Kestel Dağı (Burdur) Batısında Flüvyokarstik Kökenli Polyelerin Jeomorfolojik Özellikleri, Oluşum ve Gelişimleri

Yıl 2024, Sayı: 12, 14 - 36, 15.04.2024

Abdulbaki Aslan , Kadir Tuncer

https://doi.org/10.46453/jader.1379095

Öz

Burdur ilinin güneyinde KD-GB uzanımlı Kestel Dağı’nın batısında kalan araştırma sahası, yaklaşık 176 km² alana sahiptir. Sahada yüzeylenen kayaların %64’ü karstlaşmaya uygun kayaçlardan oluşur. Kestel Dağı (Burdur) batısında yer alan kısmi karstik litolojiler üzerinde ve aynı zamanda flüvyokarstik süreçlerin birer eseri olan polyelerin oluşum ve gelişim özellikleri ile bu karstik depresyonların morfometrik analizleri araştırılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla öncelikle 1/100.000 ölçekli M24 ve N24 jeoloji paftalarından sahanın jeoloji haritası ve jeolojik kesitleri çıkartılmıştır. 1/25.000 ölçekli M24 c4, d3 ve N24 a2, b1 paftaları Coğrafi Bilgi Sistemeleri programlarıyla sayısallaştırılarak bunlardan lokasyon ve jeomorfoloji haritaları üretilmiştir. Sahanın tam ve kısmi karstik özelliklerdeki birimleri üzerinde gelişmiş en yaygın şekiller polyeler, flüvyokarstik vadiler ve dolinlerdir. Bu karstik yapılardan en dikkat çekici olanı da polyelerdir. Sahada glişen polyeler; Bereket, Üçboğaz, Aksu, Yeşildağ, Sinop, Kapaklı, Aziziye ve Bozlar polyeleridir. Sığ karstın en belirleyici şekilleri olan bu polyeler; Pliyosenin sıyrılma yüzeylerinde, özellikle Pliyo-kuvaterner tektonizmasının ve litolojik özelliklerin kontrolünde gelişmiştir. Üst Kretase-Orta Miyosen sonu arasında bölgeye yerleşen bu naplı birimler üzerinde veya birimlerin kontak zonlarında gelişen polyeler, litolojik sınırlarda veya tektonik hatlarda oluştukları için yapısal ve kenar polye karakterindedirler. Bunlar aynı zamanda Pliyosen vadileri üzerinde oluşmuşlar ve Pleistosen ortalarında dış drenaja açılmışlardır. Bu oluşum ve gelişim özellikleriyle çok dönemli-çok kökenli olan bu polyeler, aynı zamanda flüvyokarstik kökenlidirler. Yapılan morfolojik analizlere göre bu polyeler farklı morfolojiler göstermektedir. Tektonik hatların uzanımı, blok faylanmalar, paleo vadilerin uzanımları, morfolojideki gençleşmelerin ortaya çıkardığı flüvyal etkiler nedeniyle polyeler eliptik, yarı eliptik veya uzamış özellikler sunmaktadır. Hesaplanan indis değerlerine göre ise bu polyeler dairesellikten az veya çok uzaklaşmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kestel Dağı, karst jeomorfolojisi, flüvyokarstik kökenli polye, polye morfometriği

