Gender Equality Opinion According To Hamka in Tafsir Al-Azhar

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 75 - 95, 16.06.2025

Zulfikri Zulkarnaini , Celil Kiraz

https://doi.org/10.46595/jad.1536588

Öz

This research is about contemporary exegesis in Indonesia. One of them is Hamka's Tefsîru'l-Azhar, which appeared in Indonesia at the beginning of the 20th century. This Tafsir is important when Indonesia was colonized by the Dutch and written during the post-independence period. Indonesia's social position shapes Hamka's way of thinking. The position of women in society is one of them. First, it will be focused on Hamka's thoughts on the creation of women in this study. Hamka denied that woman was created from Adam's rib and said it was a metaphor and a majaaz. He explained that men and women could create a just social system. Secondly, another approach of Hamka on this issue is about women's education rights. In this context, Hamka tried to explain that men and women have the opportunity to obtain information in an equal position. According to Hamka, men and women are endowed with equal potential and responsibility in education. These tools are the soul's potential (heart), body, and mind. The three main methods of Islamic education are wisdom (wisdom), education, and struggle. The three are interrelated units to support human existence. This opportunity belongs to every person, both male, and female, and it should be tried and developed throughout the education process. According to Hamka, the dominant factor affecting the development of the soul, mind, and body is the social environment. Thirdly, the last issue that Hamka emphasizes on the subject is the issue of women's careers. Hamka stated that Islam positions men and women in the same and equal position. In this context, he said that only men could not rule women; on the contrary, women will rule men on home matters. Based on all these, it is possible to say that he harmonizes the Indonesian people's social and cultural context in the modern age in his interpretation of Hamka. Therefore, this interpretation mode is more contextual today and has had a significant impact on modern interpretation, especially in Indonesia.

Anahtar Kelimeler

Hamka , Tafsir al-Azhar , Woman , Equality , Education

Tefsîru’l-Azhar'da Hamka'ya Göre Cinsiyet Eşitliği Göruşleri

Öz

Çalışmamız, Endonezya'daki çağdaş tefsir hakkındadır. Bunlardan biri, 20. yüzyılın başlarında Endonezya'da ortaya çıkan Hamka'nın Tefsîru’l-Azhar isimli eseridir. Bu tefsir Endonezya Hollandalılar tarafından sömürgeleştirildiğinde ve sonrasındaki bağımsızlık döneminde yazıldığından önem taşımaktadır. Zira Hamka'nın düşünme biçimini Endonezya’nın toplumsal konumu şekillendirmiştir. Kadının toplumdaki konumu bunlardan biridir. Çalışmada ilk olarak, Hamka’nın kadının yaratılmasına dair düşünceleri üzerinde durulacaktır. Hamka, kadının Hz. Adem'in kaburgasından yaratıldığını reddederek bunun bir metafor ve mecaz olduğunu söylemiştir. Kadınların ve erkeklerin âdil bir sosyal sistem oluşturabileceğini buradan hareketle açıklamıştır. İkinci olarak, Hamka’nın bu konudaki diğer bir yaklaşımı kadınların eğitim haklarına dairdir. Bu bağlamda Hamka, erkeklerin ve kadınların eşit bir konumda bilgi edinme fırsatına sahip olduklarını açıklamaya çalışmıştır. Hamka’ya göre, erkekler ve kadınlar eğitimde eşit potansiyel ve sorumluluklarla donatılmışlardır. Bu araçlar ruhun (kalb), bedenin (cism) ve aklın potansiyelidir. İslâmî eğitimin üç ana yöntemi hikmet (bilgelik), eğitim ve mücadeledir. Üçü, insan varoluşunu desteklemek için birbiriyle ilişkili birimlerdir. Bu imkân, hem erkek hem de kadın her insana aittir ve eğitim süreci boyunca kazanmaya çalışılmalı ve geliştirilmelidir. Hamka'ya göre ruh, zihin ve bedenin gelişimini etkileyen baskın faktör toplumsal ortamdır. Üçüncü olarak, konuyla alakalı Hamka’nın üzerinde durduğu son konu ise kadınların kariyeri meselesidir. Hamka, İslam'ın erkekleri ve kadınları aynı ve eşit konumda konumlandırdığını belirtmiştir. Bu bağlamda sadece erkeklerin kadınları yönetemeyeceğini, bilakis ev meseleleri gibi bazı konularda erkekleri kadınların yöneteceğini söylemiştir. Tüm bunlardan hareketle, Hamka’nın tefsirinde modern çağdaki Endonezya halkının sosyal ve kültürel bağlamıyla uyumlu bir dil kullandığını söylememiz mümkündür. Bu nedenle, bu yorumlama şekli günümüzde daha bağlamsal olup, özellikle Endonezya'da modern yorumlama biçimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hamka , Tefsîru’l-Azhar , Kadın , Eşitlik , Eğitim

