Aşağı Pınar (Kırklareli - Türkiye) Tarih Öncesi Yerleşiminin Coğrafi Veriler ve CBS Teknolojileriyle Yaşam Çevresi Analizi

Yıl 2023, Sayı: 10, 78 - 90, 15.04.2023

Özlem Yurtseven Uyar , Hüseyin Turoglu

https://doi.org/10.46453/jader.1207499

Öz

Kırklareli il merkezinin güneyinde yer alan Aşağı Pınar tarih öncesi yerleşmesi, MÖ 6200-4400 yıllarına tarihlenen ve Neolitik kültürün Avrupa’ya aktarım sürecini temsil eden bir geçiş alanı yerleşmesidir. Arkeolojik kalıntı ve buluntular, tarih öncesi yerleşmelerin yerleşme alanının belirlenmesindeki temel delilleridir. Tarih öncesi yerleşmelerin yaşam çevresinin, bu delillerin bulunduğu alanlarla sınırlı olmadığı genel olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yaşam çevresinin alansal olarak tanımlanması ise oldukça tartışmalı bir konudur. Bu çalışmada; Aşağı Pınar’da yürütülen tarih öncesi araştırmalara katkı sağlamak için CBS teknolojileri kullanılarak prehistorik habitata ait veri üretilmesi, üretilen bu verilerin haritalanması ve bunların coğrafi bakış açısıyla yorumlanması hedeflenmiştir.
Tarih öncesi topluluk yerleşimleri için ekonomik faaliyetler, güvenlik ve doğal kaynaklara ulaşım koşulları önemli faktörlerdir. Bu üç faktör, aynı zamanda, doğrudan ya da dolaylı olarak prehistorik dönem sahanın fiziki coğrafya özelliklerini temsil eder. Bu temel yaklaşım çerçevesinde; Aşağı Pınar yerleşmesi merkez alınarak, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojileri ile fiziki coğrafya analizleri yapılmıştır. Mekânsal analizler ve arkeolojik referans bilgileri bir arada değerlendirilerek, tarih öncesi yerleşimin etkileşim alanı doğal sınırları belirlenmiştir. Bu analiz; bir insanın bir saatte yürüyerek alabileceği mesafe; başlangıç noktasına uzaklık, eğim, akarsular gibi özelliklerin ağırlıkları belirlenerek, 12,5 m yersel çözünürlüğe sahip Sayısal Yükselti Modeli (DEM) üzerinden gerçekleştirilmiştir. Yürüme analizinde “Cost Distance” aracıyla, 10 dakikalık aralıklarla sınıflandırma yapılmıştır. Etkileşimde bulunulan alan; 2 saatlik mesafeyle sınırlandırılmıştır. İlk 1 saatlik yürüyüş mesafesini kapsayan alan “yoğun etkileşim alanı”, ikinci 1 saatlik yürüyüş mesafesi ise “erişilebilir alan” olarak tanımlanmıştır.
Analiz sonucunda; Aşağı Pınar höyüğü merkez alınarak, “Yoğun etkileşim alanı” ve “Erişebilir alan” sınırları belirlenmiştir. Erişebilir alan sınırı; Aşağı Pınar tarih öncesi yerleşimin etkileşim havza sınırı olarak kabul edilmiştir. Genel olarak, düz veya az eğimli, su problemi olmadığı kabul edilen arazilerden oluşan yoğun etkileşim alanının tarımsal faaliyetler için kullanıldığı öngörülmüştür. Erişilebilir alan içerisinde nispeten eğimli ve engebeli alanları ise prehistorik dönemin genel karakterine uygun olarak; hayvancılık, avcılık ve doğadan toplayıcılık faaliyetlerinde kullanıldığı kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihöncesi Yerleşme, Fiziki Coğrafya, CBS, Yaşam Çevresi

The Living Environment Analysis of The Prehistoric Settlement of Aşağı Pınar (Kırklareli/Türkiye) Using Geographical Data and GIS Technologies

