Ebu’t-Tayyıb el-Veşşâ and His al-Mamdud va’l-Maqsur

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 62 - 78, 15.06.2022

Yusuf Buhan

https://doi.org/10.46595/jad.1087650

Öz

Arabic is a very rich language in terms of vocabulary. There are many Mu'tal and Sahīh [Sound and Unsound] words in this language. Lexicography and syntax scholars have made a great effort to compile the Arabic language, which has a wide vocabulary, and to adopt a systematic structure. In this context, since the 2nd Century Hijri, works that deal with the cases related to maqsūr and mamdūd words and form some of the themed dictionaries, have been copyrighted under the title of al- Maqsūr wa al- mamdūd. The scholar of Arabic language and literature, Abū Ṭayyib al-Washshā’ (d. 325/937), lived also in the 4./10. century in which this type of copyright movement gained momentum, and wrote works on this subject. Within the framework of the limitations of the study, only some parts of the work will be evaluated. In his work, which he wrote as prose, he benefited from the previous scholars. However, it differs from other works in this field by giving weight to syntax and dictionary and prioritizing mamdūd type words in his work. In this respect, al-Washshā'’s work is a dictionary and a spelling guide. In the work, the words mamdūd and maqsūr are discussed under two main headings as semāī and qiyāsī. Within each title, there are various sections. The words in these sections are explained with examples. In this study, first of all, al-Washshā'‘s life and the subject of mamdūd-maqsūr will be briefly explained. Later, al-Washshā'‘s work on the subject will be examined independently. It can be stated that the work has a short and concise expression in the mamdūd-maqsūr literature.

Keywords: Arabic Language, Lexicon, al-Washshā', Mamdūd, Maqsūr, Semāī, Qiyāsī

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Lexicon, al-Washshā, Mamdūd, Maqsūr, Semāī, Qiyāsī

Ebü't-Tayyib el-Veşşâ ve el-Memdûd ve'l-Maksur Adlı Eseri

Öz

Arapça, kelime varlığı bakımından oldukça zengin bir dildir. Bu dilin bünyesinde mu’tel ve sahih birçok sözcük mevcuttur. Lügat ve nahiv âlimleri, Arap dilinin derlenmesi ve sistemli bir yapıya bürünmesi adına yoğun bir çaba sarf etmişlerdir. Bu bağlamda hicri II. asırdan itibaren el-Maksûr ve’l-memdûd başlığı altında maksûr ve memdûd kelimelere ilişkin halleri ele alan ve konulu sözlüklerin bir kısmını oluşturan eserler telif edilmiştir. Arap dili ve edebiyatı âlimi Ebü’t-Tayyib el-Veşşâ da (öl. 325/937) bu türde telif hareketinin ivme kazandığı 4./10. yüzyılda yaşamış ve bu konuda eser kaleme almıştır. Çalışmanın sınırlılıkları çerçevesinde eserin bazı bölümleri üzerinden değerlendirme yapılacaktır. Mensur olarak yazdığı eserinde kendisinden önceki âlimlerden faydalanmıştır. Ancak eserinde nahiv ve lügate ağırlık vermesi ve memdûd türü kelimeleri öncelemesiyle bu alandaki diğer eserlerden farklılaşmaktadır. Bu yönüyle Veşşâ’nın eseri bir sözlük ve yazım kılavuzu niteliğindedir. Eserde memdûd ve maksûr sözcükler semâî ve kıyâsî olarak iki ana başlık altında ele alınmıştır. Her başlık içerisinde de çeşitli bölümler bulunmaktadır. Bu bölümlerdeki kelimeler ise örnekler eşliğinde açıklanmıştır. Bu çalışmada öncelikle Veşşâ’nın hayatı ve maksûr-memdûd konusu kısaca anlatılacaktır. Daha sonra Veşşâ’nın konuyla ilgili eseri müstakil olarak incelenecektir. Eserin maksûr ve memdûd literatüründe kısa ve öz bir anlatıma sahip olduğu belirtilebilir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Lügat, Veşşâ, Memdûd, Maksûr, Semâî, Kıyâsî.

