İhsaniye (Afyonkarahisar) İlçesi Jeomorfosit ve Kültürel Sitler Envanteri

Yıl 2024, Sayı: 12, 54 - 91, 15.04.2024

Mehmet Ali Özdemir , Hülya Kaymak

https://doi.org/10.46453/jader.1358641

Öz

Afyonkarahisar ilinin kuzeyinde yer alan İhsaniye çevresi, Kapadokya’dan sonra piroklastiklerin en yaygın olduğu volkanik alanlardan biridir. Bu coğrafya, çok ilgi çekici, büyüleyici topoğrafya şekillerine sahip olmakla birlikte, bu şekiller ile ilgili yapılan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bu çalışmanın amacı, tüf topoğrafyasında gelişmiş jeomorfositleri ortaya koymak, bunların oluşum mekanizmalarını kısaca açıklamak ve kültürel unsurlarla birlikte turizm potansiyelini değerlendirmektir.
Ayazini metropolisi, Avdalaz kalesi, Aslantaş, Maltaş açık hava tapınağı, kaya yerleşmeleri, kaya mezarları, kaya kiliseleri gibi kültürel eserler bakımından zengin Dağlık Frigya’nın bir parçası olan ve farklı medeniyetlere ait önemli kültürel eserleriyle tanınan İhsaniye çevresi, aynı zamanda ilgi çekici, nadir ve büyüleyici jeomorfositlere sahiptir. Bilimsel, estetik, ekolojik, kültürel, ekonomik değere sahip bu jeomorfositler aynı zamanda önemli jeomiras alanını oluşturmaktadır. Yöredeki tüf platoları, mesa ve bütler, kanyonlar, sarp yamaçlar, peribacaları, mağaralar, kuesta gibi yer şekillerinin yanı sıra kale tepeler, sütun yapıları, çekirdektaşları, ayrışmış kaya blokları ve bunlar üzerinde daha mikro ölçekte tafoni ve balpeteği yapıları, oluklar, gnammalar gibi çok çeşitli yer şekilleri tespit edilmiştir. Bu makro ve mikro boyuttaki yer şekilleri, Alt Miyosen-Pliyosen volkanizmasının ürünü olan tüflerin eksojen süreçlerle işlenmesi sonucu meydana gelmiştir. Flüvyal ve selcik erozyonu, rüzgâr deflasyonu ve diferansiyel ayrışma sahadaki şekilleri oluşturan eksojen süreçlerdir.
Araştırma sahası, jeomorfosit niteliğindeki çok zengin yer şekilleri ve jeoarkeolojik eserleriyle önemli bir jeomorfoturizm potansiyeline sahiptir. Tüm jeomorfolojik ve kültürel miras destinasyonları ile birlikte UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan Dağlık Frigya’nın bir bölümünün tanıtılmasının amaçlandığı bu çalışma, gelecekte bölgenin jeopark alanı yapılmasının bilimsel temellerini oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, tüf topoğrafyası, jeomorfosit, Dağlık Frigya.