Öz

The Aşağı Pınar prehistoric settlement, located in the south of Kırklareli city center, is a transitional settlement dating back to 6200-4700 BC and representing the transfer process of Neolithic culture to Europe. Archaeological remains and finds are the primary evidence in determining the settlement area of prehistoric settlements. It is generally accepted that the habitats of prehistoric settlements are not limited to areas containing this evidence. However, the spatial definition of this living environment is a highly controversial issue. In this study, In order to contribute to the prehistoric research carried out in Aşağı Pınar, it was aimed to produce data on the prehistoric habitat using GIS technologies, to make maps of these produced data, and to interpret them from a geographical point of view. Economic activities, security, and access to natural resources are essential for prehistoric community settlements. These three factors also directly or indirectly represent the physical geographical features of the region in the prehistoric period. Within the framework of this basic approach, physical geography analyzes of the region were made using Geographic Information Systems (GIS) technologies, considering the Aşağı Pınar mound as the center. By evaluating spatial analysis and archaeological reference information together, the natural boundaries of the interaction area of the prehistoric settlement were determined. The weights of features such as the distance a person can walk in one hour, the distance to the starting point, slope, and streams were determined and analyzed using the Digital Elevation Model (DEM) with a spatial resolution of 12.5 m. The gait analysis classification was made at 10-minute intervals with the Cost Distance tool. The interacted area was limited to a distance of two hours. The area covering the first one-hour walking distance was defined as the intensive interaction area, and the second 1-hour distance was defined as the accessible area. As a result of the analysis; By centered on the Aşağı Pınar mound, the boundaries of the Intensive interaction area and Accessible area were determined. The accessible area boundary has been accepted as the interaction basin boundary of the Aşağı Pınar prehistoric settlement. The intense interaction area, which consists of flat or slightly sloping lands, considered to have no water problems, was predicted that be used for agricultural activities. It has been accepted that the relatively sloping and rugged areas within the accessible area were used in animal husbandry, hunting, and nature-gathering activities by the general character of the prehistoric period.

Anahtar Kelimeler

Prehistoric settlement, Neolithic Period, Physical Geography, GIS, Living environment

