Bozburun Dağı (Antalya) Buzullaşma Alanlarının Jeomorfolojik Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2022, , 1 - 18, 15.11.2022

Ergin Canpolat

https://doi.org/10.46453/jader.1098786

Cited By: 2

Öz

Son yıllarda yapılan çalışmalar ile Anadolu’da Kuvaterner’e ait buzullaşma izlerinin görüldüğü dağlık sahalara yenileri eklenmektedir. Toros Dağ Kuşağı’nın yüksek kesimleri de buzullaşma alanlarına ait envanterlerde yerini almaktadır. Yakın zamanlarda özellikle Batı Toroslarda yapılan çalışmalar, bazı dağlık alanların düşük enlem ve yükselti değerlerine rağmen buzullaşma izleri taşıdığını ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada buzullaşma izlerini taşıdığı görülen Bozburun Dağı buzul jeomorfolojisi açısından değerlendirilmiştir. Bozburun Dağı, Antalya’nın kuzeyinde Serik (Antalya) ile Sütçüler (Isparta) arasında, coğrafi olarak da Köprüçay ile Aksu vadileri arasında yer alan ve maksimum yüksekliği 2504 m olan bir dağdır. Faylanma sonucu parçalı yapı gösteren dağlık alanda özellikle kuzeydoğu kesimde Kretase kireçtaşları içerisinde yoğun karstlaşma izlerine rastlanmaktadır. Çalışmada, sahaya ait litolojik ve tektonik yapının incelenmesi, meteorolojik veriler ile yüksek çözünürlüklü topoğrafik veriler edinilmiştir. İhtiyaç duyulan bazı lokasyonlar için İHA kullanılarak görüntüler elde edilmiştir. Yapılan saha çalışmaları neticesinde de sirk ve moren tespiti gerçekleştirilen lokaliteler için Coğrafi Bilgi Sistemi ortamında GlaRe yazılım eklentisi kullanılarak paleobuzul rekonstrüksiyon işlemleri yapılmıştır. Ayrıca farklı formülasyonlarla paleo-ELA hesaplaması yapılmıştır. Dağlık alanın doğu kesiminde iki, kuzeybatısında iki olmak üzere toplam dört adet buzullaşma alanı tespit edilmiştir. Muhtemelen Son Glasyal Maksimum ile Genç Dryas sürecinde oluşan bu buzullaşma alanları toplamda 1,09 km2 alan kaplamaktadır. Buzullaşma alanının en geniş olduğu ve paleobuzul uzunluğunun en fazla olduğu (1203 m) saha kuzeybatıdaki Bilezik Sirki buzullaşma alanıdır. Sahada buzullaşma izlerinin en alçak seviyelerde görüldüğü lokasyon da bu buzullaşma alanındadır. Bu kesimde buzul terminal yüksekliği 1873 m olarak hesaplanmıştır. Bozburun Dağı'ndaki buzullaşma rekonstrüksiyonu hesaplamalarının sonuçlarına göre maksimum buzul kalınlığının ortalaması ise 73 m'dir. Buzullaşma izlerinin görüldüğü Bozburun Dağı’nın yüksek kesimlerinde litolojik ve tektonik yapıya bağlı gelişen yüksek eğim değerleri ise buzul jeomorfolojisi oluşumlarının gelişimini sınırlandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Buzullaşma, Paleobuzul, Buzul jeomorfolojisi, Bozburun Dağı, Batı Toroslar

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

SDP-2020-36488

Teşekkür

Çalışma sürecinde destek ve katkılarını esirgemeyen Doç. Dr. Cihan BAYRAKDAR, Doç. Dr. Zeynel ÇILĞIN, Araş. Gör. Doktorant Ferhat KESERCi ve Yüksek Lisans Öğrencim Mahsum BOZDOĞAN’a teşekkür ederim.