İhsaniye (Afyonkarahisar) District Geomorphosite and Cultural Sites Inventory

Öz

Kaynakça

• Agro, A. (2014). Localization of the source of large silicic ignimbirites through magnetic techniques: applications in Turkey. (Unpublished PhD thesis). Earth Sciences, Université Blaise Pascal, Clermont-Ferrand II, France. Erişim adresi: https://theses.hal.science/tel-00999468/document
• Alan, İ., Elibol, H., Balcı, V., Böke, N., Arman, S., Soyakil, M., Demirbağ, H. (2018). 1:100.000 ölçekli Eskişehir J 24 paftası jeoloji haritası ve raporu. Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA), No: 251, Ankara.
• Anderson, E. (1997). The relationship between magmatism and bor mineralisation in Western Turkey. (Unpublished PhD Thesis). Leicester, United Kingdom, University of Leicester, 138 p. Erişim adresi: https://C:/Users/TP20/Downloads/U096034%20(1).pdf
• Akalın, H. (2020). Frig Yolu / Frigya-Frig Vadisi. Afyonkarahisar: Sinada Yayınevi.
• Aşılıoğlu, F., Memlük, Y. (2010). Frig Vadisi kültür mirası alanlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi. Ankara Ünv. Çevrebilimleri Dergisi. 2 (2), 185-197. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1663580
• Bouzekraoui, H., Barakat, A., Touhami, F., Mouaddine, A., El Youssi, M. (2017). Inventory and assessment of geomorphosites for geotourism development: a case study of Aїt Bou Oulli Valley (Central High-Atlas, Morocco). Area, 50 (3), 1-13. https://dx.doi.org/10.1111/area.12380
• Bozdağ, M. (2009). Afyonkarahisar Frig Vadisi İhsaniye. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Valiliği Yayın no: 30.
• Brilha, J. (2016). Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: a review. Geoheritage. 8, 119-134. https://doi.org/10.1007/s12371-014-0139-3
• Brilha, J. (2018). Geoheritage: Inventories and evaluation. Reynard, E., Brilha, R. (Ed.), Geoheritage: assessment, protection and management. (s. 439-450) içinde. Amsterdam: Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809531-7.00041-1
• Brocx, M., Semeniuk, V. (2007). Geoheritage and geoconservation - History, definition, scope and scale. Journal of the Royal Society of Western Australia, 90 (2), 53–87. Erişim adresi: https://researchportal.murdoch.edu.au/ esploro/outputs/journalArticle/Geoheritage-and-geoconservation---History-definition/99100554444230781
• Bruno, D.E., Crowley, B.E., Gutak, J.M., Moroni, A., Nazarenko, O.V., Oheim, K.B., Ruban, D.A. (2014). Paleogeography as geological heritage: developing geosite classification. Earth-Science Reviews, 138, 300-312. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2014.06.005
• Costamagna, A. (2005). A geomorphosites inventory in Central Piemonte (NW Italy): first results. Italian Journal of Quaternary Sciences, 18 (1), 23-37. Erişim adresi: https://www.aiqua.it/index.php/the-journal/il-quaternario-1988-2011/volume-18-1/302-a-geomorphosites-inventory-in-central-piemonte-nw-italy-first-results/file
• Doğdu, N., Orakcı, A., İldeş, L. (2013). Gazlıgöl (Afyonkarahisar) jeotermal alanına ait revize jeotermal kaynak koruma alanları etüt raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 11590, Ankara.
• Ekiz, E., Yazıcı, H. (2016). Termal turizmde farklı bir destinasyon: jeoturizm (Afyonkarahisar Örneği). ZfWT. 8 (1), 67-81. Erişim adresi: https://zfwt.org/admin/files/issues/807-3364-1-PB.pdf
• El Aref, M.M., Hammed, M.S., Salama, A. (2017). Inventory and assessment of the geomorphosites of Bahariya - Farafra Territory, Western Desert, Egypt. International Journal of Sciences: Basic and Applied Research (IJSBAR), 33 (2), 128-143. Erişim adresi: https://scholar.cu.edu.eg/?q=elaref/files/inventory_-_copy.pdf
• Erdoğan, E., Aklanoğlu, F. (2008). Termal Turizm ve Afyon-Gazlıgöl Örneği. e-Journal of New World Sciences Academy. 3 (1), 83-92. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/187168
• Evcim, S. (2015). Dağlık Frigya Bölgesi Bizans dönemi kaya mimarisi. (Yayımlanmamış doktora tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=WMr5cAQP_Tc 0skLUCtWgHw&no=oIkvs7jf7HhQCmLDM4fH3g
• Farsani, N. T., Coelho, C., Costa, C. (2011). Geotourism and geoparks as novel strategies for socio-economic development in rural areas. International Journal of Tourism Research. 13, 68-81. https://doi.org/10.1002/jtr.800