Etik Beyan

Gerekmiyor

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Dergi editörlerimize emeklerinden dolayı çok teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Basso, A., Bruno, E., Parise, M., & Pepe, M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental Earth Science (70), 2545-2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Beck, H. E., Zimmermann, N. E., McVicar, T. R., Vergopolan, N., Berg, A., & Wood, E. F. (2018). Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution. Scientific Data, 5(1), 1-12. https://doi.org/10.1038/sdata.2018.214
• Berthelin, R., & Hartmann, A. (2020). The Shallow Subsurface of Karst Systems: Review and Directions. In: C. Bertrand, S. Denimal, M. Steinmann, & P. Renard (Eds.), Eurokarst 2018, Besançon. Advances in Karst Science. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-14015-1_7
• Blumenthal, M. (1963). Le systeme structural du Taurus Sud-Anatolien. In: Livre á la memoire du Prof. Paul Fallot, Mémoires de la Société Géologique de France, (2), 611-662.
• Bočić, N. (2003). Relation between karst and fluviokarst relief on the Slunj Plateau (Croatia). Acta Carsologica, (32), 137-146. http://dx.doi.org/10.3986/ac.v32i2.343
• Bočić, N., Pahernik, M., & Mihevc, A. (2015). Geomorphological significance of the palaeodrainage network on a karst plateau: The Una-Korana plateau, Dinaric karst, Croatia. Geomorphology, (247), 55-65. http://dx.doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.01.028
• Bonacci, O. (1987). Karst Hydrology with special reference to the dinaric karst. Springer-Verlag.
• Bonacci, O. (2004). Poljes. In: J. Gunn (Ed.), Encyclopedia of caves and karst science. Fitzroy Dearborn.
• Bondesan, A., Meneghel, M., & Sauro, U. (1992). Morphometricanalysis of dolines. International Journal of Speleology, 21(1), 1-55. https://doi.org/10.5038/1827-806X.21.1.1
• Brunn, J. H., Graciansky, P. Ch, de., Gutnic, M., Juteau, T., Lefévre, R., Marcoux, J., Monods, O., & Poisson, A. (1970). Structures majeures et correlations stratigraphiques dans les Taurides occidentales. Bulletin Société Géologique de France, 12(7), 515-556.
• Chris, S. (2004). Alpine Karst. In: J. Gun (Ed.), Encyclopedia of caves and karst science, (pp. 64-68), Fitzroy Dearborn.
• Denizman, C. (2003). Morphometric and spatial distribution parameters of karstic depressions, Lower Suwannee River Basin, Florida. Journal of Cave and Karst Studies, 65(1), 29-35.
• Doğan, U. (1996). Polye ve flüvyo-karstik depresyonlar (Seydişehir güneybatısından örnekler). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 229-245.
• Doğan, U. (2003). Sarıot Polje, Central Taurus (Turkey): A border polje developed at the contact of karstic and non-karstic lithologies. Cave and Karst Science, 3(30), 117-124.
• Doğan, U., Koçyiğit, A., & Gökkaya, E. (2017). Development of the Kembos and Eynif structural poljes: Morphotectonic evolution of the upper Manavgat River basin, central Taurides, Turkey. Geomorphology, (278), 105-120. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.10.030
• Dreybrodt, W., & Gabrovšek, F. (2003). Basic processes and mechanisms governing the evolution of karst. Speleogenesis and Evolution of Karst Aquifers, (1), 1-25.
• Ekmekçi, M. (2003). Review of Turkish karst with emphasis on tectonic and paleogeographic controls. Acto Carsologica, 32(2), 205-218. https://doi.org/10.3986/ac.v32i2.349
• Erakman, M., Meşhur, M., Gül, M. A., Alkan, H., Öztaş, Y., & Akpınar, M. (1982). Fethiye-Köyceğiz-Tefenni-Elmalı-Kalkan arasında kalan alanın jeolojisi. İçinde: A. Dinçer, A. S. Derman, & A. Güven (Eds.), Türkiye 6. Petrol Kongresi Jeoloji Bildirileri, (ss.23-31), Türkiye Petrol Jeologları Derneği, Ayyıldız Matbaası.
• Erol, O. (1983). Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, (11), 1-22.
• Erol, O. (1989). Türkiye Jeomorfolojisi: Türkiye’nin jeomorfolojik evrimi ve bugünkü genel jeomorfolojik görünümü. (Yayınlanmamış ders notu).
