Türkiye’de Son 20 Yılda Yapılan Tektonik Jeomorfoloji Çalışmalarına İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 5, 22 - 47, 15.10.2020

Tevfik Erkal Halil Mesut Baylak

https://doi.org/10.46453/jader.775099

Öz

Kökeni Avrupa ekolünde morfotektonik ve yapısal jeomorfoloji konularına dayanan, 2000’li yıllardan önce ABD’nde yeni bir isim ve yaklaşımla ortaya çıkan tektonik jeomorfoloji, yerşekillerinin analiz ve değerlendirmelerine yepyeni bir anlayış getirmiş bir bilim dalıdır. Bu yeni bilim dalı jeokronolojik verilere dayanarak bölgesel tektonik yükselim oranlarının hesaplanmasını, aktif olarak yükselen dağlık alanların önündeki alüvyon yelpazelerinin tarihlendirilmesiyle fay bloklarının yükselim oranlarının belirlenmesi, hendeklerde yapılan paleosismolojik çalışmaları, traverten ve tufa tarihlendirilmeleri ile jeomorfometri (jeomorfik indis) araştırmalarını kapsar. Tektonik jeomorfoloji bu kapsamda, kabuktaki tektonik hareketler, faylanma, paleodepremlerin yüzey kırıkları gibi çalışma konuları, yöntemleri ve vardığı sonuçlarla Yeryuvarı araştırmalarına yeni bilimsel açıklamalar ve modelleme getiren bir bilimsel yaklaşımlar bütünüdür. ABD’nde hızla gelişen, yeryüzünü çalışan insanlara yepyeni düşünce ve yorumlar getirebilen, bilim dünyasını izleyen özellikle genç yerbilim insanlarımız Türkiye’nin jeotektonik konumu ve tektonik olayları nedeniyle bu bilime yakın ilgi duymuş ve ülkemiz bu konuda hızlı bir gelişme göstererek konuyla ilgili pek çok çalışma sergilemiştir. Çeşitli uzmanlık alanlarından insanların genelde ekip çalışmasıyla sergilediği tektonik jeomorfoloji çalışmaları jeomorfolog ve jeolog, tektonikçi, jeofizikçi, paleontolog, sismolog, arkeolog, coğrafyacı vb. tarafından gerçekleştirilmekte ve çalışmalar zengin bir bilgi dağarcığı oluşturmaktadır. Bu çalışmada artan ilgi ve hızlı gelişmelere bağlı olarak 2000 yılından bu yana ülkemizde yapılan, tektonik jeomorfolojiyi doğrudan veya dolaylı ilgilendiren 500’ü aşkın çalışma çeşitli ölçütlerle sınıflandırılarak değerlendirilmiştir. Değerlendirmelerde taranan tektonik jeomorfoloji ile ilgili çalışmalar ekte sunulmaktadır. Taranan 579 kaynak çalışma, bu konuyla ilgili yapılmış çalışmalara ilgi duyanlara bir referans kaynağı olmayı da amaçlamaktadır.
Anahtar Sözcükler: Tektonik jeomorfoloji, Tektonik, Türkiye’nin neotektoniği, Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Tektonik jeomorfoloji, Türkiye, Son 20 yıl, değerlendirme

An Assessment of Tectonic Geomorphology Studies Carried Out in Turkey in the Last Twenty Years

Öz

Tectonic geomorphology is a new multidisciplinary science bringing a new consideration in earth sciences, developed in the USA, before 2000ies, based on morphotectonic and structural geomorphology in European countries. Indeed tectonic geomorphology is a new scientific integration of the knowledge of the subject such as understanding regional uplifting rate, alluvial fan datings in front of mountainous area tectonically active and surface ruptures of palaeoearthquakes based on methods and results for gaining a model solving problems nowadays. Young earth scientists of Turkey are being interested in the subjects related to structure, neotectonic movements on the crust, earthquakes, faulting, surface ruptures of paleoearthquakes etc. have recently consider that methods and data of tectonic geomorphology are very valuable to understand crustal movements of Turkey due to geotectonic site. So, many group studies involving experts in different subjects have been carried out to reach this aim. There have been geomorphologist and geologist, tectonician, geophysicist, paleontologist, seismologist, archaeologist even geographer and other scientists in these research groups and have had very valuable information about Turkey. In this paper nearly six hundred studies they are published or not are determined in different classes and those studies have been added at the end of this paper for the people they are interested the data based on tectonic geomorphology studies carried out in Turkey.
Keywords: Tectonic geomorphology, Tectonics, Neotectonic of Turkey, Turkey.

Anahtar Kelimeler

Tectonic Geomorphology, Turkey, Last Two Decades, Assessment

Kaynakça

• Kaynakça (Metin için yararlanılan) Bull, W.B. (1984). Tectonic Geomorphology. Journal of Geological Education 32, 310-324.
• Burbank, D.W. and Anderson, R.S. (2001). Tectonic Geomorphology. Blackwell Science.
• Easterbrook, D.J. (1999). Surface Processes and Landforms (2nd Ed.). New Jersey, Prentice Hall.
• Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji I. (5.Basım, Güncelleştirenler: A.Ertek ve C.Güneysu). DER Yay., İstanbul.
• Erkal, T. (2020). Yapısal Jeomorfoloji (2. Baskı). Pegem Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Keller, E.A. and Pinter, N. (2002). Active Tectonics: Earthquakes, Uplift and Landscape (2nd Ed.). New Jersey, Prentice Hall.
• Morisawa, M. (1985). Development of Quantitative Geomorphology. Geological Society of America, Centennial Special Volume 1, 79-107.
• Wells, S.G., Bullard, T.F., Menges, T.M., Drake, P.G., Karas, P.A., Kelson, K.I., Ritter, J.B. and Wesling, J.R. (1988). Regional variations in tectonic geomorphology along segment convergent plate boundary, Pacific Coast of Costa Rica. Geomorphology 1, 239-265.