Geomorphological Evaluation of Bozburun Mountain (Antalya) Glacier Areas

Öz

Proje Numarası

SDP-2020-36488

Kaynakça

• Akçar, N., Yavuz, V., Yeşilyurt, S., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Bayrakdar, C., Kubik, P. W., Zahno, C., Schlunegger, F., Schlüchter, C. (2017). Synchronous Last Glacial Maximum across the Anatolian peninsula, Geological Society, London, Special Publications (2017), 433(1):251 http://dx.doi.org/10.1144/SP433.7
• Ardos, M. (1974). Barla Dağı civarının jeomorfolojisi ve Barla Dağı’nda Pleistosen glasyasyonu. İstanbul Üniv. Coğrafya Enstitüsü Dergisi 20–21
• Ardos, M. (1977). Barla Daşı civarınınjeomorfolojisi ve Barla Dağı’nda Pleistosen glasyasyonu. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 20-21, 151-168
• Atalay, İ. (1987). Introduction to geomorphology of Turkey (in Turkish), 2nd edn. Ege University Press, İzmir, Turkey
• Atalay, İ. (2011). Türkiye İklim Atlası. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Bayrakdar C., Cilgin Z. Doker M.F., Canpolat E. (2015). “Evidence Of An Active Glacier In The Munzur Mountains, Eastern Turkey”, Turkish Journal of Earth Sciences, vol.24, pp.56-71.
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z. & Keserci, F. (2020). Traces of late quaternary glaciations and 5 paleoclimatic interpretation of Mount Akdağ (Alanya, 2451 m), Southwest Turkey. Med. 6 Geosc. Rev. 2, pp.135–151.
• Benn D, Ballantyne C. (2005). Palaeoclimatic reconstruction from Loch Lomond Readvance glaciers in the West Drumochter Hills. J Quat Sci 20:577–592. https://doi.org/10.1002/jqs.925.
• Benn, D., Lehmkuhl, F. (2000). Mass balance and equilibrium-line altitudes of glaciers in high-mountain environments. Quatern Int 66:15–29. https://doi.org/10.1016/S1040-6182(99)00034-8.
• Benn, D.I. and Evans, D.J.A. (1998). Glaciers and Glaciation London: Arnold.
• Çılğın Z. (2012). Dedegöl Dağı (Batı Toroslar) Buzul Jeomorfolojisi Etüdü. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Bölümü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Çılğın Z. (2015). Dedegöl Dağı Kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi 64:19–37.
• Çılğın, Z. ve Bayrakdar, C. (2017). Kızıldağ’da (Sivas) Buzullaşma İzleri, Türk Coğrafya Dergisi Sayı; 69 (2017) 101-107.
• Çiner, A. (2003). Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri, Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt 46 Sayı 1, Şubat 2003.
• Çiner, A., Sarıkaya, M.A., Yıldırım, C. (2015). Piedmont glaciations in the Eastern Mediterranean, insights from cosmogenic 36Cl dating of hummocky moraines in southern Turkey. Quat Sci Rev 116:44–56.
• Doğu, A.F. (2019). Pleistocene Glacier Heritage and Present-Day Glaciers in the Southeastern Taurus (İhtiyar Şahap Mountains). Kitapta Böl. Editör. Catherine K., Attila Ç., Nizamettin K. Landscapes and Landforms of Turkey. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03515-0_21
• Dumont, J.F. ve Kerey, E. (1975). Kırkkavak fayı: Batı Toroslar ile Köprüçay baseni sınırında kuzey-güney doğrultu atımlı fay. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18/1, 59-62.
• Erinç, S. (1951). Glasiyal ve Postglasiyal Safhada Erciyes Glasiyesi. İ.Ü Coğrafya Enst. Dergisi 1 (2) , 82-90
• Erinç, S. (1952). The Present Day Glaciation in Turkey. General Assembly and 17th International Congress of the Int. (s.326-330). Washington D.C: Geographical Union, 8th Proceedings.
• Erinç, S. (1953). Van'dan Cilo Dağlarına. İ.Ü Coğrafya Enst. Dergisi 2 (3-4), 84-106
• Evans, I. S., Çılğın, Z., Bayrakdar, C., Canpolat, E. (2021). The form, distribution and palaeoclimatic implications of cirques in southwest Turkey (Western Taurus), Geomorphology, Volume 391, 2021, 107885, ISSN 0169-555X, https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2021.107885.
• González Trueba, J., Serrano, E. (2004). El método AAR para la determinación de Paleo-ELAs: análisis metodológico y aplicación en el Macizo de Valdecebollas (Cordillera Cantábrica). Cuadernos de Investigación Geográ. 30:7–34
• Kern, Z. ve Laszlo, P. (2010) Size specifc steady-state accumulation-area ratio: an improvement for equilibrium-line estimation of small palaeoglaciers. Quatern Sci Rev 29(19–20):2871–2887
• Köse, O., Sarıkaya, M.A., Çiner, A: Candaş, A. (2019) Late quaternary glaciations and cosmogenic 36Cl geochronology of Mount Dedegöl, south-west Turkey. J Quat Sci 34(1):51–63
• Kuhlemann, J., Rohling, E. J., Krumrei, I., Kubik, P., Ivy-Ochs, S., Kucera, M. (2008). Regional Synthesis of Mediterranean Atmospheric Circulation During the Last Glacial Maximum Science, 321 (2008), pp. 1338-1340, 10.1126/science.1157638
• Lahn, E. (1945). Batı Toros Göllerinin Jeomorfolojisi. M.T.A. Derg., No: 10-2., s: 387-400, Ankara.
• Louis, HL. (1944). Evidence for Pleistocene glaciation in Anatolia. Geologische Rundschau 34(7–8):447–481