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemleri. İstanbul Ün. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, (10), 19-39.
• Eroskay, S. O., & Günay, G. (1980). Tecto-genetic classification and hydrogeological properties of the karst regions in Turkey. Proceedings of International Symposium on Karst Hydrogeology, (pp. 1-41), DSİ-UNDP Project Publication.
• Ersoy, Ş. (1989). Fethiye (Muğla) - Gölhisar (Burdur) arasında güney dağı ile Kelebekli Dağı ve dolayının jeolojisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Ün. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, Ş. (1990). Batı Toros (Likya) Naplarının yapısal ögelerinin ve evriminin analizi. Jeoloji Mühendisliği, (37), 5-16.
• Ersoy, Ş. (1992). Dirmil (Burdur) ve güneyindeki tektonik ve neootokton birimlerin stratigrafisi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni, (35), 9-24.
• Ford, D., & Williams, P. (1989). Karst Geomorphology and Hydrology. Chapman and Hall.
• Ford, D.C., & Williams, P.W. (2007). Karst hydrology and geomorphology. John Wiley & Sons Ltd.
• Gams, I. (1978). The Polje: The problem of definition. Zeitschrift für Geomorphologie Stuttgart, 2(22), 170-181.
• Gams, I. (1994). Types of the poljes in Slovenia, Their inundations and land use. Acta Carsologica, (23), 285-302.
• Geyssant, J. (2001). Geology of calcium carbonate. In: W. F. Tegethoff (Ed.), Calcium carbonate: from the cretaceous period into the 21st century, (ss. 1-52), Springer Publishing Group. https://doi.org/10.1007/978-3-0348-8245-3
• Goldscheider, N., & Andreo, B. (2007). The geological and geomorphological framework. In: N. Goldscheider, & D. Drew (Eds.), Methods in Karst Hydrogeology, (pp. 9-23), Taylor & Francis Group.
• Goudie, A. S. (2003). Gemorphological techniques. Allen & Unwin.
• Graciansky, P. C. (1967). Existance d'une nappe ophiolitiquea lettremite accidentale de la chaine Sud-Anatolienne. C.R. Acad. ScL, (264), 2876-2879.
• Jennings, J. N. (1971). Karst (Vol. 7). Australian National University Press.
• Kahraman, N. (2000). Elmacık (Burdur) omurgalı fosil yatağı ve yakın çeversinin jeomorfolojik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (35), 173-179.
• Keser, N. (2004a). Bezirgan Polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, (42), 11-46.
• Keser, N. (2004b). Sarıbelen (Sidek) Polyesi ve Katran Dağının karst jeomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, (1), 19-51.
• Keser, N. (2008). Çukurbağ Polyesinin jeomorfolojik evrimi. Marmara Coğrafya Dergisi, (18) 113-133.
• Koçyiğit, A. (1983). Hoyran Gölü (Isparta Büklümü) dolayının tektoniği. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, (26), 1-10.
• Košutnik, U. J. (2007). Questions of dry valleys in karst: Case study of Mali dol, Kras (Slovenia). Acta Carsologica, (36), 425-431. http://dx.doi.org/10.3986/ac.v36i3.176
• Kozan, A. T., Bircan, A., Bozbay, E., Öğdüm, F., & Tüfekçi, K. (1993). Burdur-Tefenni havzalarının jeomorfolojisi ve genç tektoniği. MTA Jeoloji Etütleri Dairesi, Rapor No: 9622.
• Kranjc, A. (2013). Classification of closed depressions in carbonate karst. In: J. F. Shroder, & A. Frumkin (Eds.), Treatise on Geomorphology: Karst Geomorphology, Vol.6.10, (pp.104-111). Academic Press.
• Lučić, I. (2014). General aspects of the karst poljes of the Dinaric karst. In: P. Sackl, R. Durst, D. Kotrošan, & B. Stumberger (Eds), Dinaric Karst Poljes - Floods for Life, (pp.17-24), EuroNatur, Radolfzell.
• Monod, O., Kuzucuoğlu, C., & Okay, A. (2006). A Miocene Palaeovalley network in the Western Taurus (Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, (15), 1-23.
• Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56. https://doi.org/10.17211/tcd.300414
• Nazik, L., Poyraz, M., & Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic landscapes and landforms in Turkey. In: C. Kuzucuoğlu, A. Ciner, & N. Kazancı (Eds.), Landscapes and landforms in Turkey (ss. 181-196). Switzerland: Springer International Publishing.
