Kur’an’da Zorluklar Karşısında Toplumların Tepkilerinin Psiko-Sosyal Boyutları

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 226 - 248, 15.04.2021

Zeynep Atalay

https://doi.org/10.46595/jad.883690

Cited By: 2

Öz

Tarih boyunca toplumlar farklı zaman ve mekanlarda hayatlarını sürdürürken çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmışlardır. Bu zorluklar hem beşerî hem de ilahi nitelikte meydana gelmiştir. Bireysel sınanmanın var oluşu gibi toplumsal sınanmanın da kaçınılmaz oluşu Kur’an’ın bütününde kadim ümmetlerin sınanmalarıyla karşımıza çıkmaktadır. Toplumsal sınanmalar tarihte Allah’ın milletleri, kavimleri, ümmetleri çeşitli şekillerde imtihan etmesiyle gerçekleşmiştir. Zorluklarla başa çıkma ve irade göstermede toplulukların takındıkları tavır ve tutumlar farklılık göstermektedir. Kur’an’da musibetler karşısında olumlu tavır sergileyenler sabredenler, teslimiyetçiler olarak nitelendirilirken, olumsuz tavır içinde olanlar isyan edenler, şikâyet edenler, sızlananlar olarak nitelendirilen tepki ve davranışlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın konusu musibetler karşısında toplumların tepkilerinin psiko-sosyal boyutuna dikkat çekmektir. Çalışmanın amacı ise zorluklarla başa çıkma ve irade göstermede toplumların tutumlarının psiko-sosyal boyutlarını ayetler ışığında incelemektir. Bu çalışmada mikro yöntem bağlamında tarihsel dokümantasyon tekniği kullanılmıştır. Sonuç olarak zorluklar karşısında toplumların tepkilerinin Kur’an’î boyutlarının sabretmek, teslimiyetçilik ya da isyan etmek ve şikâyet etmek üzerinde konumlandığı görülmektedir. Ayrıca toplumların tepkilerinin toplumu oluşturan bireylerin psikolojik durumları ve içinde bulundukları psiko-sosyal durum etrafında şekillendiği görülmektedir. Bunun yanında Kur’an’ın bireyin/toplumların zorluklar, musibetler karşısındaki tavrının sabır temelli davranış tipleri etrafında şekillenmesi gerektiğini vurguladığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Sınanma, Başa Çıkma, Sabır, İsyan, Kur'an

Psycho-Social Dimensions of Societies' Reactions Against Difficulties in the Qur'an

Öz

Throughout history, societies have faced various difficulties while living in different times and places. These difficulties occurred in both human and divine nature. The inevitability of social testing, as well as the existence of individual testing, appears in the whole of the Quran with the tests of the ancient ummahs. Social tests have taken place in the history of God by testing the nations, peoples and ummahs in various ways. The attitudes and attitudes adopted by communities differ in coping with difficulties and showing willpower. In the Qur'an, those who show a positive attitude in the face of calamities are described as patient and submissive, while those who have negative attitudes appear as reactions and behaviors that are described as rebels, complainers, and mourners. The subject of this study is to draw attention to the psycho-social dimension of the reactions of societies to calamities. The aim of the study is to examine the psycho-social dimensions of societies' attitudes in coping with difficulties and showing willpower in the light of verses. In this study, historical documentation technique was used in the context of micro method. As a result, it is seen that the Qur'anic dimensions of the reactions of societies in the face of difficulties are based on patience, submission or rebellion and complaint. In addition, it is seen that the reactions of societies are shaped around the psychological conditions of the individuals who make up the society and the psycho-social situation they are in. In addition, it was understood that the Quran emphasized that the attitude of the individual / societies against difficulties and calamities should be shaped around patience-based behavior types.