• Gavrilă, I. G., Anghel, T. (2013). Geomorphosites inventory in the Măcin Mountains (South-Eastern Romania). GeoJournal of Tourism and Geosites, 11 (1), 42-53. Erişim adresi: http://gtg.webhost.uoradea.ro/PDF/GTG-1-2013/5_Oana_Gavrilal_Titu_127.pdf
• Grandgirard, V. (1999). L’évaluation des géotopes. Geologica Insubrica, 4 (1), 59-66.
• Keller, J., Villari, L. (1972). Rhyolitic ignimbrites in the region of Afyon (Central Anatolia). Bulletin Volcanologique, 36, 342-358. https://doi.org/10.1007/BF02596876
• Kubalíková, L. (2013). Geomorphosite assessment for geotourism purposes. Czech Journal of Tourism, 2 (2), 80-104. https://doi.org/10.2478/cjot-2013-0005
• Küpeli, Ö. (2001). Afyonkarahısar’da kervansaraylar, bedestenler ve hanlar. Komisyon, Afyonkarahisar Kütüğü cilt I (s. 359-370) içinde. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yayın no: 35.
• Mutlu, H. (1997). Gazlıgöl (Afyon) Termal ve Maden Sularının Jeokimyasal Özellikleri ve Jeotermometre Uygulamaları. Jeoloji Mühendisliği. 50, 21 (1), 1-7. Erişim adresi: https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/ c6a7e655d7e5840_ek.pdf?dergi=JEOLOJ%C3%9D%20M%C3%9CHEND%C3%9DSL%C3%9D%C3%90%C3%9D%20DERG%C3%9DS%C3%9D
• Özdemir, M.A, Kaymak, H. (2023). Dağlık Frigya’da Anıt Şekillerden Yapıldak Asar Kalesi (Seyitgazi-Eskişehir) Jeositi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 11, 71-94. https://doi.org/10.46453/jader.1281827
• Özdemir, M.A., Kaymak, H., Kulaksız, E.E. (2023). Inventory of geomorphosites and cultural assets for the development of tourism in the Ayazini Region of the Mountainous Phrygia (Afyonkarahisar, Turkey). Geoheritage, 16, 1-22. https://doi.org/10.1007/s12371-022-00782-w
• Panizza, M. (2001). Geomorphosites: concepts, methods and example of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin, 46, 4-6. https://doi.org/10.1007/BF03187227
• Quesada-Román, A., Pérez-Umaña, D. (2020). Tropical paleoglacial geoheritage inventory for geotourism management of Chirripó National Park, Costa Rica. Geoheritage, 58, 1-13 https://doi.org/10.1007/s12371-02000485-0
• Pereira, P. (2006). Património Geomorfológico: Conceptualização, avaliação e divulgação. Aplicação ao Parque Natural de Montesinho. (PhD thesis), Universidade do Minho, Portugal. Erişim adresi: https://repositorium.sdum.uminho.pt/handle/1822/6736
• Pereira, P, Pereira, D., Caetano Alves, M. I. (2007). Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvetica, 62, 159-168. https://doi.org/10.5194/gh-62-159-2007
• Pereira, P., Pereira, D. (2010). Methodological Guidelines for Geomorphosites Assessment Indications Méthodologiques Pour l’évaluation des Géomorphosites. Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement, 2, 215-222. Erişim adresi: https://repositorium.sdum.uminho.pt/bitstream/1822/45573/1/2010_PEREIRA_GRPE. pdf
• Polat, Y. (2008). M.Ö. IV. Binyıl arasında Dağlık Phrygia Bölgesi’nde yerleşim modelleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id= e4LABb8Cqzj3Y1NQ2M0lYQ&no=t9I2Ch1jXb_mOWFgVkl6Sw
• Randrianaly, H., Di Cencio, A., Rajaonarivo, A., Raharimahefa, T. (2016). A proposed geoheritage inventory system: case study of Isalo National Park, Madagascar. Journal of Geoscience and Environment Protection, 4, 163-172. https://doi.org/10.4236/gep.2016. 45016
• Reynard, E., Panizza, M. (2005) Geomorphosites: definition, assessment and mapping. An introduction. Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement, 3, 177-180. https://doi.org/10.4000/geomorphologie.336
• Reynard, E., Fontana, G., Kozlik, L., Scapozza, C. (2007). A method for assessing "scientific"and "additional values" of geomorphosites. Geographica Helvetica, 62 (3), 148-158. https://doi.org/10.5194/gh-62-148-2007
• Reynard, E. (2009). Geomorphosites: definitions and characteristics. In (9-20). Geomorphosites. (Eds. Emmanuel Reynard, Paola Coratza, Géraldine Regolini-Bissig). Mnichov: Verlag. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/288265820_Geomorphosites_Definitions_and_characteristics
• Rypl, J., Kirchner, K., Dvořáčková, S. (2016). Geomorphological inventory as a tool for proclaiming geomorphosite (a case study of Mt. Myslivna in the Novohradské hory Mts.—Czech Republic). Geoheritage, 8, 393-400. https://doi.org/10.1007/s12371-015-0169-5
• Seyrek, E. C., Narin, Ö. G., Koçak, T., Uysal, M. (2021). Yüzey araştırmalarında İHA fotogrametrisinin kullanımı: Kolankaya Siperleri örneği. Türkiye Fotogrametri Derg., 3 (2), 69-75. https://doi.org/10.53030/tufod.1021793
