Çintamani Motifinin 21. Yüzyıl Tezhip Eserlerinde Kullanımı

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 131 - 156, 25.11.2022

Fatma Köse , Cengiz Şahin

Öz

Bu makale çintamani motifinin tarihsel kökenini ve gelişim sürecini araştırır. Çintamani motifinin türemesi ona yüklenilen anlam doğrultusunda olmuş, her kültürde ifadesi ve sembolize ettiği şeyler farklılaşmıştır. Türk kültürüne geçmesiyle birlikte ise tekrar yorumlanmış ve geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Osmanlı geleneksel sanatlarında yaygın olarak yer verilen çintamani motifi, kendine birçok alanda yer edinmiştir. Bu makalede çintamani motifinin Osmanlı tezhip sanatındaki kullanım şekillerine örnekler üzerinden bakılmaktadır. Ayrıca günümüzde yapılan güncel tezhip sanatında nasıl kullanıldığına yine verilen örnekler ile bakılmıştır. Sonuç olarak çintamani motifinin Osmanlı’dan günümüze nasıl bir dönüşüm geçirdiği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çintamani, Çintamani, motif, motif, tezhip, tezhip, Osmanlı, sanat.

The Use of the Çintamani Motive in the 21st Century Tezhip Arts

Öz

This article explores the historical origin and development process of the çintamani motif. The derivation of the çintamani motive has been in line with the meaning attributed to it, and its expression and what it symbolizes have differentiated in every culture. With the transition to Turkish culture, it was reinterpreted and found a wide area of use. The çintamani motive, which is widely used in Ottoman traditional arts, has taken its place in many areas. In this article, the usage patterns of the çintamani motive in Ottoman illumination art are examined through examples. In addition, how it is used in contemporary illumination art is examined with the examples given. As a result, it has been evaluated how the çintamani motive has undergone a transformation from the Ottoman period to the present.

Anahtar Kelimeler

Çintamani, motive, tezhip, Ottoman, art

Kaynakça

• Arseven, Celal Esat. (1983). Sanat Ansiklopedisi, c. I, İstanbul.
• Atasoy, Nurhan. (2016). "Kaftan", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt Ek-1, 709-710.
• Berkli, Yunus ve Ayşegül. Zencirkıran. (2019). Osmanlı Çini Sanatı ve Halı Sanatının Ortak Motifleri. Ekev Akademi Dergisi, (80).
• Birol, İnci Ayan. (2012). "Tezhip", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 41, 61-62.
• Birol, İnci Ayan. ve Derman, Çiçek. (1991). Türk Tezyînî San’atlarında Motifler, Kubbealtı Akademisi Yayınları, İstanbul. Boisselier, Jean. (2004). Buda’nın Bilgeliği, çev. N. Feyza Zaim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Buckland, Raymond. (2011). İşaretler, Semboller ve Alametler, Maji ve Ruhsal Semboller Rehberi (Çev.: Derya Engin), İstanbul: Neden Kitap.
• Çokay, M. Önder. (2003). Osmanlı saray sanatı ekolünde sanatçılar ve halı üretim, İslam, San’at, Tarih, Edebiyat ve Musikisi (İSTEM) Dergisi, 2, 147-154.
• Çoruhlu, Yaşar. (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Yayınları, İstanbul.
• Doğanay, Aziz. (2004). Türk sanatında pelengî ve şâhî benek nakışları ya da çintamani yanılgısı. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (17), 193-218.
• Eberhard, Wolfram. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü, çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Erdem, Sargon. (1988). “Alemin Tarihçesi ve Monçuk, Hilâl Boynuz Alemlerin Menşeleri Üzerine”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, I/3, İstanbul.
• Esin, Emel. (2004). Orta Asya'dan Osmanlı'ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Hürel, Bengisu. (2011). “Hayatını Tezhiple Süsleyen Sanatçı: Faruk Taşkale”, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (İSMEK) El Sanatları Dergisi, 12, 6-17.
• Irwin, Robert. (1997). Islamic Art, Laurence King, London.
• Keskiner, Cahide. (2001). Turkish Motifs, İstanbul: Turkish Touring and Automobile Association.
• Kutlu, Hüseyin. (Yay. Yön.) (2003). Gül Sergisi Albümü, İstanbul: Kaptan Ofset.
• Kutlu, Hüseyin. (Yay. Yön.) (2004). Hz. Mevlana’nın 731. Vuslat Yıldönümü Sergisi Albümü, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları (71).
• Okumura, Sumiyo. (1998). Çintamani Motifinin Kökenleri, Gelişimi ve Kullanım Alanları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul.
• Öz, Tahsin. (1946). Türk Kumaş ve Kadifeleri, Ekonomi Bakanlığı Yayınları, İstanbul, c. II.
• Özcan, Ali Rıza. (Ed.) (2009). Hat ve Tezhip Sanatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: Ankara.
• Özen, M. E. (2003). Türk Tezhip Sanatı, İstanbul: Göze Kitap ve Yayınevi.
• Özönder, Hasan. (2003). Ansiklopedik Hat, Tezhip Sanatları Deyim ve Terimleri Sözlüğü, Konya: Sebat Ofset.
• Paquin, Gerard. (1992). "Cintamani", Hali 64 (August), 104-119.
• Sözen Metin, ve Tanyeli, Uğur. (1992). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Şükün, Ziya. (1984). Farsça-Türkçe Lügat Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya, İstanbul.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/çintemani (Erişim Tarihi: 03.06.2021).
• Unustası, Müjde. (Ed.) (2010). 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları (11).
• Yetkin, Şerare. (1991). Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Yurt, Dilek. (2018). Osmanlı Kumaş Sanatında Çintemani Motifinin Biçimsel Evreleri, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tekstil ve Moda Tasarımı Anasanat Dalı, İzmir.