Anahtar Kelimeler

Social Testing, Coping, Patience, Rebellion, Qur'an

Kaynakça

• Abdulkadir er-Razi. Muhtaru’s-Sıhah. Beyrut: Mektebetü’l Asrıyye, 1996.
• Altıntaş, Halil- Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 16. Basım, 2009.
• Atalay, Mehmet. Kur’an’a Psikoloji İle Bakmak (Hz. Yusuf ve Hz. Musa Kıssaları). İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak / Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Cevziyye, İbn K. Sabredenler ve Şükredenler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Coşgun, Merve. Kur’an Kıssaları Işığında İdeal Kişilik Modelleri ve İnsanın Karakteri. Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa. "Sabır". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/337-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çiftçi, Merve Betül. “Bir Kültürel Direniş Örneği Olarak Kur’an’da Ashâb-ı Kehf”. Journal of Analytic Divinity 4/1 (2020), 319-332.
• Çonkor, Burhan. Boykotun Bitiminden Hicrete Kadar Olan Dönemde İnen Surelerin Tahlili. Ankara: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Demirci, Mehmet. “Kur’an-ı Kerim Işığında Sabır Kavramı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/12 (2002), 263-285.
• Doğan, Mebrure. Sabır Psikolojisi Pozitif Psikoloji Bağlamında Bir Araştırma. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Doğan, Mebrure- Gülmez, Çiğdem. “Sabır Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), 263-280.
• Doğanay, Süleyman. Psikolojik Açıdan Hayatın Zorlukları Karşısında Dini İnanç ve Sabır: Nitel Bir Araştırma. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ekşi, Halil. Başa Çıkma, Dini Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Eroğlu, Muhammed. "Ashâbü'l-Uhdûd". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/471. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fromm, Erich. Sevginin ve Şiddetin Kaynağı. çev. Yurdanur Salman-Nalan İçten. İstanbul: Payel Yayınevi, 6. Basım, 1994.
• Fromm, Erich. Toplum Psikolojisi. çev. Kemal Saydam. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları, 2. Basım, 1994.
• Fromm, Erich. Yeni Bir İnsan Yeni Bir Toplum. çev. Necla Arat. İstanbul: Say Yayıncılık, 3. Basım, 1989.
• Gazzâlî. Ihyau Ulumi’d Din. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.
• Güney, Salih. Sosyal Psikoloji. Ankara: Nobel Yayınları, 2009.
• Güngör, Özcan. “Kur’an’da Sosyal Bütünleşme”. Diyanet İlmi Dergi 43/2 (2007), 173-190.
• Hançerlioğlu, Orhan. Toplum Bilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Yayınevi, 1986.
• Hogg, Michaeel A.- Vaughan, Graham M. Sosyal Psikoloji. çev. İbrahim Yıldız- Aydın Gelmez. Ankara: Ütopya Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Izutsu, Toshiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem- Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayıncılık, 16. Basım, 2014.
• Karagöz, İsmail. Kur’an’a Göre Musibetler Açısından İnsan ve Toplum. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1996.
• Karaman, Hayrettin- Kaya, Mustafa. Kur’an Yolu Meali ve Tefsiri. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Kara, Necati. “Kur’an ve Sünnette Bela ve Musibet”. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (1998), 42-44.
• Karataş, Kasım- Baloğlu, Mustafa. “Tevekkülün Psikolojik Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 110-118.
• Kartopu, Saffet. “Kaygının Kader Algıları ile İlişkisi (Kahramanmaraş Örneği”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2013), 238-260.
• Keskin, Hasan. Kur’an’da Fitne Kavramı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Kutub, Seyyid. Fi Zılâl-il Kur’an. çev. Salih Uçan vd. İstanbul: Tayf Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Küçük, Ahmet. Kur’an’da Toplumsal Sınanma ve Sonuçları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Küçükcan, Talip-Köse, Ali. Doğal Afetler ve Din: Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2000.
• Lazarus, Richard S.-Folkman, Susan. Stress, Appraisal And Coping. New York: Springer Yayıncılık, 1984.
• Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 1997.
• Önal, Recep. “Kur’an’da İmanı ve Ahlaki Bir Tavır Olarak Sabır”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008), 439-466.
• Öner, Ebru. “Nurettin Topçu ve Albert Camus’de Ahlak: İsyan/ Başkaldırı Ahlakı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/3 (2016), 49-52.
• Önkal, Ahmet- Özel, Ahmet. "Hicret". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/462-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özsoy, Ömer- Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi). Ankara: Fecr Yayınevi, 2005.
• Pargament, Kenneth. The Psychology of Religion and Coping. ABD: Guilford Press, 1997.
• Pinker, Steven. The Blank Slate. New York: Penguin Books, 2003.
• Ragıb, el İsfahanî. Kuran Kavramları Sözlüğü. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Sarıkaya, Berat- Şeren, Zeynep. “İnsan Sorumluluğu ve Fillerine Etkisi Bağlamında Sabır ve Tevekkül Kavramları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2017), 68-88.
• Sıcak, A.Sait. “Başa Çıkma Stratejileri Açısından Kur’an’da Hicret Realitesi”. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2018), 43-63.
• Smith, M.B. “Attitude change” International encyclopedia of the Social Sciences. 2/ 458-467. USA: Macmillan Library Reference, 1968.
• Şahin, İlhan. Kur’an-ı Kerim’e Göre Nübüvvete Karşı Tepkiler ve Sonuçları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şentürk, Recep. “Kavim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/68-69. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Şimşek, M.Sait. Kur’an Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• Tarhan, Nevzat. “Stres ve Sabır”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 1/5 (1998), 44-47.
• Temizkan, Abdullah. Kur’an’da Sabır (Hz. Nuh Örneği). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Tok, Fatih- Kahraman, H.İbrahim. “Cahiliye’den İslam’a Sabır Kavramı”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (15 Mart 2019), 87-116.
• Tokur, Behlül. İmtihan Psikolojisi. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/77. Ankara: TDV Yayınları,2003.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Tarihi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Webster, Merriam. Merriam- Webster’s Dictionary of Synonyms. USA: Incorporated Springfield Massachusetts, 1984.
• Yapıcı, Asım- Doğanay, Süleyman. “Dini Başa Çıkma ve Sabır Bağlamında İnsan Tipleri: Nitel Bir Araştırma”. Bilimname 40 (2019), 105-135.
• Yazır, M.Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, 2015.
• Yiğit, İsmail. Peygamberler Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2004.
• Yüksel, M.Arif. “Kur’an’da İlâhî Sınama ve Sabır”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (20 Aralık 2020), 121-143.