkma Yöntemleri Arasındaki İlişki. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Sosyal Politika Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Baltaş, Zuhal. Sağlık Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2000.
• Bayyiğit, Mehmet vd. Din Sosyolojisi. Konya: Palet Yayınları, 2013.
• Bor, Adil. “Kur’an’da Kardeşliğin İnsanî ve Ahlâkî Temelleri”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR) 10/3 (30 Ağustos 2018), 1056-1077. https://doi.org/10.26791/sarkiat.417788
• Bülbül, İsrafil. Kendini Zehirleme Yoluyla İntihar Girişimi Nedeniyle Bir Üniversite Hastanesine Başvuranlarda Algılanan Sosyal Destek, Dini Yönelim ve Bağlanma Özelliklerinin Araştırılması. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Tıpta Uzmanlık Tezi, 2011.
• Cohen, Sheldon-Wills Thomas Ashby. “Stress, Social Support, and the Buffering Hypothesis” 98/2 (1985), 310-357.
• Çakır, Yelda-Palabıyıkoğlu, Refia. "Gençlerde Sosyal Destek- Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması". Kriz Dergisi; 5/1, (1997), 15-24.
• Demirci, Abdurrahman. “Ensar Kimliğinin Oluşumuna Etki Eden Faktörler”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 2/1 (2016), 7-38. https://doi.org/10.9737/hist.2017.562
• Doğan, Türkan. "Psikolojik Belirtilerin Yordayıcısı Olarak Sosyal Destek ve İyilik Hali," Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 3/30 (2008), 30-44.
• Durkheim, Emile. İntihar: Bir Toplumbilim İncelemesi. çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Pozitif, 2013.
• Esen Ateş, Nesibe. “Sosyal Destek ve Dini Başa Çıkma: Şehit Aileleri ve Gaziler Örneği”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2019), 73-100.
• Gazali, Ebu Muhammed bin Ahmed Tusi. İhyau ’Ulumi’d-Din. çev. Serdaroğlu Ahmed. 4 Cilt. İstanbul: Bedir, 1985.
• Gökçe, M. Cüneyt. “İslam Kardeşliğinin Temelleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültes Dergisi 5 (1998), 22-28.
• Güngör, Özcan. “Kur’ an’ da Sosyal Bütünleşme”. Diyanet İlmi Dergi 43/2 (Haziran 2007), 173-190.
• House, James S. vd. “Social Relationships and Health”. Science 241/4865 (29 Temmuz 1998), 540-545.
• Isfahani, Rağıb. Müfredat . çev. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları. Ağustos 2010.
• Işıkhan, Vedat. “Kanser ve Sosyal Destek”. Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F Sosyal Hizmet Bölümü 18/1 (2007), 15-29.
• Kapıkıran, Şahin-AcunKapıkıran, Necla. “Algılanan Elde Edilebilir Destek Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 43/2 (2010), 51-73. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001202
• Karal, Eser-Biçer, Berna Gül. “Salgın Hastalık Döneminde Algılanan Sosyal Desteğin Bireylerin Psikolojik Sağlamlığı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (Haziran 2019), 129-156. https://doi.org/10.20493/birtop.726411
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: 3. Basım, 2007.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’a Göre Dinin Toplumsal Bütünleşmedeki Rolü”. Hikmet Yurdu Düsünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 9/17 (Ocak 2016), 21-21. https://doi.org/10.17540/hikmet.20161715434
• Kaynar, Gonca. Boşanma Sürecindeki Kişilerin Baş Etme Becerileri, Bilişsel Çarpıtmalar, Yılmazlık Ve Sosyal Destek Algıları Açısından İncelenmesi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kazak, Anne E.-Marvin, Robert S. “Differences, Difficulties and Adaptation: Stress and Social Networks in Families with a Handicapped Child”. Family Relations 33/1 (Ocak 1984), 67-76. https://doi.org/10.2307/584591
• Kinsun, Abdulbaki. “Dini Gruplar Sosyolojisi” Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/8 (2016), 210-226.
• Kula, H. M. Naci. “Hucurat Suresi 10. Ayet Çerçevesinde Kardeşlik İlkesi ve Ruh Sağlığı Açısından Önemi”. Ekev Akademi Dergisi 1/2 (1998), 49-56.
• Kula, H. M. Naci. “İstenmedik ve Beklenmedik Olaylarla Karşılaşan Bireylere Yönelik Moral ve Manevî Desteğin Önemi (Deprem ve Bedensel Engellilik Örneği)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6/2 (2006), 73-94.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş & Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. çev. Salih Uçan vd. 5. Cilt. İstanbul: Dünya, 1991.
• Mevdûdî, Ebu'l- A'lâ. Tefhîmu'l-Kur'ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 6.Cilt. İstanbul: İnsan, 2020.
• Nick, Elizabeth A. vd. “The Online Social Support Scale: Measure Development and Validation.” Psychological Assessment 30/9 (Eylül 2018), 1127-1143. https://doi.org/10.1037/pas0000558
• Özdemir, Şuayip. “Toplumsal Birliğin Teşekkülünde İslam Kardeşliğinin Rolü”. Diyanet İlim Dergisi 33/3 (1997), 107-115.
• Özsoy, Ömer-Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fecr, 22. Basım, 2019.
• Sancar, Faruk. “Toplumsal Birliğin İnşasında Anahtar Kavram ‘Kardeşlik’: Gazali Örneği”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/ (2013), 21-41.
• Sarason, Irwin G. vd. “Assessing social support: The social support questionnaire”. Journal of Personality and Social Psychology, 44/1 (1983), 127-139
• Sunar, Lütfü. Değişim Sosyolojisi: Kavramlar, Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Nobel, 2018.
• Sherkat, Darren E. “Dini Sosyalleşme: Etki Kaynakları ve Araçların Etkileri” çev. Özcan Güngör, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/3 (2013), 279-297.
• Şeker, Aziz. Sosyal Hizmete Giriş. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi, 2018.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. çev. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili 1. çev. İsmail Karaçam vd. İstanbul: Zehraveyn, 2007.
• Yıldız, Abdullah. “Hz. Peygamber’in Örnekliğinde Af ve İnsan Kardeşliği”. Meridyen Derneği Hadis ve siyer Araştırmaları 2/1 (2016), 53-73.
• Yıldız, İbrahim. Kur’ân’da Sebîlüllah Kavramı. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân’ da Kardeş Şiddeti: Hâbil-Kâbil ve Hz. Yûsuf Kıssalarına Psikolojik Bir Bakış”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 73-95. https://doi.org/10.18505/cuid.690585