Kaynakça

• Ateş, Mahmut. Kur’ân’da Gayr-ı Munsarıf İsimler. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Bağdât. thk. Beşşar Aved Ma’ruf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2002.
• Brockelmann, Carl. Târîhü’l-edebi’l-Arabî. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 4. Basım, 1983.
• Demirayak, Kenan. “Maksûr ve Memdûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/453-454. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Veşşâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/72-73. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Enbârî, Kemâleddin. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîne’l-Kufiyyîn. 2 Cilt. el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2003.
• Ergüven, Şahabettin. “Arap Dilinde Lahn’ın Ortaya Çıkışı ve İlk Görüntüleri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (01 Haziran 2007), 155-183.
• Esterâbâdî, Ruknuddin. Şerhu Şâfiyeti İbnü’l-Hâcib. thk. Abdülmaksûd Muhammed Abdülmaksûd. 2 Cilt. Mektebetu’s-Sekâfe’d-Dîniyye, 1. Basım, 2004.
• Fâridî, Şemseddin Muhammed. Şerhu’l-İmami’l-Fâridî ala Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Ebu’l-Kümeyt Muhammed Mustafa el-Hatîb. 4 Cilt. Beyrut: Dar’ul Kütüb’il ilmiyye, 1. Basım, 2018.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-durûsi’l-Arabiyye. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2005.
• Hamalâvî, Ahmed b. Muhammed. Şeze’l-arf fî fenni’s-sarf. thk. Nasrullah Abdurrahman Nasrullah. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• Hamevî, Yâkūt. Muʿcemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1993.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfi. 4 Cilt. Dâru’l-Meârif, 15. Basım, ts.
• Hıdır, Ahmed İbrahim - Es’ad, Înâs Velîd. “el-Furûku’d-delâliyye beyne’l-müttefak hataen ve’l-muhtelif lafzen ve ma’nen mine’l-maksûr ve’l-memdûd ve’l-mehmûz”. Âdâbü’r-râfidîn 72 (2018), 85-104.
• İbn Akîl, Ebu Muhammed Bahaeddin. Şerh İbn Akîl ala Elfiyyetü İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1980.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn. Mu’cemu mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan. el-Muhassıs. thk. Halil İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: İhyâu’t Turasi’l-Arabî, 1. Basım, 1996.
• İbn Vellâd, Ebü’l-Abbâs. Kitâbü’l-Maksûr ve’l-memdûd. thk. Paul Brönnle. Matbaatü Leiden, 1900.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ. Şerhu’l-Mufassal. thk. İmyel Bedî’ Ya’kub. 6 Cilt. Beyrut: Dar’ul Kütüb’il İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Saâdât. el-Bedî’ fi ilmi’l-Arabiyye. thk. Fethî Ahmed Alâaddin. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1. Basım, ts.
• İbnü’l-Gazzi, Ebü’l-Meali Şemseddin Muhammed b Abdurrahman. Divanü’l-İslâm. thk. Seyyid Kesrevi Hasan. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrâhim. İnbâhü’r-ruvât alâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire-Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Arabî ; Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1. Basım, 1986.
• Kalâtî, İbrahim. “Zâhiratü’t-te’lîf fî’l-maksûr ve’l-memdûd beyne’l-karn’il-sâlis ve’r-râbi’l-hicriyyeyn”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-Lügaviyye 1 (2002), 230-238.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifin teracimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1993.
• Neccâr, Muhammed Abdülaziz. Diyâu’s-sâlik ilâ evdahi’l-mesâlik. 4 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• Nedîm, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. ed. Abdulkadir Coşkun. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Omar, Ahmed Muhtar. el-Bahsü’l-lugavî inde’l-Arab. Âlemü’l-Kutub, 8. Basım, 2003.
• Öztürk, Levent. “İbn Yahyâ el-Veşşâ’ya (ö. 325/937) Göre Abbâsî Toplumunda Hediyelerin Gizli Dili”. İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/12 (2008), 9-15.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b.. İzziddîn Aybeg b.. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefayât. thk. Celal Asyûtî. 24 Cilt. Lübnan: Dâr’ul-Kütüb’il İlmiyye, 1. Basım, 2010.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b Muhammed b Abdilcebbâr Temîmî Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 13. Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1. Basım, 1981.
• Sezgin, Fuad. Târîhü’t-türâsi’l-Arabî [gas]: Ilmü’l-Luga Ila Havali Sene 430 H. çev. Arefe Mustafa. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1988.
• Suyuti, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b Ebî Bekr. Bugyetü’l-vuat fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1979.
• Şatıbî, İbrahim b. Musa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fi şerhi’l-Hülâsati’l-kâfiye. thk. Abdülmecid Katamış. 10 Cilt. Mekke: İhyâu’t Turâsi’l-İslâmî-Ma’hedi’l-Buhüsi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2007.
• Şimşek, Ahmet. “Zühd, Şiir ve Dil: İbn Malik ve el-Maksûr ve’l-Memdûd Adlı Eseri”. Artuklu Akademi 3/2 (2016), 79-91.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ. el-Lübâb fî i’leli’l-binâ ve’l-i’râb. thk. Abdülilah en-Nebhân. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
• Veşşâ’, Ebü’t-Tayyib. el-Maksûr ve’l-memdûd. thk. Ramazan Abdüttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1979.
• Veşşâ’, Ebü’t-Tayyib. Kitâbü’l-Fâdıl. thk. Yahyâ Vehîb el-Cübûrî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1991.
• Veşşâ’, İshâk b. Yahyâ. el-Muveşşa. thk. Kemal Mustafa. Mısır: Mektebetü’l-Hanci, 2. Basım, 1953.
• Yurttaş, Tahsin. Arap Dilinde İrâb-Anlam İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Mufassal fî sun’ati’l-i’râb. thk. Ali Ebû Mulham. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 1. Basım, 1994.