Etik Beyan

Bu makalenin yazarları, araştırma makalesinin özgünlüğünü, 2022'de Uludağ Üniversitesi'ndeki Doktora savunmalarındayken sunulduğu ve başka dergilerde daha önce yayınlanmadığı veya incelenmediği için beyan etmektedirler. isimler geçen tüm yazarlar, makalenin araştırma ve yazımına ortak olarak katıldıkları teyit edilmiştir ve yazar listesinden hiçbir yazar çıkarılmamıştır. Makale özgündür, daha önce yayınlanmamıştır ve başka birinin çalışmasını atıf yapmadan intihal etmemiş veya başka şekilde kopyalamamıştır.

Teşekkür

Teşekkür ederim kıymetli sayın hocam Prof. Dr. Celil Kiraz okuma, ve büyük bir titizlik çalışmamızı yakından takip eden. Ve Journal of Analytic Divinity dergisinin editörüne ve hakemlerine teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. Kadının Yaratılışı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2001.
• Anwar, Etin. Gender and Self in Islam. New York: Routladge, 2006.
• Badrika, I Wayan. Sejarah Nasional Indonesia dan Umum. Jakarta: Erlangga, 2002.
• Barlas, Asma. Believing Women in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qurʾan. Austin: University of Texas Press, 2002.
• el-Beğavî, Hüseyin b. Mes'ud. Me‘âlimu’t-tenzîl. nşr. Nuhammed ‘Abdullah Nemr vd. Riyad: Dâru Tayyibe. 1989.
• el-Beyzâvî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. tlk., thr. Muhammed Subhi b. Hasan Hallâk. Muhammed Ahmed el-Atraş. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 1-3/2000.
• Djamal, Murni. Dr. H. Abdul Karim Amrullah His Influence in the Islamic Reform Movement in Minangkabau in the Early Twentieth Century. Yuksek Lisans Tezi. Institute of Islamic Studies. McGill University, 1975.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Hayyan. El-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsir. thk. ‘Edil Ahmed elMarsud. Beyrut: Dâru’l-Kutab ilmi. 1993.
• Engineer, Asghar Ali. The Rights of Women in Islam, London: C. Hurst, 1992.
• Esed, Muhammed. Kur‘ân Mesajı Meal-Tefsir. cev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Hamka. Buya Hamka Berbicara Tentang Perempuan. Depok: Gema Insani Press, 2014.
• ---------. Kedudukan Perempuan Dalam Islam. Jakarta: Gema insani, 2015.
• ---------. Lembaga Hidup, c.xi. Jakarta: Pustaka Panjimas, 1997.
• ---------. Membahas Soal-Soal Islam. Jakarta: Pustaka Panjimas, 1983.
• ---------. Tafsir Al-Azhar. Jakarta: Gema Insani, 2015.
• ---------.Pelajaran Agama Islam. 6th printed edition. Jakarta: Bulan Bintang, 1978.
• Hamka, Rusydi. Pribadi dan Martabat Buya Prof. Dr. Hamka. Jakarta: Pustaka Panjimas, 1983.
• Hâzin, Muhammed b. İbrahim. Lübâbü’t-Teʾvîl Fî Meʿâni’t-Tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Daru’l-Kütüb el-İlmiye. 2004.
• İbn Kesîr, ‘Imâdü’d-Dîn Ebu’l-Fidâ’ Ismâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur'âni’l-Azîm. thk. Mustafa Said Muhammad. Kahire: Mektebetü’l-Menâr. t.s.
• İmani, Ayatullah Sayyid Kamal Faghih. Nur al-Qur’an: An Enlightening Commentary Into The Ligh Of The Holy Qur’an. Iran: Imam Ali Public Library, 1998.
