Dağ Akarsu Morfolojilerinde Doğal Havalandırma Süreci: Harmankaya Akarsuyu, Saha Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 374 - 379, 30.09.2022

Serhat Küçükali

https://doi.org/10.35229/jaes.1093690

Öz

Bu çalışmada, Türkiye'nin kuzey batısında Zonguldak'ta (41ºK-31ºD) yer alan ve su toplama alanı yaklaşık 12 km2 olan ormanlık bir dağ akarsuyu (Harmankaya) dalma havuzlarıyla ilişkili olarak incelenmiştir. Akarsuda 22 dalma havuzu tespit edilmiş olup, dalma havuzlarının düşüm yükseklikleri 0.7-20 m, ortalama havuz derinlikleri ise 0.53-1.59 m arasında değişmektedir. Seçilen bir havuzda, havuz derinliği boyunca çözünmüş oksijen (ÇO) konsantrasyonu ve sıcaklığın (Tw) değişimi farklı mevsimlerde incelenmiştir. Veriler, dalma havuzundaki çözünmüş oksijen konsantrasyonunun su sıcaklığıyla ilişkili olarak mevsimsel bağımlılığını ortaya koymuştur. Ayrıca her mevsimde ÇO seviyeleri havuz yüzeyinden havuz tabanına doğru düşüş eğilimi göstermiştir. Özellikle yaz aylarında bir havuzun sıcaklığının ve çözünmüş oksijen seviyelerinin düzenlenmesi açısından nehir kıyısı bitki örtüsünün önemi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dağ akarsuyu, dalma havuzu, çözünmüş oksijen

Self-Aeration Process in Mountain Stream Morphologies: Harmankaya Stream, Field Study

Öz

In this paper, a forested-mountain stream (Harmankaya) with a catchment area about 12 km2 located in Zonguldak (41ºN-31ºE) on the NW of Turkey has been studied associated with its plunge pools. In the stream, 22 plunge pools were detected and plunge pools drop heights had a variation of 0.7-20 m, whereas average pool depths had a range of 0.53-1.59 m. In a selected pool, the variation of dissolved oxygen (DO) concentration and temperature (Tw) through the pool depth have been investigated at different seasons. The data indicated the seasonal dependence of dissolved oxygen concentration in the plunge pool related to the water temperature. In all seasons DO levels had a downward trend from pool surface to the pool bottom. Riparian vegetation significance has been revealed in terms of regulating the temperature and dissolved oxygen levels of a pool, especially during the summer.

Anahtar Kelimeler

Mountain stream, plunge pool, dissolved oxygen

Kaynakça

• Avery, S. T., and Novak, P., 1978. Oxygen transfer at hydraulic structures. J. Hydr. Div.,ASCE, 104(11), 1521-1540. Brown, G., 1969. Predicting Temperatures of Small Streams. Water Resources Research, 5 (1), 68-75.
• Butcher, J. B., and Covington, S., 1995. Dissolved oxygen analysis with temperature dependence. J.of Environmental Engineering., (ASCE), 121, 756-759.
• Cirpka, O., Reichert, P., Wanner, O., Muller, S. R., and Schwarzenbach, R.P., 1993. Gas exchange at river cascades: Field experiments and model calculations. Envir. Sci. and Technol., 27(10), 2086-2097.
• Chanson, H., Brown, R., Ferris, J., and Warburton, K., 2003. A Hydraulic, Environmental and Ecological Assessment of a Sub-tropical Stream in Eastern Australia: Eprapah Creek, Victoria Point QLD on 4 April 2003, Report No. CH52/03, Dept. of Civil Eng., Univ. of Queensland, Australia.
• Elso, J. I., Giller, P. S., 2001. Pyhsical characteristics influencing the utilization of pools by brown trout in afforested cathcment in Southern Ireland. J. Fish Biology, 58, 201-222. Giller, P. S., and Malmqvist, B., 1998. The Biology of Streams and Rivers. Oxford University Press, Great Britain.
• Gulliver, J.S., Wilhelms S.C and Parkhill K.L., 1998.Predictive capabilities in oxygen transfer at hydraulic structures. Hydr. Engrg., ASCE, July 1998, 664-671.