• Lukas, S., (2006). Morphostratigraphic principles in glacier reconstruction—a perspective from the British Younger Dryas. Prog Phys Geogr 30:719–736
• Messerli, B. (1967). Die eiszeitliche und die gegenwärtige Vergletscherung im Mittelmeerraum. Geographica Helvetica 22(3):105–228 Nye, J., (1952) The mechanics of glacier flow. J Glaciology 2:82–93
• Osmaston, H. (2005) Estimates of glacier equilibrium line altitudes by the Area×Altitude, the Area×Altitude Balance Ratio and the Area Altitude Balance Index methods and their validation. Quatern Int 138–139:22–31. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2005.02.004
• Özdemir, H. (2007) Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Taşkın ve Heyelan Risk Analizi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
• Öztürk M.Z., Şimşek, M., Şener, M.F., Utlu, M. (2018). GIS based analysis of doline density on Taurus Mountains. Turk Environ Earth Sci 77:536
• Pellitero, R., Rea, B., Spagnolo, M., Bakke, J., Hughes, P., Ivy-Ochs, S., Lukas, S., Ribolini, A. (2015) A GIS tool for automatic calculation of glacier equilibrium-line altitudes. Comput Geosci 82:55–62
• Pellitero, R., Rea, B.R., Spagnolo M, Bakke J, Ivy-Oche S, Frew CR, Hughes P, Ribolini A, Lukas S, Renssen H., (2016). GlaRe, a GIS tool to reconstruct the 3D surface of paleoglaciers. Comput Geosci 94:77–85
• Poisson, A. J. (1977). Recherches gcologique dans lcs Taurides occidentales (Turquie). These, Univ. Paris-Sud, 795s. Orsay.
• Porter, S. (2001). “Snowline depression in the tropics during the last glaciation”, Quaternary Science Reviews, 20: 1067–1091.
• Rea, B. (2009). Defining modern day Area-Altitude Balance Ratios (AABRs) and their use in glacier-climate reconstructions. Quat Sci Rev 28:237–248. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.10.011
• Sağdıç, M. (2009). Köprüçay Havzası'nın Coğrafi Etüdü, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Coğrafya Öğretmenliği Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya
• Sarıkaya M., Çiner, A., Yıldırım, C. (2017). Cosmogenic 36Cl glacial chronologies of the Late Quaternary glaciers on Mount Geyikdağ in the Eastern Mediterranean. Quat Geochronol 39:189–204. https://doi. org/10.1016/j.quageo.2017.03.003
• Sarıkaya, M., Çiner, A. (2015). Late Pleistocene Glaciations and Paleoclimate of Turkey. Bull Min Res Explor 151:107–127
• Sarıkaya, M., Çiner, A., & Zreda, M. (2011). Quaternary Glaciations of Turkey. J. Ehlers, P. Gibbard, & P. Hughesiçinde, Quaterner Glaciations- Extent and Chronology (s. 393-403). Oxford: Jordan Hill.
• Sarıkaya, M.A., Çiner, A. (2017). Late Quaternary glaciations in the eastern Mediterranean. Kitapta Bölüm: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds), Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. First published online 11 December, 2015.
• Schreiber, P., (1904). U¨ ber die Beziehungen zwischen dem Niederschlag und der Wasserfu¨hrung der Flu¨sse in Mitteleuropa. Meteor. Z., 21, 441–452.
• Stansell, N.D., Polissar, P.J. Abbott, M.B. (2007). Last glacial maximum equilibrium-line altitude and paleo-temperature reconstructions for the Cordillera de Mérida, Venezuelan Andes. Quat. Res., 67 (1), pp. 115-127
• Şenel, M. (2010). 1/100 000 ölçekli Jeoloji Haritası, Isparta-N26 Paftası, 2. Baskı, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı, Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara
• Şenel, M., Gedik, İ., Dalkılıç, H., Serdaroğlu, M., Bilgin, A.Z., Uğuz, M.F., Bölükbaşı, A.S., Korncu, M. ve Özgül, N. (1996). Isparta Büklümü doğusunda, otokton ve allokton birimlerin stratigrafisi (Batı Toroslar). Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 1 18, 111-160.
• Şenel. M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, A.S., Metin, S., Esentürk, K., Bilgin, AZ., Uğuz, F., Korucu, M. ve Özgül, N. (1992). Eğirdir-Yenişarbademli-Gebiz ve Geriş-Köprülü (Isparta-Antalya) arasında kalan alanların jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 9390, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Rapor No: 3 ·ı 32, 559s, Ankara (yayınlanmamış).
• Şimşek, M., Öztürk, M.Z. ve Turoğlu, H. (2019). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi 72: 13-20.
• Thiessen, A. H., and J. C. Alter (1911), Climatological data for July, 1911: District No. 10, Great Basin, Mon. Weather Rev., July, 1082 – 1089. Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi.İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Turoğlu, H. (2008). Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temel Esasları (Genişletilmiş 2. Baskı). İstanbul, Çantay Kitabevi
• Yeşilyurt, S., Doğan, U., Akçar, N. (2018). Narlıca Vadisi’nde Geç Kuvaterner buzullaşma izleri, Kavuşşahap Dağlarıi. Türk Coğrafya Dergisi (70), 99-108 DOI:19.17211/tcd.415232.
• Zahno. C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P.W., Schlüchter, C. (2010). Chronology of Late Pleistocene glacier variations at the Uludag Mountain, NW Turkey. Quat Sci Rev 29:1173–1187.