• el-Kâsımî, Cemâleddîn. Meḥâsinü’t-Teʾvîl, c.5. Beirut: Dâr İhyâ Kutub, 1957.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah. el-Câmiʿ li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Rizvan er-Kusavi - Maher Hubeişi. Beyrut: Muasese Risale, 2006.
• M. C. Ricklefs. Sejarah Indonesia Modern. çev. Dharmono Hardjowidjono. Yogyakarta: Gajah Mada University Press, 2005.
• el-Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsiru’l-Merâğî. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî. 1946.
• Musa, Ebu’l-Bekâ’. Eyyub b. Mu’cemun fi’l-Mustalahât ve’l-Furûkı’l-Luğaviyye. thk. Adnan Derviş. Beyrut: Mu¬hammed Mısrî, 1993.
• Orakzai, Saira Bano. The rights of women in Islam: The question of ‘public’ and ‘private’ spheres for women’s rights and empowerment in Muslim societies, Journal of Human Rights in the Commonwealth, Volume 2, Issue 1 (Spring 2014), University of London. 2014.
• er-Râzî. Mefatihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Razikin, Badiatul. 101 Jejak Tokoh Islam. Yogyakarta: e-Nusantara, 2009.
• Rıza, Reşid. Nidâʾ li’l-Cinsi’l-Laṭîf fî Ḥuḳûḳı’n-Nisâʾ fi’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1984.
• -------------. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-Hakîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1947.
• Saeed, Abdullah (ed.). Approaches to the Qur’an in Contemporary Indonesia. London: Oxford Univeristy Press, 2005.
• ------------. Interpreting the Qur’an: Towards a Contemporary Approach. New York: Routledge, 2006.
• ------------. The Qur’an: An Introduction. New York: Routledge, 2008.
• Setiawan, Ensiklopedi Nasional jilid I. Jakarta: PT. Cipta Adi Pustaka, 1990.
• Shobahussurur. Mengenang 100 tahun Haji Abdul Malik Karim Amrullah Hamka. Jakarta: Yayasan Pesantren Islam al-Azhar, 2008.
• Sıddıki, Mazharuddin. İslam Dünyasında Modenist Düşünce. çev. Murat Fırat-Göksel Korkmaz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• eş-Şa‘râvî, Muhammed Mütevelli. Tefsiru’ş-Şa‘râvî. Kahire: Ahbar Yaum, 1991.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâr Hicr, 2001.
• Umar, Nasaruddin. Argumen Kesetaraan Gender, Perspektif al-Qur’ân. Jakarta: Paramadina, 2001.
• Wadud, Amina. Qur’an and Women: Re-reading the Sacred Text from a Woman’s Perspektif. cev. Abdullah Ali. Jakarta: Serambi Ilmu Semesta, 2006.
• Yusuf, Yunan. Corak Pemikiran Kalam Tafsir Al-Azhar: Sebuah Telaah atas Pemikiran Hamka dalam Teologi Islam. Jakarta: Penerbit Penamadani, 2 Basım, 2003.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmizı’t- Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, nşr. Halil Me’mûn. Riyad: Maktebe Abikan, 1998.
• ez-Zuhaylî, Vehbe. el-Kur’ânu’l-Kerîm, Bünyetühü’t-Teşrîiyye ve Hasâisuhu’l-Hadâriyye. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l- Muâsır, 1993.
• Zulfikri, Son Devir Müfessirlerinden Endonezyali Abdul Malik Karim Amrullah’in Tefsir Görüşleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022. https://acikerisim.uludag.edu.tr/items/b5a33e96-8751-42fc-8d11- 813640f4fc6d