• Tulay, A. S., Uyan, M. (2022). Frigya arkeoloji-mitoloji-Frig Vadileri. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar İl Özel İdaresi Yayınları, Yayın no: 2.
• Turan, Ş. (2022). Tarih Öncesi Çağlardan İtibaren Şifalı Sular “Gazlıgöl Örneği”. II. Uluslararası Maden Suyu Kongresi, 17-18 Kasım 2022, Bildiriler Kitabı, 11-22, İstanbul. Erişim adresi: https://madensuyu.org/media/3nglnstu/ii-uluslararasi-maden-suyu-kongresi-bildiriler-kitabi_2.pdf
• Turoğlu, H. (2020). Karasu Grabeni (Hatay, Türkiye) bazalt morfolojisinde volkanik jeomorfosit değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araş. Dergisi, 4, 62-80. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/jader/issue/53577/712413
• Tüfekçi Sivas, T. (1997). Eskişehir – Afyonkarahisar – Kütahya il sınırları içindeki Phryg kaya anıtları. (Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay. jsp?id=XZsPcs8z0LGylmksw6oTrg&no=XZsPcs8z0LGylmksw6oTrg
• Ziem à Bidias, L.A., Ilouga, D.C.I., Moundi, A., Nsangou, A. (2020). Mbepit masifi jeomorfositlerinin (Kamerun Volkanik Hattı) envanteri ve değerlendirilmesi: yerel jeoturizmin geliştirilmesine yönelik varlıklar. Geoheritage, 12 (49), 1-19. https://doi.org/10.1007/s12371-020-00471-6
• Zouros, N. C. (2007). Geomorphosite assessment and management in protected areas of Greece case study of the Lesvos island- coastal geomorphosites. Geographica Helvetica, 62, 169-180. https://doi.org/10.5194/gh-62-169-2007
• url 1: https://www.unesco.org/en/iggp/geoparks/about?hub=67817 Erişim Tarihi: 07/11/2023
• url 2: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000260675 Erişim Tarihi: 07/11/2023
• url 3: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/68498,afyonkarahisar-ili-ihsaniye-ilcesi-doger-beldesi-kirkme-.pdf ?0 Erişim Tarihi: 02/07/2023
• url 4: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-104710/afyonkarahisar-yunus-emre-emre-sultan-tekkesi.html Erişim Tarihi: 02/07/2023
• url 5: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/afyonkarahisar/gezilecekyer/emre-tekkesi-yunus-dergahi Erişim Tarihi: 03/07/2023
• url 6: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/58269,afyonkarahisarihsaniyememec-mevkii-nekropolu-ark-sit-te-.pdf?0 Erişim Tarihi: 03/07/2023
• url 7: http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=10441&html=ages_detail_t. html&layout=web Erişim Tarihi: 03/07/2023
• url 8: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/58054,afyonkarahisarihsaniyekucuk-kapikaya-arksit-tescili-260-. pdf?0 Erişim Tarihi: 05/07/2023
• url 9: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/41747,afyonkarahisar-ili-ihsaniye-ilcesi-doger-kasabasi-sinir-.pdf ?0 Erişim Tarihi: 05/07/2023
• url 10: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/59141,afyonkarahisarihsaniye-kaya-mekanlari-ibir-der-arkoloji-.pdf?0 Erişim Tarihi: 05/07/2023
• url 11: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/59143,afyonkarahisarihsaniyekale-tepe-ider-arkeolojik-sit-tes-.pdf?0 Erişim Tarihi: 05/07/2023
• url 12: https://C:/Users/TP20/Downloads/55769,afyonkarahisar-ihsaniye-demir-kalesi-arkeolojik-sit-tes-%20(4). PDF Erişim Tarihi: 06/07/2023
• url 13: https://turkisharchaeonews.net/site/g%C3%B6yn%C3%BC%C5%9F-valley-aslanta%C5%9F-and-y%C4%B1 lanta%C5%9F Erişim Tarihi: 08/07/2023
• url 14: https://C:/Users/TP20/Downloads/44645,afyonkarahisar-ili-ihsaniye--ilcesi-saricaova-koyu-kami-%20(2). PDF Erişim Tarihi: 08/07/2023
• url 15: https://C:/Users/TP20/Downloads/42289,afyonkarahisar-ili-ihsaniye-ilcesi-saricaova-koyunde-te-%20(1). PDF Erişim Tarihi: 08/07/2023
• url 16: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21731.pdf Erişim Tarihi: 09/07/2023
• url 17: http://ihsaniye.gov.tr/sifali-termal-sulari Erişim Tarihi: 10/07/2023
• url 18: https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/68529,afyonkarahisar-ili-ihsaniye-ilcesi-uclerkayasi-koyu-zin-.pdf ?0 Erişim Tarihi: 05/07/2023
• url 19: https://www.unesco.org.tr/Pages/129/126/UNESCO-K%C3%BCresel-Jeoparklar%C4%B1 Erişim Tarihi: 12/07/2023
• url 20: https://www.unesco.org.tr/pages/150/44 Erişim Tarihi: 13/07/2023
• url 21: https://afyonfrigyacalistayi.aku.edu.tr/wp-content/uploads/sites/40/2021/04/%C3%87ALI%C5%9 ETAY-RAPORU-09.04.2021.pdf Erişim Tarihi: 20/07/2023