Kaynakça

• ASF (2008). ALOS Phased Array Type L-band Synthetic Aperture Radar. https://asf.alaska.edu/data-sets/sar-data-sets/alos-palsar/
• Azeri, N., (2015). Aşağı Pınar Höyüğü Kalkolitik Dönem Kemik Buluntularının Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Benecke, N., (2008). Tierhaltung und Jagd in den mittel-und spätneolithischen Siedlungen von Aşağı Pınar, yayımlanmamış rapor.
• Beven, K.J. & Kirkby, M.J. (1979). A physically based, variable contributing area model of basin hydrology / Un modèle à base physique de zone d'appel variable de l'hydrologie du bassin versant. https://doi.org/10.1080/02626667909491834
• Bintliff, J. (1999). Settlement and Territory. İçinde: G. Barker (Ed.), Companion Encyclopedia of Archaeology 1 (s. 505-545). Routledge.
• Breeze, P.S., Drake, N.A., Groucutt, H.S., Parton, A., Jennings, R., White, T.S., Clark-Balzan, L., Shipton, C., Scerri, E.M.L., Stimpson, C.M., Crassard, R., Hilbert, Y., Alsharekh, A., Al-Omari, A., Petraglia, M.D. (2015). Remote sensing and GIS techniques for reconstructing Arabian palaeohydrology and identifying archaeological sites. Quaternary International, 82: 98-119. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01829327
• Eres, Z., Hansen, S., E., Özdoğan, M., Parzinger, H., Schwarzberg, H. (2015). Kırklareli Projesi, Türk-Alman Ortak Projesinin 20. Yıl Dönümünde Araştırmalara Toplu Bakış. İçinde: Ü. Yalçın, ve H. Bienert (Editörler), Anatolicum Metalicum Anschnitt 2 (s. 131-146). Bochum.
• Flannery, K. (1976). The Village and Its Catchment Analysis. The Early Mesoamerican Village, 91-95.
• Jacobson, M..J., Pickett, J., Gascoigne, A.L., Fleitmann, D., Elton, H. (2022) Settlement, environment, and climate change in SW Anatolia: Dynamics of regional variation and the end of Antiquity. PLoS ONE 17(6): e0270295. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0270295
• Jones, M.D., Roberts, C.N., Leng, M.J. (2007). Quantifying climatic change through the last glacial-interglacial transition based on lake isotope palaeohydrology from central Turkey. Quaternary Research, 67: 463–473.
• Keller, E.A. & Pinter, N. (2002). Active Tectonics: Earthquakes, Uplift and Landscape. 2nd Edition. Prentice Hall.
• Liu, J., Zou, Q., Hu, Q., Zhang, C. (2021). A Settlement Landscape Reconstruction Approach Using GIS Analysis with Integrated Terrain Data of Land and Water: A Case Study of the Panlongcheng Site in the Shang Dynasty (Wuhan, China). Remote Sensing, 13: 5087. https://doi.org/10.3390/rs13245087
• Moore, I.D., Grayson, R.B., Ladson, A.R., (1991). Digital terrain modeling: a review of hydrological, geomorphological and biological applications. Hydrological processes, 13(4): 305-320. https://doi.org/10.1002/hyp.3360050103
• Neef, R. (1998). On the Crossroads Betwen Asia and Europe. Archaeobotany in Turkish Thrace, in 1998 Toulouse JWEP Sempozyumu, Basılmamış Bildiri Metni.
• Özdoğan, E. (2011). Settlement Organization and Architecture in Aşağı Pınar. Early Neolithic Layer 6. R. Krauss içinde, Beginnings – New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin (s. 213-223). Verlag Marie Leidorf.
• Özdoğan, E. (2016). Diversity and homogeneity among the early farming communities of Western Anatolia, Documenta Praehistorica, 43: 1-19.
• Özdoğan, M. (2010). 2008 Yılı Kırklareli Yüzey Araştırması. XXXI. Araştırma Sonuçları Toplantısı (II), (s. 357–374).
• Özdoğan, M. (2013a). Placing Eastern Thrace in Cultural and Environmental Context a Survey on Archaeological Reconnaissance, International Conference: Where Are the Sites? Research, Protection and Management of Cultural Heritage, 5-8 December 2013, Bulgarian.
• Özdoğan, M. (2013b). Neolithic Sites in the Marmara Region Fikirtepe Pendik Yarımburgaz Toptepe Hoca Çeşme and Aşağı Pınar. The Neolithic in Turkey, 167-269.
• Özdoğan, M. & Özdoğan, E. (2007). Tarihöncesi Dönemde Trakya. Aktüel Arkeoloji, 10-24. Roper, D. C. (1979). The Method and Theory of Site Catchment Analysis: A Review II. New York: Academic Press.
• Roberts, N., Reed, J.M., Leng, M.J., Kuzucuoğlu, C., Fontuge, M., Bertaux, J., Woldring, H., Bottema, S., Black, S., Hunt, E., Karabıyıkoğlu, M. (2001). The Tempo of Holocene Climatic Change in the Eastern Mediterranean Region: New High-Resolution Crater-Lake Sediment Data from Central Turkey. The Holocene, 11(6): 721-736.
• Selassie, Y., Anemut, F., Addisu, S. (2015). The effects of land use types, management practices, and slope classes on selected soil physico-chemical properties in Zikre watershed, North-Western Ethiopia. Environmental Systems Research 4/3: 1–7.
• Sorenson, R., Zinko, U., Seibert, J. (2006). On the calculation of the topographic wetness index: evaluation of different methods based on field observations. Hydrology and Earth Systems Sciences, 10: 101–112. https://doi.org/10.5194/hess-10-101-2006
• Şenkul, Ç., Özdemir, M.A., Eastwood, W.J. (2012). Vegetation Cover and Climatic Conditions of Southwest Anatolia according to the Pollen Records during Early to Mid-Holocene. Afyon Kocatepe University Journal of Sciences, 12: 1-11.
• Turan, N. (1984). Türkiye’nin Av ve Yaban Hayvanları Memeliler, Ongun Kardeşler Matbaacılık Sanayi; Ankara
• Turoğlu, H. (2006). Yoncatepe (Van) Arkeolojik Sahası ve Onun Yakın Çevresi İçin CBS ve UA Teknolojileri ile Paleo-Landuse Analizi. 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri (s. 1-8). İstanbul.
• Turoğlu, H. (2007). Yoncatepe (Van) arkeolojik sahası paleo-landuse çalışmalarında fiziki coğrafya verileri. İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, Türkiye Kuaterner Sempozyumu_16–18 Mayıs 2007, Sempozyum Kitabı: 76–87, İstanbul.
• Turoğlu, H. (2010). Kızılırmak Deltası ve yakın çevresinin jeomorfolojik özellikleri ve insan yaşamındaki etkileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Anadolu Araştırmaları Dergisi, XIX/1–2006: 99–111. İstanbul.
• Turoğlu, H. (2011). Reconstructing the paleolanduse of Urartian period for Yoncatepe Archaeologic Site (Van, Turkey), ISBN 978–975–9060–84–8, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• Turoğlu, H. (2015). Tarihlendirilmiş Bazı Jeomorfolojik Verilere Dayandırılan, Anadolu'nun Kuvaterner İklim Özellikleri Rekonstrüksiyonu. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Coğrafya'da Yeni Yaklaşımlar, Prof.Dr. İbrahim Atalay'ın 45. Meslek Yılına Armağan, s: 75-102.
• Turoğlu, H. (2020). Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temel Esasları (Güncellenmiş 5. Baskı), ISBN 978–975–9060–51–0, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• Turoğlu, H. (2021). A preliminary study on reconstructing land use during the Bronze and Iron Ages in the Kızılırmak Delta (Turkey) by means of geographical data. Arabian Journal of Geosciences, 14: 1364, 1-10. https://doi.org/10.1007/s12517-021-07781-1
• Vita-Finzi, C. (1978). Archaeological Sites in Their Setting. London: Thames and Hudson.
• Vita-Finzi, C. & Higgs, E.S. (1970). Prehistoric Economy in the Mount Carmel Area of Palestine: Site Catchment Analysis. Proceedings of the Prehistoric Society, 36: 1–37.