• Önalan, M. (1979). Elmalı-Kaş (Antalya) arasındaki alanın jeolojisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Ün. Fen Fakültesi Monografileri 29.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, M. F. (2016). Bolkar Dağları batı platosunun flüvyo-karstik evrimi. İçinde: A. Özçağlar, N. Türkoğlu, R. Bayar, E. Yılmaz, O. Aydın, & K. Karabacak (Eds.), TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ss.106-115), Ankara Ün. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G., & Aydın, S. (2017). Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre Türkiye’nin iklim tipleri. Coğrafya Dergisi, (35), 17-27. https://doi.org/10.26650/JGEOG295515
• Öztürk, M. Z. (2018a). Orta Toroslar'da dolinlerin dağılışı ve morfometrik özellikleri. Kriter Yayınevi.
• Öztürk, M. Z. (2018b). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13. https://doi.org/10.26650/JGEOG371149
• Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M., & Şimşek, M. (2018c). Structural controls on distribution of dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey). Geomorphology, (317), 107-116. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2018.05.023
• Öztürk, M. Z. (2020). Fluvio-karstic evolution of the Taşeli Plateau (Central Taurus, Turkey), Turkish Journal of Earth Sciences, 29(5), 733-746. https://doi.org/10.3906/yer-1908-1
• Pekcan, N. (1999). Karst jeomofolojisi (3. baskı). Filiz Kitabevi.
• Phillips, J. D., Martin, L. L., Nordberg V. G., & Andrews, W. A. (2004). Divergent evolution in fluviokarst landscapes of Central Kentucky. Earth Surface Processes and Landforms, (29), 799-819. https://doi.org/10.1002/esp.1070
• Phillips, J. D. (2017). Landform transitions in a fluviokarst landscape. Zeitschrift für Geomorphologie, 61(2), 109-122. https://doi.org/10.1127/zfg/2017/0452
• Phillips, J. D. (2018). Historical contingency in fluviokarst landscape evolution. Geomorphology, (303), 41-52. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.11.015
• Poisson, A. (1977). Recherches geologique dans les Taurides occidentales (Turquie) [Thèse de doctorat inédite], Univ. Paris-Sud.
• Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası.
• Şenel, M. (1997a). Türkiye jeoloji haritaları Isaprta J10 paftası jeoloji raporu. no. 3. MTA Genel Müdürlüğü Yay.
• Şenel, M. (1997b). Türkiye jeoloji haritaları Isaprta K10 paftası jeoloji raporu. no. 10. MTA Genel Müdürlüğü Yay.
• Şener, M. F., Şimşek, M., Utlu, M., Öztürk, M. Z., & Sözbilir, H. (2023). Morphotectonic development of surface karst in Western Taurus (Türkiye). Carbonates Evaporites, (38), 78. https://doi.org/10.1007/s13146-023-00900-x
• Şimşek, M. (2018). Geyik Dağı kütlesinde (Orta Toroslar) karstik depresyonların dağılışı ve bu dağılışa etki eden faktörler (Yayın No: 495843) [Doktora Tezi, İstanbul Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü], YÖK Dökümantasyon Merkezi.
• Şimşek, M., Utlu, M., Poyraz, M., & Öztürk, M. Z. (2019a). Geyik Dağı kütlesinin yüzey karstı jeomorfolojisi ve kütle üzerindeki karst-buzul jeomorfolojisi ilişkisi. Ege Coğrafya Dergisi, 28(2), 97-110.
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., & Turoğlu, H. (2019b). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 13-20. https://doi.org/10.17211/tcd.501724
• Şimşek, M., Doğan, U., & Öztürk, M. Z. (2020). Polyelerin sınıflandırılması ve Toroslardan örnekler. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 1-14. https://doi.org/10.46453/jader.733500
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., Doğan, U., & Utlu, M. (2021). Toros polyelerinin morfometrik özellikleri. Coğrafya Dergisi, (42), 101-119. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-834461
• Tuncer, K. (2021). Tektonik olarak karmaşık bir bölgede yer alan Barz Polyesi (Tavas, Denizli): Oluşumu, gelişimi ve jeomorfolojik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 99-118. https://doi.org/10.17211/tcd.910578
• Zorer, H., & Öztürk, Y. (2021). Masiro Kanyonu’nun (Pervari) flüvyo-karstik gelişimi ve yakın çevresinin jeomorfik özellikleri. Cografya Dergisi, (42), 49-65. https://doi.org/10.26650/JGEOG2021-825470