Anıtsal Taş Yapılarda Bozunmalar: Hatay-Antakya Alvan Su Kemerleri Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 4, 478 - 484, 31.07.2025

Ayşe Dolar , Murat Dal , Erol Atay

https://doi.org/10.35229/jaes.1713421

Öz

Günümüzde var olan su kemerleri, modern teknolojinin su sorununu çözmeye yönelik yenilikçi yaklaşımlarının bir sonucu olarak, bu su yapılarının işlevlerini yitirmesi ve zamanla birçok faktöre (doğal, çevresel ve insan kaynaklı) maruz kalarak yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Çalışma, Alvan su kemeri'nin doğal taşlarında meydana gelen bozunma türlerini ve bozunmalara sebep olan etkileri belirlemeyi ve yapıyı korumanın önemine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada Hatay İli Antakya ilçesinde yer alan Alvan su kemeri’ni tehdit eden fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozunmalar yerinde fotoğraflanarak incelenmiştir. Bugün, Asi nehrine en yakın olan ve koruma altına alınmamış olan Alvan su kemeri, yüksek seviyedeki dış etkiler nedeniyle farklı bozunma türlerine maruz kalmış, anıttaki en belirgin bozunma türlerinin özellikle sıcak-kuru iklimde sıklıkla gözlenen petekgözlülük, çatlak, derz boşalması ve malzeme kaybı gibi fiziksel bozunmalara rastlanmıştır. Kimyasal bozunmalardan renk değişimi ve kararma ile biyolojik etkilerin sebep olduğu hayvan yuvaları ve bitki oluşumu olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada tespit edilen bozunmaların yanı sıra, rüzgâr, nem, hava kirliliği ve yetersiz bakım gibi bozunmaya katkıda bulunan unsurlar da diğer bulgular arasında yer almaktadır. Yapının mevcut durumu ile 3 yıl öncesindeki fotoğraflarda kaydedilenler arasında yapılan karşılaştırmada, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremi sonrasında ağır hasar alan Hatay ilinde bu yapının tamamen yıkıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alvân su kemeri , bozunma , Hatay , naura

Destekleyen Kurum

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (BAP)

Teşekkür

Bu çalışma Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (BAP) TÜRKİYE tarafından ''21.D.027'' numaralı proje kapsamında desteklenmiştir. Mevcut çalışmanın geliştirilmesine katkıda bulunan BAP'a desteklerinden dolayı teşekkür ederiz.

Deterioration in Monumental Stone Structures: The Case of Hatay-Antakya Alvân Aqueducts

Öz

As a result of the innovative approaches of modern technology to solve the water problem, the aqueducts that exist today are in danger of losing their function and becoming extinct over time by being exposed to many factors (natural, environmental and man-made). The study aims to determine the types of deterioration and the effects that cause the deterioration of the natural stones of the Alvân aqueduct and to draw attention to the importance of protecting the structure. In the study, the physical, chemical and biological degradation threatening the Alvân aqueduct in Antakya district of Hatay province was photographed and examined on site. Today, the Alvân aqueduct, which is closest to the Asi river and is not protected, has been subjected to different types of deterioration due to the high level of external influences, and the most prominent types of deterioration in the monument were found to be physical deterioration such as honeycombing, cracks, grouting and loss of material, which are frequently observed especially in hot-dry climates. Chemical degradation such as discolouration and darkening and biological impacts such as animal nests and plant formation were identified. In addition to the deterioration detected in the study, other factors contributing to deterioration such as wind, humidity, air pollution and inadequate maintenance are among the other findings. A comparison between the current condition of the building and the ones recorded in the photographs taken 3 years ago revealed that this building was completely destroyed in Hatay province, which was heavily damaged after the 6 February 2023 Kahramanmaraş earthquake.

Anahtar Kelimeler

Alvân aqueduct , deterioration , Hatay , naura

Kaynakça

• Ağan, A., & Değirmenci, F.N. (2021). Balıkesir kent dokusundaki tarihi yapılarda görülen bozulmalar ve yapıların koruma sorunları. Online Journal of Art and Design, 9(3), 35-45.
• Basu, S., Orr, S. A., & Aktas, Y.D. (2020). A Geological Perspective on Climate Change and Building Stone Deterioration in London: Implications for Urban Stone-Built Heritage Research and Management. Atmosphere, 11(8), 788,1-29.
• https://doi.org/10.3390/atmos11080788 Caneva, G., Nugari, M. P., & Salvadori, O. (1991). Biology in the Conservation of Works of Art. Giulia Caneva, Maria Pia Nugari, Ornella Salvadori and ICCROM - International Centre for the Study of the Preservation and the Restoration of Cultural Property Via di San Michele 13 1- 00153, Rome RM, Ital. Roma, Printed in Italy, 182p.
• Çetin, C., (2014). Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmaları Ders Notu. Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri, Ankara, Türkiye, 1-12ss.
• Dal M., & Öcal A., (2013). Limestone in Islamic Religious Architecture: Istanbul and Turkish Thrace. METU JFA, 30(1) 29-44, DOI: 10.4305/METU.JFA.2013.1.2
• De Miranda, A. (2004). Aesthetic tradition and ancient technology: a case study of the water-wheel. WIT Transactions on Ecology and the Environment, Design and Nature II, Edited By: M.W. Collins, London South Bank University, UK and C.A. Brebbia, Wessex Institute of Technology, UK. WIT Press, www.witpress.com, ISBN 1-85312- 721-3. Vol. 73. 105-114p. DOI: 10.2495/DN040111
• Ergin, Ş., Gökdemir, B., Yardımlı, S., & Dal, M. (2022). Deterioration on the Stone Surfaces of the Diyarbakır Nebi Mosque. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 27, 1-32.
• Gürel, Ş. S., & Dereli, M. (2023). Damage Types and Repair Techniques in Seljuk Period Stone Architectural Monuments: Konya Alaaddin Mosque. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 8, 1-21.
• Fitzner, B. (2004). Documentation and Evaluation of Stone Damage on Monuments. In Kwiatkowski, D. & Löfvendahl, R. (ed.): Proceedings of the 10th International Congress on Deterioration and Conservation of Stone, 27 June-2 July 2004, Stockholm, Vol. II, 677-690, ICOMOS, Sweden.
• Hasbay, U. & Hattap, S. (2017). “Doğal Taşlardaki Bozunma (Ayrışma) Türleri ve Nedenleri”. Bilim Ve Gençlik Dergisi 5(1), 23-45.
• Hatir, M. E., Barstuğan, M., & İnce, İ. (2020). Deep learning-based weathering type recognition in historical stone monuments. Journal of Cultural Heritage, 45, 193-203.
• Heider, K., Quaranta, E., Avilés, J. M. G., Lopez, J. M. R., Balbo, A. L., & Scheffran, J. (2022). Reinventing the Wheel-The preservation and potential of traditional water wheels in the terraced irrigated landscapes of the Ricote Valley, southeast Spain. Agricultural Water Management, 259, 107240.
• Kar, B. Ç., Dereli, M., & Yaldız, E. (2024). Anıtsal Taş Yapılarda Meydana Gelen Bozulmalar: Afyonkarahisar Gedik Ahmet Paşa (İmaret) Cami Örneği. PLANARCH-Design and Planning Research, 8(1), 113-126.
• Kara, H.G. (2009). Tarihi Yığma Yapıların Taşıyıcı Sistemleri, Güvenliğinin İcelenmesi, Onarımı Ve Güçlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 168s.
• Korkanç, M. (2013). Deterioration of different stones used in historical buildings within Nigde province, Cappadocia. Construction and Building Materials, 48, 789-803. DOI: 10.1016/j.conbuildmat.2013.07.033
• Korkanç, M. (2020). Ak Medresenin (Niğde) Yapımında Kullanılan Taşların Mühendislik Özellikleri Ve Sorunları. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 9(2), 975-989. Küçükkaya, G. (2004). Taşların bozulma nedenleri koruma yöntemleri, Birsen Yayınevi.
• Ocak, S.G. (2009). Batı Anadolu Roma Dönemi örnekleriyle su kemerleri, künkleri ve sarnıçları üzerine bir araştırma ve uygulama çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Universitesi İzmir, Türkiye, 73s.
• Öcal, A.D., & Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi.
• Özbay, E. (2012). Antakya’nın Tarihi Su Dolapları “Naura” lara Işık Tutan ‘Alvân Su Kemeri Kalıntısının Mimarî-Tarihî Analizi ve Restitüsyonu. Sanat Tarihi Dergisi, 21(2), 73-98.
• Quaranta, E., 2018. Stream water wheels as renewable energy supply in flowing water: theoretical considerations, performance assessment and design recommendations. Energy Sustain. Dev., 45, 96-109.
• Tekin, M. (2004). “Tarihte Antakya Depremleri”, VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu (19-20 Nisan 2002, Antakya) Bildirileri, Antakya, 205-224s.
• Unković, N., Nikolić, E., Ljaljević-Grbić, M., & Jovičić, M. (2023). Preserving the Danube Limes in Serbia: A review of the biodeterioration of Trajan’s Bridge. Starinar, 73, 143-160.
• Vergès-Belmin, V., (EDS.), (2008). Illustrated Glossary on Stone Deterioration Patterns = Glossaire Illustré Sur Les Formes D’altération De La Pierre. Monuments and Sites XV. France: ICOMOS, 1- 78pp.
• Yannopoulos, S., Lyberatos, G., Theodossiou, N., Li, W., Valipour, M., Tamburrino, A., & Angelakis, A., 2015. Evolution of water lifting devices (pumps) over the centuries worldwide. Water 7, 5031-5060.
• Yıldırım, N. (2007). Kireçtaşlarında Tuzların Yıkıcı Etkilerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 138s.